داده‌های آزاد

  رضا طهماسبی: در حالی که اغلب شهروندان ایرانی، روزهای قرنطینه را در خانه سپری می‌کردند و حجم مصرفی بالا و ترافیک سنگین اینترنت نشان می‌داد که بخش عمده وقت‌شان را در فضای مجازی می‌گذرانند، اخباری منتشر شد که نشان می‌داد بسته‌های متنوعی از اطلاعات همین کاربران در فضای مجازی عرضه شده و با بیت‌کوین به فروش می‌رسد. یک روز شماره تلفن و شناسه کاربری تلگرام کاربران در این بازار شام عرضه می‌شد، و فردا کدملی، آدرس و کدپستی؛ روز بعد هم شماره تلفن و پست الکترونیک افراد. همه کاربران ایرانی، خواسته و ناخواسته، در معرض این خطر قرار گرفته‌اند که ابزارهای ناایمن، از سایت نهادهای سنتی مانند وزارت بهداشت گرفته تا نسخه‌های جعلی پیام‌رسان‌های فیلتر شده و حتی اپ‌های به نسبت معتبر ارائه‌کننده ابزارهای سازگار با سیستم‌عامل گوشی‌های مختلف، اطلاعات آنها را بر باد بدهند و با حفره‌های ریز و درشتی که در ساختار خود دارند، راه را برای ورود هکرها و رخنه‌گران باز بگذارند. در مقوله افشای اطلاعات کاربران، حساسیت نهاد دولت به مراتب بسیار پایین‌تر از خود مردم است؛ شاید خود مردم هم زیاد اهمیتی به این افشای اطلاعات ندهند، لااقل در سطح کنونی و در شرایط حاضر که هنوز هزینه سنگینی جز دریافت تبلیغات وقت و بی‌وقت رنگارنگ و نامربوط نمی‌پردازند. اما سیاستگذار کاملاً نسبت به این مساله بی‌حس است. اقداماتش نهایتاً بستن و مسدود کردن سایت‌هایی است که اطلاعات را می‌فروشند، بی‌توجه به اینکه آن داده‌ها مجدد در بازار دیگری به فروش خواهند رسید. همان‌طور که هنوز هم می‌توان آگهی دیتابیس کد ملی ایرانیان را به تفکیک سن، شهر و مرده و زنده بودن فرد خریداری کرد. خرید باید حداقل 10 میلیون کد باشد و قیمت هر کد 5 ریال به علاوه 5 درصد حق‌الزحمه تفکیک. و البته پرداخت فقط با بیت‌کوین امکان‌پذیر است؛ با امکان تست. این وضعیت البته از نگاه سیاستگذار نباید چندان هم اهمیت داده شود، وقتی احتمال بدهیم که شاید یکی از خریداران این داده‌ها خود او می‌تواند باشد. به چه دلیل؟ می‌توانید آگهی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی را ببینید که سال 1396 یعنی همین سه سال قبل، پروژه‌ای را عرضه کرد برای خرید «نرم‌افزار تشخیص شماره تلفن‌های عضو شبکه‌های اجتماعی تلگرام و واتس‌اپ». احتمالاً اقدام این روزهای هکرها و رخنه‌گرها، پاسخی به این آگهی سیاستگذاری است که به غلط انتظار داشتیم از داده‌ها و اطلاعات شخصی و هویتی ما محافظت کند. سیاستگذار ایرانی امروز به ناایمن بودن ابزارها، سایت‌ها و فضای مجازی اهمیت چندانی نمی‌دهد، به سیاست‌هایی که اتخاذ می‌کند و شهروندان را به سمت استفاده از ابزار غیرایمنی چون فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها شوق می‌دهد، وقعی نمی‌نهد، به تلاش برای صیانت از داده‌های شهروندان و بستن حفره‌های امنیتی و مبارزه با هکرها به روش خودشان روی نمی‌آورد. چون احتمالاً آنقدر از دید خودش، مشکلات بزرگ‌تری دارد که این مساله در پیش آنان هیچ است. همان‌گونه که زمانی وجود چاه‌های غیرمجاز یا بریدن درختان برایش مساله‌ای نبود و امروز با بحران آب، بحران فرسایش خاک و بحران نابودی مراتع و جنگل‌ها مواجه شده است. شاید بحران دهه بعد، بحران فقدان زیرساخت‌های امنیتی لازم باشد و داده‌هایی که هر روز نه‌فقط از هویت و اطلاعات شهروندان که از نهادهای حاکمیتی و دولتی به بیرون افشا شود و ویکی‌لیکس ایرانی ظهور کند.