مهلکه تبعیض
راه گریز از نابرابری منطقه‌ای چیست؟
زینب موسوی: خبر دردناک دیگری، نگاه‌ها را به کوهستان‌های مرزهای غربی ایران کشانده و بار دیگر، «کولبری» را به سوژه تراژیک رسانه‌ها و افکار عمومی تبدیل کرده است؛ «فرهاد» و «آزاد» دو برادر کولبر که در پی نان رفتند اما به بهای جان. آنها نه نخستین کولبرانی هستند که برای گذران زندگی جان می‌دهند و نه آخرین‌شان خواهند بود. وضعیت اقتصادی در مناطق مرزی به گونه‌ای است که نمی‌توان حتی از احتمال تکرار نشدن چنین حادثه تلخی سخن گفت. دلیل آن است که همانند آنچه در گذشته رخ داد، از یک‌سو حکمرانان به ترمیم سطحی این جراحت مزمن نظیر تشکیل «کمیته‌های ویژه بررسی موضوع» اکتفا خواهند کرد و از سوی دیگر، افکار عمومی و رسانه‌ها نیز چند صباحی به این موضوع می‌پردازند و اندکی بعد، این جراحت، در میانه مسائل و مشکلات فزاینده کشور گم خواهد شد.
با این حال نمی‌توان از پرداختن به چنین موضوعی طفره رفت. آنچه این مناطق را به مهلکه رنج و محنت فرو برده، گرچه قابل تقلیل به یک مولفه نیست اما تبعیض و نابرابری‌های آشکار و پنهان در توزیع فرصت‌ها شاید مهم‌ترین عاملی باشد که می‌توان این سوژه را در چارچوب آن بررسی کرد؛ نابرابری‌هایی که منجر به شکل‌گیری فقر می‌شود و اگر به نحو مناسبی با آن برخورد نشود، می‌تواند بازتولید شده و از نسلی به نسل دیگر نیز منتقل شود. صاحب‌نظران در نگاهی نو به مقوله رفاه و عدالت، بیکاری را به عنوان یکی از مظاهر نابرابری معرفی می‌کنند؛ موضوعی که به روشنی در شکل‌گیری کولبری در مناطق مرزی ایران به ویژه مرزهای غربی نقش داشته است. البته اگرچه بیکاری یکی از عوامل آشکار روی آوردن مردم این مناطق به کاری پرخطر و همچنین یکی از مظاهر اصلی نابرابری در مناطق مرزی است اما تبعیض نیز از دیگر جلوه‌های نابرابری جاری در این مناطق به شمار می‌آید. حتی برخی کارشناسان رخداد چنین آسیب‌هایی در مناطق مرزی کشور را بیش از همه محصول تمرکز رویکردهای امنیتی در منطقه می‌دانند و بر این باورند که این رویکرد امنیتی مانعی جدی بر سر سرمایه‌گذاری و به‌تبع آن، عدم اشتغال‌زایی درست ایجاد می‌کند. به هر روی آنچه غیرقابل کتمان است، مقوله بیکاری است؛ آنچنان پررنگ که بسیاری از شهروندان مناطق غربی ایران، از روی اجبار خطر را به جان می‌خرند و کولبری را به عنوان یک شغل می‌پذیرند. صندوق بین‌المللی پول در سال 2015 کتابی را تحت عنوان علل و پیامدهای نابرابری درآمد منتشر و در آن به سیاستگذاران تاکید می‌کند که توجه خود را به طبقات ضعیف و متوسط متمرکز کنند، زیرا بهبود توزیع درآمد در رشد اقتصادی نیز موثر است. در پرونده حاضر ضمن بررسی ریشه‌های شکل‌گیری کولبری در مناطق مرزی که نظیر آن را به اشکال دیگری ازجمله ته لنجی و نیز قاچاق سوخت، در مرزهای جنوبی و شرقی کشور می‌بینیم، به دنبال پاسخی برای این سوال هستیم که راه گریز از نابرابری منطقه‌ای چیست؟ همچنین به این سوال پاسخ می‌دهیم که آیا پدیده کولبری تنها ریشه در فقر دارد یا عوامل موثر دیگری در شکل‌گیری این روش دشوار و خطرناک امرارمعاش دخیل‌اند؟
