پایان برگشت چک؟
اعتماد چک به عنوان یک ابزار مبادله چگونه بالا رفت؟
حمید فرزین: آیا به زمانی رسیده‌ایم که دیگر کمتر چکی برگشت بخورد؟ مسلماً پاسخ به این سوال یک خیر قطعی نیست؛ ولی می‌توان با اطمینان گفت در آذر 98، آمار برگشت چک به سطحی رسید که در سال‌های اخیر بی‌سابقه بود. نسبت تعداد چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای در سومین ماه پاییز به رقم ۳ /۸ درصد رسید که کمترین سطح در سه سال اخیر بود؛ با این تفسیر می‌توان گفت حداقل در مسیر کاهش بیشتر چک‌های برگشت‌خورده حرکت می‌کنیم. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که در آذر سال 97 به ازای هر 100 چک، بیش از 10 چک برگشت می‌خورد و در آبان 98 به ازای هر 100 فقره چک، 9 چک پاس نمی‌شد. در آذرماه 98 این میزان به حدود هشت عدد رسید. حتی در سال‌های قبل آمار چک‌های برگشتی بیشتر بود؛ به عنوان مثال در سال 95، نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای به میزان ۹ /۱۴ درصد گزارش شده است؛ یعنی از هر صد چک نزدیک به 15 فقره در آن مقطع زمانی برگشت می‌خورد.
چه راهی طی شد که در مسیر کاهش چک‌های برگشتی حرکت کنیم و اعتماد به این ابزار مبادله‌ای بیشتر شود؟
برخی از کارشناسان باور دارند، اقدامات بانک مرکزی مانند راه‌اندازی سامانه صیاد در کاهش برگشت خوردن چک‌ها نقش مهمی داشته است. با سامانه صدور یکپارچه دسته‌چک (صیاد) می‌توان اعتبارسنجی دقیق‌تری به دست آورد. مثلاً گیرنده چک می‌تواند وضعیت عملکرد صادرکننده آن را بررسی کند. پیش از صدور دسته‌چک هم می‌توان اهلیت متقاضی دسته‌چک را به‌طور دقیق‌تری کنترل کرد. به این ترتیب، دیگر نمی‌توان به راحتی گذشته دسته‌چک دریافت کرد.
گروهی دیگر باور دارند، عوامل دیگری نیز دست به دست هم دادند تا شاهد افزایش اعتماد به چک به عنوان یک ابزار مبادله باشیم. یکی از این اتفاق‌ها بالا رفتن هزینه برگشت خوردن چک برای صادرکننده آن است. به عنوان مثال، اگر کسی چکی صادر کند و آن چک پاس نشود، در صورتی که در هر یک از حساب‌هایش (در تمامی بانک‌ها) وجوهی باشد، آن وجوه بلوکه خواهد شد. البته میزان بلوکه کردن به اندازه میزان مبلغ چکی است که صادرکننده پرداخت آن را تعهد کرده است. در چنین شرایطی، در درجه اول فعال اقتصادی دیگر به راحتی چک نمی‌کشد و در صورتی هم که از چک استفاده کند، تمام تلاش خود را برای پاس کردن آن به انجام می‌رساند.
به نظر می‌رسد عوامل اقتصادی نیز در پایین آمدن برگشت خوردن چک‌ها نقش داشته‌اند. به عنوان مثال برخی از کارشناسان عنوان می‌کنند، محدود شدن تراکنش‌های بانکی باعث شده است که افراد بیشتر به استفاده از چک رو بیاورند. در واقع زمانی که فردی نمی‌تواند پولی را در اختیار فردی دیگر در معامله‌ای روزمره قرار دهد، از چک استفاده می‌کند. از آنجا که این چک، مدت‌دار نیست و قرار است در همان روز وصول شود، احتمال برگشت خوردن آن نیز بسیار پایین است.
