فرصت دورکاری

تحولات دیجیتالی که پس از کووید 19 بر کشورها حاکم شد، به مهاجرانِ بااستعداد اجازه داده تا با شکستن مرزهای جغرافیایی، در دفاتر و مشاغل خدماتی و حرفه‌ای کشورهای دیگر مشغول به کار شوند. ترجمه ماشینی فوری و نرم‌افزارهای ترجمه نیز موانع زبان را از میان برداشته‌اند تا افراد تحصیل‌کرده، بتوانند در سازمان‌های دیگر کشورها به کار مشغول شوند. ما با شکل جدیدی از تجارت جهانی مواجهیم که به عقیده اقتصاددانان می‌تواند باعث شکوفایی بخش خدمات شود. ریچارد بالدوین از موسسه آموزشی ژنو در دو مقاله که ترجمه هر دو در تجارت فردا منتشر شده، استدلال می‌کند که بخش خدمات می‌تواند آینده تجارت جهانی را شکل دهد. در گذشته صادرات خدمات مستلزم آن بود که مهندسان ماهر از مرزها بگذرند اما اکنون فناوری واقعیت مجازی به متخصصان یک کشور امکان می‌دهد تا به کارگران کم‌مهارت کشورهای دیگر در تعمیر دستگاه‌ها کمک کنند. آقای بالدوین به‌طور مثال به قابلیت انجام کارهای اداری به وسیله کارمندان کشورهای فقیر برای بنگاه‌های کشورهای ثروتمند اشاره می‌کند. قبل از همه‌گیری کرونا، سازمان تجارت جهانی درباره توان بالقوه تجارت خدمات دیجیتال بحث و پیش‌بینی می‌کرد که اگر کشورهای در حال توسعه فناوری‌های دیجیتال را گسترش دهند می‌توانند از منافع داشتن سهم بیشتر در تجارت بین‌الملل برخوردار شوند. هرچند آزادسازی تجارت خدمات دشوار است، چون به هماهنگ‌سازی مقررات و قوانین نیاز دارد. ضمن اینکه ورود به حوزه‌هایی مانند آموزش، مراقبت پزشکی، حسابداری و امور مالی با موانعی روبه‌رو است و به صلاحیت‌های محلی نیاز دارد. موفقیت‌آمیزترین الگوی خدمات از راه دور بخش IT هند است که عملاً با موانع مقرراتی روبه‌رو نمی‌شود. بالدوین می‌گوید، افزایش تجارت خدمات آنلاین تنش‌های بین شرق و غرب را دور می‌زند چون این اتفاق در داخل مناطق زمانی رخ می‌دهد: آمریکای جنوبی به آمریکای شمالی،‌ آفریقا به اروپا و جنوب شرق آسیا به شمال شرق آسیا خدمات دیجیتالی ارزان عرضه می‌کنند.

مجموعه پژوهش‌های این اقتصاددان نشان می‌دهد تحولات فناوری، دامنه خدمات قابل صادرات را گسترش می‌دهد و فرصت‌های بیشتری در اختیار کارگران کشورهای فقیر می‌گذارد تا با کارگران خدماتی در جهان ثروتمند رقابت کنند.

اما در حالی که به گفته او خدمات فناوری و کسب‌وکارها شکوفا می‌شوند دو عامل می‌تواند توسعه آنها را محدود کند؛ اول، نظام آموزشی ناکارآمد که نتایج یادگیری و آموزش مناسبی ندارد. دوم، ماهیت محافظت‌شده بخش خدمات در جهان ثروتمند آن را در مقابل رقابت خارجی مصون می‌کند، در حالی که کارگران بخش صنعت در برابر واردات چینی مصونیت نداشتند. درباره ایران باید دو ریسک نااطمینانی اینترنت و ملاحظات امنیتی را هم اضافه کرد.

در این گزارش با مشورت مجتبی توانگر، نماینده مجلس شورای اسلامی، می‌خواهیم ببینیم نیروی کار ایرانی چه موانعی برای حضور در بازار جهانی خدمات دارد؟

مفهوم دورکاری

 در شرایطی که کارمند با استفاده از تجهیزات (که می‌تواند متعلق به سازمان یا کارمند باشد) از طریق شبکه ارتباطی به سامانه‌های اداری متصل شود و وظایفش را انجام دهد، امر دورکاری مهیا می‌شود. در مورد مزایا و معایب آن مباحث متعددی مطرح می‌شود. اما توسعه اقتصاد در سطح جهانی روزبه‌روز و بیش از همیشه کارفرمایان را به سمت استفاده از نیروهای دورکار سوق می‌دهد. این امر که کمی‌پذیر است و در ادامه گزارش با مثال‌هایی از کشورهای آمریکا و فرانسه به اعداد و ارقام آن پرداخته می‌شود؛ نه فقط از جنبه اقتصادی ارزشمند است، بلکه در حوزه‌هایی مثل محیط زیست، فرهنگی، اجتماعی و... نیز آثار مثبتی از خود بر جای گذاشته است. در ایران آمار مشخصی از رواج دورکاری وجود ندارد؛ اما در آمارهای دورکاری موسسه‌های نظرسنجی ایالات‌متحده آمریکا، افرادی که حداقل دو روز در ماه از جایی غیر از محیط کار و از طریق سیستم‌های کامپیوتری، کارهای خودشان را به انجام می‌رسانند دورکار به شمار می‌آیند.

در حالی که آکادمیسین‌ها از مفهوم «دورکاری متخصصان» گذر کرده و از سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی انتظار دارند به‌طور جدی به مرحله اجرایی بپردازند؛ در «گزارش توسعه جهانی مهاجرت» که امسال بانک جهانی منتشر کرد موضوع دورکاری اشاره نشده است. کارشناسان اقتصادی و مدیران برجسته کسب‌وکارها می‌دانند دورکاری با توجه به پتانسیل‌هایی که دارد در نهایت به یکی از عوامل اصلی ایجاد فرصت‌های اقتصادی از جمله برای پناهندگان و مهاجران تبدیل خواهد شد. بیژن نشاط، یکی از مدیران بین‌المللی در این‌باره در نیویورک‌تایمز نوشت: «باید اعتراف کنم که من یکی از آن افرادی بودم که منتظر گزارش توسعه جهانی ۲۰۲۳ در مورد مهاجرت بودم. این موضوع را مانند فصل جدید یک برنامه محبوب در نتفلیکس دنبال می‌کردم. اما متاسفانه در این گزارش یک عنصر مهم وجود نداشت: تاثیر همه‌گیری کووید 19 بر آینده شغلی، فرصت‌های اقتصادی و توسعه.»

فراموش نکنیم مهاجران به صورت عادی باید هزینه‌های زیادی را به جان بخرند تا به کشور مقصد برسند. این هزینه‌ها هم مالی است و هم عاطفی. آنها در ادامه همچنان باید برای ادغام در فرهنگ جدید هزینه‌های اضافی‌تری را که عمر و زمانشان هم شامل آن است پرداخت کنند. اگر این مهاجران «پناهنده‌های سیاسی-اجتماعی» هم باشند شرایطشان سخت‌تر خواهد شد. پس در چنین وضعیتی پرداختن به «دورکاری» یا «مهاجرت از راه دور» برای نیروهای متخصصی که به قصد اشتغال، دست به مهاجرت می‌زنند امری مهم و قابل توجه است. با این حال، در کل گزارش 315صفحه‌ای مذکور، تنها دو بار به دورکاری و تاثیر یک بیماری همه‌گیر جهانی بر آینده کار اشاره شده است. چرا پرداختن به جای خالی دورکاری در چنین گزارشی مهم است؟ چون در ژوئن 2022، 80 درصد از نیروی کار ایالات‌متحده به صورت تمام‌وقت یا پاره‌وقت از راه دور کار می‌کردند، در حالی که این رقم قبل از همه‌گیری کرونا تنها 10 درصد بود.

همچنین این گزارش تاکید می‌کند که کاهش موانع تکنولوژیک می‌تواند شرکت‌ها را به استخدام «مهاجر از راه دور» بیشتر در کشورهای کم‌دستمزد سوق دهد و فرصت‌هایی را برای افرادی که در غیر این صورت مهاجرت می‌کردند، فراهم می‌کند. با این حال، همچنان این نقد وارد است که هیچ یک از توصیه‌ها و پیامدهای سیاستی این تحول عظیم در این گزارش منعکس نشده است.

ممکن یا ناممکن؟

دورکاری، هم شامل حال افرادی است که در کشور مبدأ مانده و نیازمند شغلی در سطح بازار جهانی هستند و هم افرادی را شامل می‌شود که به کشور مقصدی مهاجرت کرده‌اند اما برای ادامه عمر کاری خود نیازمند فعالیت در کشور مبدأ یا کشورهای دیگر هستند. در هر دو این موارد، منافع مهم و عمیق جهانی وجود دارد.

کارشناسان حوزه مهاجرت تاکید می‌کنند که عدم توجه به دورکاری مهاجران، یک فرصت از‌دست‌رفته است زیرا کار از راه دور می‌تواند در نهایت به یک عامل اصلی در ایجاد فرصت‌های اقتصادی از جمله برای پناهندگان و مهاجران تبدیل شود. از سوی دیگر نمی‌توان بر اثر دورکاری متخصصان، بر کاهش تبعیض‌های جنسیتی و ناعدالتی‌های اجتماعی چشم پوشید.

1- کاهش موانع تکنولوژیک در حال حاضر به شکل قابل توجهی صورت گرفته است. اتحادیه بین‌المللی مخابرات در سال 2022 گزارش داد که 3 /5 میلیارد نفر از مردم جهان آنلاین هستند که بیش از 63 درصد از جمعیت جهان و 44 درصد از کشورهای در حال توسعه هستند. Devex می‌گوید، استعداد دورکاری در 115 کشور جهان می‌بیند و بر اساس پیمایش‌هایی که انجام داده تاکید دارد برای توسعه جهانی کشورها باید به سمت گسترش و مشارکت در راستای فعال کردن ظرفیت‌های دیجیتالی بیشتر حرکت کنند.

2- فرصت‌های دورکاری از قبل وجود داشته اما در حال حاضر با رشد بی‌سابقه‌ای روبه‌رو هستیم. این فرصت فضای مهمی را در اختیار مهاجران و پناهندگان قرار داده اما خود در عین حال توانسته از مهاجرت‌های غیرضروری نیز جلوگیری کند؛ یعنی آنکه متخصصانی که خواهان حضور در بازار کار جهانی هستند از طریق گسترش فضای دیجیتال به خواسته خود جامه عمل می‌پوشانند اما در کشور خود زندگی می‌کنند. شرکت‌هایی مانند Upwork و Tent Partnership for Refugees شروع به ایجاد ارتباط بین هزاران مهاجر و پناهنده با فرصت‌های شغلی کرده‌اند و به آنها امکان دسترسی به درآمد و جلوگیری از شکاف در تجربه شغلی را می‌دهند. در ادامه این ایده استارت‌آپ Sora Union نیز افرادی را که در سراسر جهان آواره شده‌اند هدف قرار داده و برای آنان شغل پیدا می‌کند.

پروفسور دانشکده بازرگانی هاروارد، Prithwiraj Choudhury، این ایده را «آینده کار از هر کجا» نامیده است. او در تحقیقات خود دریافته که علاوه بر این، ممکن است مهاجران دورکار «فرار مغزها» را که می‌تواند بازارهای نوظهور اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد، از بین ببرد یا کم‌اثر کند. این پروفسور در گزارشی با شرکت افرادی از روسیه، غنا و نیجریه که در حال حاضر از راه دور در سطح جهانی کار می‌کنند، نتیجه گرفته که این امر موانع فرهنگی را کاهش می‌دهد و باعث افزایش رونق فناوری می‌شود.

3- به زودی کسب‌وکارها به همکاری با تیم‌های از راه دور و متنوع (صرف نظر از مکان، ملیت، جنسیت، مذهب و...) عادت خواهند کرد. آثار اجتماعی این امر خبر مثبت مهمی برای جهان خواهد بود. در واقع به زودی تیم‌هایی از متخصصان تشکیل خواهند شد که پیشتر در جهان همکاری آنان تابوهای مهمی بودند. اخیراً در گزارشی از موسسه هندرسون (گروه مشاوره بوستون)، اعلام شده با بررسی بیش از 800 مدیر ارشد از 20 صنعت و 10 کشورشان دریافتند که 95 درصد از این مدیران در حال برنامه‌ریزی برای پذیرش تیم‌های مختلف در سطح جهانی هستند. محققان به این نتیجه رسیدند که در حالی که تیم‌های متنوع در سطح جهانی در حال حاضر به صورت استاندارد از فناوری‌ها استفاده می‌کنند، تا سال 2030، تیم‌های دیگری در همان سطح جهانی با استانداردهای بالاتر وارد بازار کار خواهند شد.

عشایر دیجیتال

همان‌طور که گفته شد، در دهه‌های منتهی به بحران کووید19، پیشرفت‌های فناوری به تعداد فزاینده‌ای از افراد با مشاغل غیرمرتبط با مکان خاص، اجازه داده بود تا از راه دور کار کنند، به‌ویژه در کشورهای پردرآمد با زیرساخت‌های فنی قوی. اما اقدامات فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه که در اوایل سال 2020 اجرا شد، این روند را تسریع کرد، به‌طوری که بسیاری از مردم برای اولین‌بار از راه دور کار کردند و به گفته اکونومیست «عشایر دیجیتال» پا به دنیا گذاشتند. متخصصانی که می‌توانند از شغل‌هایی ییلاق و به شغل‌هایی قشلاق کنند.

یافتن راه‌هایی برای انطباق سیاست‌های حقوقی برای همگام شدن با روند کار از راه دور، مهم است. زیرا نشانه‌هایی وجود دارد که بسیاری از کارفرمایان همچنان خواهان حضور کارکنان خود در محل حضور آنان هستند؛ پس هم به عنوان وسیله‌ای برای ساده کردن عملیات و هم برای جذب و حفظ کارگرانی که به‌طور فزاینده‌ای خواستار دورکاری هستند، هنوز قوانین حقوقی مربوط به عشایر دیجیتال کاملاً تدوین و به‌روزرسانی نشده است.

حالا که چشم‌انداز نیروی کار ماهر تغییر کرده باید به پیامدهای این امر هم توجه کرد. همان‌طور که دورکاری فرصت‌هایی را برای ایجاد انعطاف‌پذیری بیشتر در سیاست‌های مهاجرت، اشتغال و مالیات برای تطبیق با افزایش سریع ترتیبات کاری غیرسنتی ایجاد کرده؛ نیازمند وضع قوانین و مقررات مهم‌تری هم هست که هم منفعت عشایر جدید دیجیتال را تامین کند و هم حافظ منافع مدیران و صاحبان سرمایه باشد. جابه‌جایی‌های بزرگ جمعیت، پیامدهای مهمی برای توزیع جغرافیایی نیروی کار خواهد داشت، حالا سوال این است که با افزایش آمار مهاجران دورکار چه تغییراتی در پیش است. به عنوان مثال: چند درصد از این جابه‌جایی‌ها را کارمندان با مهارت بالا تشکیل می‌دهند؟ چه مشاغلی شاهد بزرگ‌ترین تغییرات جغرافیایی هستند؟ آیا قوانین فعلی پاسخگوی نیازهای ایجادشده هستند؟ نشانه‌های اولیه نشان می‌دهد که این تخصیص کار از خانه حتی در بین مهارت‌ها و صنایع هم نیست و به قشر دانشجو و کارمند ساده هم کشیده شده است.

به‌طور سنتی، مشاغل با مهارت بالا در شهرهای فوق ستاره مانند سانفرانسیسکو و نیویورک متمرکز بودند (شهرهایی که با امکانات رفاهی سطح بالا و همچنین هزینه‌های بالای زندگی و رفت‌و‌آمد طولانی همراه هستند). با این حال، کسانی که انعطاف‌پذیری برای کار از خانه را دارند، در حال تجدید نظر در این معادله هستند. حالا آنها می‌توانند به‌صورت فیزیکی به مناطق کوچک‌تر و ارزان‌تر مهاجرت کنند اما به‌طور بالقوه از شهرهای فوق ستاره حقوق دریافت کنند.

اگرچه بازار کار در حال حاضر قوی باقی مانده، اما شواهد اخیر نشان می‌دهد که شروع به سرد شدن کرده است، که احتمالاً تعادل نسبی قدرت را به سمت کارفرمایان همسو با دورکاری تغییر می‌دهد. چراکه دلایل مهمی برای آنکه باور کنیم «دورکاری» ماندگار است وجود دارد. همیشه پس از اعطای مزایا، بازگرداندن آن دشوار است و دورکاری آن مزیتی بوده که نیروی کار متخصص و ماهر با آن آشنا شده است. از سوی دیگر تحقیقات در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از دوران دورکاری ناشی از همه‌گیری کرونا نشان داده است که کار از خانه می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد، پس همین موضوع نشان می‌دهد شرکت‌هایی که می‌توانند به چنین مزایایی دست یابند به سیاست‌هایی که علت ایجاد آن شده،‌ پایبند خواهند ماند.

ایالات‌متحده آمریکا یکی از پیشروترین کشورها در زمینه دورکاری است؛ بنابراین پرداختن به آمارهای مربوط به چنین مساله‌ای در چنین کشوری که قدرت اقتصادی محسوب می‌شود؛ کم‌اهمیت نیست. از سال ۲۰۰۱ دولت فدرال این کشور دورکاری را نه فقط به عنوان یک «راهبرد کاهش هزینه»، بلکه به مثابه یکی از راهبردهای مقابله با بحران و افزایش توان دولت در ادامه دادن به فعالیت خود در شرایط بحرانی مانند طوفان، برف، بلایای طبیعی و حملات تروریستی در دستور کار خود قرار داده است (2004,PM.GOV).

اگرچه شیوع گسترده ویروس کرونا بار دیگر دورکاری را از منظری جدید نیز مورد توجه قرار داده است (Subramaniam, Wallace 2020,Lybrand, & Sands) اما در شرایط بحران شیوع بیماری کرونا برگزاری جلسات نهادهای تصمیم‌گیر نیز ضرورت داشت. در نتیجه ضرورت دورکاری هم برای جلوگیری از شیوع بیماری و هم برای تداوم کار نهادهای تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز مطرح شده است. مثلاً اتحادیه اروپا در پاسخ به شیوع کرونا جلسه تصمیم در مورد این بیماری را به صورت کنفرانس ویدئویی برگزار کرد.

در مورد مزایا و اهمیت دورکاری باید این توضیح داده شود که پیشرفت‌های فناوری در سال‌های اخیر دورکاری را با استقبال بیشتری مواجه کرده است؛ به‌طوری که از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۸ میزان دورکاری در ایالات‌متحده آمریکا ۱۴۰ درصد افزایش پیدا کرده است. در بخش دولتی این کشور در سال ۲۰۱۷، ۴۳ درصد از کارمندان می‌توانستند دورکاری کنند و ۲۱ درصد از کل نیروی کار این کشور دورکاری انجام داده بودند. گزارش‌ها نشان می‌دهد نزدیک به نیمی از افرادی که در بخش دولتی استحقاق دورکاری دارند از دورکاری استفاده کرده‌اند. همچنین مطالعات نشان می‌دهد که افراد دورکار ۱۳ درصد عملکرد بهتری از دیگر همکارانشان دارند و ۹۷ درصد افراد دورکار نیز احساس می‌کنند عملکردشان بهتر بوده یا نسبت به وضعیت غیر دورکاری کمتر نیست.

همچنین دورکاری از عوامل موثر بر حفظ نیروی کار سازمان‌ها شناسایی شده است؛ به‌طوری که ۱۰ درصد میزان حفظ نیروی کار را افزایش می‌دهد و ۵۴ درصد شاغلان نیز در صورتی که شغل جدیدی با امکان دورکاری به آنها پیشنهاد شود کار فعلی خود را رها خواهند کرد و حتی ۲۱ درصد حاضرند به ازای این امکان، از تعطیلات خود نیز صرف نظر کنند. ۸۴ درصد مردم نیز فکر می‌کنند که دورکاری استرس را کاهش می‌دهد.

پیشتر به آثار اجتماعی دورکاری اشاره شد. دورکاری برای برقراری «عدالت جنسیتی» نیز مفید است؛ زیرا آمارها نشان می‌دهد در حالی که در شرکت‌هایی که دورکاری رایج نیست کمی بیش از پنج درصد مدیران عالی زن هستند؛ اما در شرکت‌های دورکار این رقم به ۲۸ درصد افزایش پیدا می‌کند. ۵۳ درصد مادران شاغل در خانه در ایالات‌متحده آمریکا نیز اعلام کرده‌اند ساعت کاری منعطف، مهم‌ترین عاملی بوده که آنها را قادر کرده شغل خود را حفظ کنند (گالوپ،2016). همچنین با افزایش سن نیروی کار، دورکاری مشارکت افراد با سن بالا را نیز تسهیل می‌کند (2020,Global Workplace Analytics)

با وجود پیشرفت‌های صورت‌گرفته بررسی‌ها نشان می‌دهد زیرساخت فناوری فعلی هنوز به اندازه‌ای که پاسخگوی افزایش تقاضای دورکاری (ناشی از شیوع ویروس کرونا بود)، باشد پیشرفت نکرده است، (Dean,2020)اما همان‌طور که پیش‌بینی می‌شود، جهان پس از گسترش کووید ۱۹ که باعث تمایل شدیدتر به دورکاری شد، همچنان علاقه‌مند به این موضوع است.

مطالعه تجربه تدوین قانون دورکاری ایالات‌متحده آمریکا نشان می‌دهد که استانداردهای فنی و امنیتی دورکاری قبل از تصویب قانون دورکاری تدوین شده‌اند، به بیان دیگر پروتکل و نوع فناوری انتخابی می‌تواند تاثیر زیادی در موفقیت یا شکست دورکاری ایفا کند. از این‌رو شناخت فناوری‌های دورکاری اهمیت زیادی دارند. فناوری‌های مرتبط با دورکاری به فناوری‌های پایه‌ای روبات‌های حضور از راه دور و واقعیت مجازی و واقعیت افزوده تقسیم می‌شوند.

 فناوری‌های پایه‌ای دورکاری امنیت از جمله اولین استانداردهایی است که در اتخاذ رویکرد دورکاری مورد توجه قرار می‌گیرد. به بیان دیگر مطالعه استاندارد دورکاری سازمان ملی استاندارد ایالات‌متحده آمریکا نشان می‌دهد استانداردهایی مجزا برای حفظ امنیت پایانه‌ها و شیوه اتصال و نگهداری سامانه‌های اداری تدوین شده است. فرض اولیه مقررات‌گذاری ایالات‌متحده آمریکا در طراحی نظام دورکاری این است که پایانه‌هایی که برای دورکاری استفاده می‌شوند در یک محیط متخاصم قرار گرفته‌اند و باید برای انواع مخاطرات آماده باشند. به‌طوری که اعلام شده است سیاست‌های امنیتی که برای سیستم اطلاعاتی داخلی سازمان لحاظ شده و آنهایی که در خارج سازمان قرار گرفته‌اند باید متفاوت باشد؛ زیرا سیاست‌های اتخاذی برای سیستم اطلاعاتی داخلی برای دورکاری کفایت نخواهد کرد و تدابیر اتخاذی برای دورکاری نیز بیش از نیاز سامانه‌های داخلی است و هزینه غیرضروری ایجاد خواهد کرد.

در قوانین ایالات‌متحده آمریکا تاکید شده تجهیزات رایانشی باید با پیش‌فرض تسهیل دورکاری خریداری شوند؛ مثلاً به جای اینکه سیستم‌های کامپیوتری ثابت خریداری شود، به خرید لپ‌تاپ توصیه شده است؛ مگر اینکه ریاست یک سازمان در موارد استثنایی برای برخی امور خاص با ذکر دلایل نوع دیگری از سامانه را ضروری ببیند. (2016 Souppaya & Scartone).

خدمات مورد استفاده از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند؛ پست الکترونیکی، ویدئوکنفرانس، پیام‌رسان و سایر نرم‌افزارهای اداری از جمله مهم‌ترین خدماتی است که در دورکاری مورد استفاده نیروی کار قرار خواهد گرفت؛ پیام‌رسان‌های آنی به ویژه آنهایی که امکان ارتباط ویدئویی را فراهم می‌آورند زیرساخت اصلی مورد استفاده در دورکاری در مناطق مختلف جهان هستند. در حالی که شرکت‌های ایالات‌متحده آمریکا بیشتر بازار خدمات ارتباطی و اداری را در اختیار دارند، تاکید این کشور روی امنیت ارتباطات برای دیگر کشورهای جهان که از خدمات شرکت‌های این کشور استفاده می‌کنند آموزنده‌تر به نظر می‌رسد، از این‌رو کشورهای مختلف در تلاش هستند که وابستگی خود به شرکت‌های خارجی را حداقل در ارتباطات بخش دولتی کاهش دهند.

در این زمینه تلاش‌های کشورهای کانادا و فرانسه قابل ذکر است. در کانادا سازمان دولتی خدمات مشترک کانادا تشکیل شده است که خدمات یکپارچه ارتباطی به همه ادارات متفاوت این کشور عرضه می‌کند. مثلاً ای‌میل‌های سازمانی مجزا در خدمت ای‌میل واحد این سازمان ادغام شده‌اند و همه ادارات از یک خدمت ای‌میل استفاده می‌کنند. همین سازمان خدمات ویدئوکنفرانس نیز عرضه می‌کند.

در فرانسه در پی پایش سازمان‌های دولتی و مشاهده رواج استفاده از نرم‌افزارهای تلگرام و واتس‌اپ در بخش دولتی این کشور برای حفظ امنیت و پایداری ارتباطات با استفاده از همکاری بین‌دستگاهی و سفارشی‌سازی یکی از سامانه‌های پیام‌رسان آنی متن باز موجود در بازار سامانه پیام‌رسانی بین کارمندان دولت این کشور ایجاد شد. افراد خارج از سازمان‌های دولتی نمی‌توانند عضو سامانه شوند، اما کدهای این سامانه‌ها برای عموم در دسترس است تا از مشارکت عمومی در بهبود و توسعه این سامانه استفاده شود.

این در حالی است که در ایران زیرساخت‌های فنی دورکاری امن ایجاد نشده است. به‌طوری که حتی زمانی که کاربران مقیم ایران به وبگاه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مراجعه کنند گواهی امضای الکترونیکی و صحت ارتباط آنها با وبگاه این وزارتخانه از سوی شرکت‌های مقیم خارج از ایران تایید می‌شود. گرچه سیاست‌هایی برای ممنوعیت استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی از سوی نهاد ریاست‌جمهوری ابلاغ شده است و سه پیام‌رسان داخلی به عنوان پیام‌رسان‌های قابل استفاده در بخش دولتی معرفی شده‌اند؛ اما تجربه فرانسه و کانادا نشان می‌دهد دولت برای حفظ یکپارچگی ارتباطات خود و امکان تداوم انجام خدمات باید از یک سامانه واحد برای خدمات یکسان بهره بگیرد. به بیان دیگر توصیه می‌شود کارمندان و پیمانکاران دولتی یا باید از یک پیام‌رسان آنی واحد استفاده کنند تا در شرایط بحران بتوان به آن پیام‌رسان تکیه کرد یا تنها پیام‌رسان‌هایی از سوی دولت تایید شود که از استانداردهای ارتباط بی‌درنگ بین‌سامانه‌ای پشتیبانی کند. یعنی افرادی که یک پیام‌رسان تاییدشده را نصب می‌کنند، باید بتوانند به همه افرادی که از یک پیام‌رسان تایید‌شده اما توسعه‌یافته از سوی شرکت دیگر استفاده می‌کنند نیز پیام مبادله کنند. پروتکل ماتریکس یکی از استانداردهای فعال در زمینه برقراری ارتباطات بین‌سامانه‌ای است که دولت فرانسه نیز به کار گرفته است.

مطالعات نشان می‌دهد فناوری اطلاعات و ارتباطات بستر جدیدی برای توسعه کسب‌وکارهای جدید و تقویت اشتغال دانش‌بنیان در جوامع است؛ اما به‌طور کلی میزان کل اشتغال با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات را می‌تواند در کشورهایی که زیرساخت‌های مناسبی برای این حوزه ایجاد نکرده‌اند کاهش دهد. فناوری اطلاعات و ارتباطات، شغل‌های سنتی (به‌ویژه مشاغل افراد با درآمد و تحصیلات پایین) را تهدید می‌کند. به‌طور متوسط در کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، صنعت فناوری اطلاعات 85 /2 درصد از کل اشتغال را شامل می‌شود. در اتحادیه اروپا حدود چهار درصد از کل نیروی کار را متخصصان فناوری اطلاعات تشکیل می‌دهند. با توجه به تعداد بسیار زیاد فارغ‌التحصیلان رشته‌های ریاضی، مهندسی، فناوری و علوم صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند از 78 /0 (۱۸۶ هزار نفر) کل اشتغال تا دو برابر افزایش یابد.

پیش‌بینی می‌شود که فناوری اطلاعات و ارتباطات، دورکاری را بیش از پیش ممکن می‌کند و سازمان‌های آینده از تعداد اندکی کارمندان ثابت و تعداد زیادی کارمندان پاره‌وقت تشکیل خواهند شد. در حالی که برخی افراد از کارهای متنوع و انتخاب شغلی بیشتر استقبال می‌کنند، افراد زیادی نیز عدم امنیت شغلی و درآمد را مشکل‌زا می‌دانند. فناوری اطلاعات و ارتباطات با تغییر ماهیت کار، فرصت‌های جدید شغلی پدید می‌آورد که وجود نداشتند، همچنین نحوه انجام کار را تغییر می‌دهد. به‌طوری که فناوری اطلاعات به جزئی جدانشدنی از بسیاری از مشاغل تبدیل شده است. البته میزان اهمیت فناوری اطلاعات در شرح وظایف، متفاوت است. آمار دقیقی از میزان کل رسوخ فناوری اطلاعات در جریان کار، در دست نیست، اما به‌واسطه برخی آمارهای مرتبط می‌توان تخمینی از این‌گونه مشاغل به‌دست آورد. به‌طور مثال در ایالات‌متحده آمریکا میزان افرادی که از حداقل دو روز در ماه به‌وسیله ارتباطات رایانه‌ای و از منزل، کار خودشان را به انجام رسانده‌اند، بسیار افزایش یافته است. در حالی که در سال ۱۹۹۵ میزان دورکاری 9 درصد بود در سال ۲۰۱۵ این مقدار به 37 درصد رسیده است. از آنجا که طبق تعریف و پرسش موسسه نظرسنجی گالوپ، قسمت عمده مشاغل قابل دورکاری نیازمند کار با سیستم‌های کامپیوتری هستند، این روند افزایش مشاغل فناوری اطلاعات‌محور را نیز نشان می‌دهد. به بیان دیگر میزان آمار دورکاری از طریق سیستم‌های کامپیوتری در ایالات‌متحده آمریکا می‌تواند تخمینی حداقلی از میزان اشتغال مجموع کاربران پایه، متخصصان فناوری اطلاعات و کاربران پیشرفته در کل اقتصاد این کشور باشد.

میزان سهم متخصصان فناوری اطلاعات و ارتباطات از کل اشتغال به‌صورت مستمر رو به افزایش است. احتمال می‌رود که این روند در ایران نیز طی شود و در نتیجه نیاز به نیروی انسانی متخصص فناوری اطلاعات و ارتباطات در همه بخش‌ها افزایش می‌یابد. رقابت جهانی در تدوین قوانین روادید و مهاجرت برای جذب کارآفرینان و متخصصان برتر حوزه فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات) و مقایسه با وضعیت ایران از ضروری‌ترین منابع برای ایجاد کسب‌وکارهای موفق، جذاب و تربیت نیروی انسانی کارآمد است.

با توجه به تمامی موارد گفته‌شده، از اهمیت دورکاری برای متخصصان تا مهاجران به نظر می‌رسد ما در ایران که همچنان واقعیت جدید کار از راه دور را قبول نکرده‌ایم باید این فرصت را در آغوش بگیریم. ایران امروز توانایی آن را دارد تا بدون توجه به مکان، فرصت‌های جدید را به روی متخصصانش بگشاید. حالا که می‌دانیم «استعداد» و «تخصص» در همه‌جا وجود دارد؛ «متخصصان دورکار» این فرصت را در اختیارمان قرار می‌دهند تا از دانش و توانایی آنها برای منافع جمعی بهره ببریم. یکی از معدود پیامدهای مثبت یک بیماری همه‌گیر جهانی شاید همین موضوع باشد که متوجه شدیم علاوه بر استفاده از بخش غیرانتفاعی، شرکتی و دولتی، باید از نیروی کار متخصص دورکار هم بهره ببریم. لازم به یادآوری است که یکی از مهم‌ترین دستاوردها در جهان مهاجران دورکار این است که به یکی از اصول جان رالز فیلسوف در نظریه عدالتش نزدیک می‌شویم: برابری عادلانه فرصت‌ها، صرف نظر از اینکه فرد در کجا متولد شده است.

خیلی از کارشناسان حوزه تکنولوژی عقیده دارند اگر ایران امروز در حوزه‌های صنعتی و تجاری به دلایل مختلف عقب افتاده است؛ در حوزه هوش مصنوعی با تلاش می‌تواند فاصله‌اش را با کشورهای دنیا کم کند. این فرصت در حوزه بهره‌مندی از نیروی کار متخصص هم وجود دارد. شرکت‌های ایرانی می‌توانند از نیروهای متخصص ساکن کشورهای دیگر استفاده کنند. متخصصان ایرانی می‌توانند بدون پرداخت هزینه‌های سنگین مهاجرت از خانه خود وارد بازار جهانی شوند. ایران می‌تواند از طریق تکمیل زنجیره دورکاری و بسترسازی برای مهاجران دورکار حرف‌های مهمی برای گفتن داشته باشد؛ اما به دلایل معلوم و نامعلومی چنین بزرگراهی فعلاً مسدود شده است. از یک‌سو مناسبات امنیتی و از سوی دیگر نبود زیرساخت‌های لازم به همراه سکوت قانون و قانونگذاران این امر مهم را در ایران به تعویق انداخته و کشور را از منافع آن محروم کرده است. در پایان این نکته را که از یکی از مدیران استارت‌آپی شنیده بودم به عنوان پیوست نقل می‌کنم: فراموش نکنیم که مدیران، متخصصان و نخبگان زیادی از ایران مهاجرت کردند؛ اگر فرصت دورکاری برای آنان در ایران مهیا شود می‌توان از تخصص، تجربه و دانش به‌روزشده آنها در کشور استفاده کرد.