برق پاکیزه

  محمد علی‌نژاد: پس از امضای توافق پاریس در دسامبر 2015، که کشورها به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای روی آوردند، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک رونق بیشتری گرفته است و این پیشرفت در بخش نیروگاهی با تمرکز بیشتری ادامه یافته است. در سال 2018 نیز بازار فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر تقریباً ثبات داشته به طوری که در مجموع 181 گیگاوات انرژی تجدیدپذیر در مقایسه با سال 2017 به چرخه تولید انرژی جهانی اضافه شد و بر شمار کشورهایی که سهم انرژی‌های پاک را در تولید انرژی خود افزایش دادند نیز افزوده شد. در این میان، امارات متحده عربی نیز از احداث بزرگترین نیروگاه خورشیدی جهان با ظرفیت 2 /1 گیگاوات خبر داده است.

با توجه به اینکه انرژی‌های تجدیدپذیر در مقایسه با روش‌های سنتی تولید گرما از نظر هزینه قابل رقابت هستند، تمرکز در حوزه تولید نیرو (برق و حرارت) از این انرژی‌ها بیش از پیش شده است. بر اساس برآوردهای انجام‌شده، تولید برق جهان از انرژی‌های پاک در مقایسه با سال 2017 رشدی 26درصدی داشته است. این موضوع ناشی از سیاست‌های هدفمند دولت‌ها و برنامه‌ریزی دولت‌ها در این زمینه بوده است که باعث شده مسیرها و چارچوب‌های کربن‌زدایی بیشتری در سال 2018 توسعه پیدا کند. در سطح ملی نیز تعداد دولت‌هایی که اهداف بلندپروازانه‌ای را در زمینه انرژی‌های پاک در برنامه راهبردی خود قرار داده‌اند رشد چشمگیری داشته است. اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه به روند استقرار سامانه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر توزیع‌یافته روی آورده و دسترسی خانوارها به این‌گونه از انرژی را افزایش داده‌اند.

بخش خصوصی با تصمیمات خود در حوزه تدارکات و سرمایه‌گذاری نقشی کلیدی در توسعه انرژی‌های پاک داشته است. تامین مالی بخش خصوصی در این حوزه در سال 2018 بیش از دو برابر شده و انرژی‌های پاک در سراسر جهان به طرز قابل توجهی گسترش یافته است. در حالی که سرمایه‌گذاری‌های جدید جهانی در حوزه انرژی‌های نو در سطح جهان نسبت به سال گذشته افت داشته اما اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه مجدداً نیمی از این سرمایه‌گذاری‌ها را به خود اختصاص دادند. از سوی دیگر در سال 2018 انرژی‌های تجدیدپذیر به طور مستقیم و غیرمستقیم موجب اشتغال حدود 11 میلیون نفر در سراسر جهان شده است.

در سال 2017، انرژی‌های تجدیدپذیر تقریباً 18 درصد از کل مصرف انرژی نهایی را به خود اختصاص داده بود که در مقایسه با سال قبل از آن رشدی 4 /4درصدی را نشان می‌داد. از سوی دیگر فرصت‌هایی که کاربران نهایی برای استفاده از برق حاصل از انرژی‌های تجدیدپذیر داشتند نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته است. با وجود این پیشرفت‌ها، بازده انرژی و دسترسی به انرژی هنوز به اهداف توسعه هزاره یا توافق پاریس نرسیده است. به طوری که انتشار گاز دی‌اکسید کربن مرتبط با انرژی در جهان در سال 2018 رشدی 7 /1درصدی داشته که ناشی از افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی بوده است. از سوی دیگر یارانه‌های جهانی برای سوخت‌های فسیلی نیز در مقایسه با سال 2017 رشدی 11درصدی داشته و این در حالی است که شرکت‌های سوخت‌های فسیلی با لابی‌های مختلف و هزینه کردن صدها میلیون دلار به دنبال تاخیر در اجرای سیاست‌های تغییر اقلیمی و تاثیرگذاری بر نظر مردم هستند.

روند صنعت و بازار

انرژی زیستی: در سال 2017، انرژی زیستی مدرن تقریباً پنج درصد از کل مصرف انرژی نهایی جهان را فراهم کرد که نزدیک به نیمی از کل سهم انرژی‌های تجدیدپذیر بود. انرژی زیستی به طور گسترده‌ای در بخش گرمایش و سرمایش (پنج درصد) مورد استفاده قرار می‌گیرد و بخش حمل‌ونقل و تامین برق با 3 و 1 /2 درصد به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. استفاده از انرژی زیستی در حالی در بخش‌های حمل‌ونقل و تولید برق در حال افزایش است که بخش گرمایش از این رشد بازمانده است. در سال 2018، اتحادیه اروپا همچنان در استفاده از انرژی‌های زیستی برای گرمایش پیشتاز بوده و چین در حوزه تولید برق از انرژی زیستی در صدر کشورهای جهان قرار گرفته است. آمریکا، برزیل، هند و آلمان نیز در این حوزه جایگاه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند. در تولید سوخت زیستی نیز آمریکا و برزیل در رتبه‌های اول و دوم قرار گرفته‌اند به طوری که در سال 2018 این دو کشور 69 درصد از کل سوخت‌های زیستی جهان را تولید کردند.

انرژی آبی: بازار انرژی آبی در سال 2018 از نظر رشد ظرفیت تولید و میزان فعالیت بسیار مشابه با سال‌های گذشته بوده است. به طوری که حدوداً 20 گیگاوات به ظرفیت تولید نیروگاه‌های آبی اضافه شده تا ظرفیت این نیروگاه‌ها به حدود 1132 گیگاوات برسد. همانند سال‌های گذشته چین در این حوزه صدرنشین بوده و بیش از 35 درصد از نیروگاه‌های تازه‌تاسیس را در سال 2018 به خود اختصاص داده است. پس از چین، برزیل، پاکستان و ترکیه روی‌هم‌رفته یک گیگاوات بر ظرفیت تولید برق از نیروگاه‌های برق‌آبی اضافه کرده‌اند.

زمین‌گرمایی: تولید انرژی زمین‌گرمایی در سال 2018 حدود 660 پتاژول تخمین زده شده که تقریباً نیمی از آن به حالت برق (3 /89 تراوات‌ساعت) و نیم دیگر به صورت حرارت بوده است. در سال 2018 تقریباً 5 /0 گیگاوات بر ظرفیت تولید انرژی زمین‌گرمایی افزوده شده تا کل ظرفیت تولید این انرژی در جهان به 3 /13 گیگاوات برسد. ترکیه و اندونزی دو کشوری بودند که نزدیک به دوسوم از کل این ظرفیت افزایش‌یافته را به خود اختصاص داده‌اند. کرواسی، ایسلند، کنیا، نیوزیلند، فیلیپین و ایالات متحده نیز کشورهایی بودند که در سال 2018 بر ظرفیت تولید انرژی از گرمای زمین افزوده‌اند.

انرژی دریایی: انرژی دریایی کمترین سهم را در بازار انرژی جهان دارد و بیشترین فعالیت‌ها در این حوزه در مقیاس‌های کوچک و آزمایشی انجام می‌گیرد. به همین دلیل در سال 2018 تنها دو مگاوات بر ظرفیت تولید این انرژی افزوده شده است. افزایش فعالیت‌ها در حوزه انرژی دریایی در کشورهای اروپایی (به ویژه اسکاتلند) بیش از سایر نقاط دنیا بوده است. پتانسیل انرژی دریایی بسیار بالاست اما با وجود تلاش‌های زیاد برای توسعه این نوع از انرژی، هنوز بخش عمده‌ای از آن شکوفا نشده است.

انرژی خورشید فتوولتاییک: بازار جهانی سالانه انرژی خورشیدی با رشدی که در سال 2018 از خود نشان داد برای نخستین‌بار فراتر از 100 گیگاوات افزایش یافت تا در پایان سال 2018 کل ظرفیت تولید انرژی خورشیدی جهان به 5 /505 گیگاوات برسد. افزایش تقاضای این انرژی در بازارهای نوظهور و اروپا تقریباً افت تقاضا در چین را که به دلیل تغییرات سیاستگذاری اتفاق افتاد، جبران کرد و این در حالی بود که آسیا همچنان منطقه‌ای است که در آن بیشترین تعداد سلول‌های خورشیدی جدید نصب شده است.

در پایان سال 2018، دست‌کم 32 کشور دنیا در مناطق مختلف هر کدام بیش از یک گیگاوات بر ظرفیت تولید خود افزودند تا سلول‌های فتوولتاییک خورشیدی نقشی چشمگیر در تولید برق در این کشورها داشته باشند. به طور مثال در حال حاضر هندوراس 1 /12 درصد و یونان و ایتالیا 2 /8 درصد برق خود را از انرژی خورشیدی تولید می‌کنند و از هر پنج استرالیایی حداقل یک نفر برخی از برق مصرفی خود را از انرژی خورشیدی می‌گیرد.

انرژی باد: بازار جهانی انرژی باد در سال 2018 تقریباً ثابت بوده و با رشدی حدود 51 گیگاوات (معادل 9 درصد) توانسته ظرفیت کل خود را به 591 گیگاوات برساند. پس از آنکه سال 2017 برای هند و اروپا در زمینه استفاده از انرژی باد سالی همراه با رکوردشکنی بود، هر دو بازار در سال 2018 با افت تولید مواجه شدند اما در مجموع شاهد رشد چشمگیری در مناطق و کشورهای مختلف بودیم که در این میان آسیا با ثبت بیشترین رشد 52 درصد از کل ظرفیت افزوده‌شده را به خود اختصاص داد. در زمینه نیروگاه‌های بادی مستقر در دریا نیز هفت کشور اروپایی و دو کشور آسیایی روی‌هم‌رفته 5 /4 گیگاوات بر ظرفیت نیروگاه‌های بادی مستقر در دریا افزودند تا ظرفیت کل این نیروگاه‌ها با رشدی 24درصدی به 1 /23 گیگاوات برسد. موفقیت اروپا در این زمینه باعث شده تا کشورهای دیگر نیز به تولید انرژی از این طریق روی بیاورند.

جریان‌های سرمایه

سرمایه‌گذاری جدید در حوزه انرژی و سوخت‌های تجدیدپذیر (بدون در نظر گرفتن پروژه‌های برق‌آبی بالاتر از 50 مگاوات) در سال 2018 معادل 9 /288 میلیارد دلار برآورد شده است که نشان از افت 11درصدی نسبت به سال گذشته می‌دهد. این در حالی است که سرمایه‌گذاری در حوزه سوخت و انرژی‌های پاک در پنج سال گذشته همواره بیشتر از 280 میلیارد دلار بوده است. با در نظر گرفتن پروژه‌های نیروگاه‌های آبی بالاتر از 50 مگاواتی کل سرمایه‌گذاری‌های جدید در این حوزه در سال 2018 دست‌کم 9 /304 میلیارد دلار بوده است.

سرمایه‌گذاری‌های دلاری جدید در حوزه انرژی‌های پاک نیز بار دیگر در سال 2018 از سرمایه‌گذاری فسیلی و هسته‌ای جدید پیشی گرفت. سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های پاک بیشتر در حوزه انرژی خورشید بوده که حدود 7 /139 میلیارد دلار را جذب خود کرده است. اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه نیز که برای نخستین‌بار از سال 2015 در حوزه سرمایه‌گذاری‌های جدید در حوزه انرژی‌های پاک از کشورهای توسعه‌یافته پیشی گرفته بودند در سال 2018 با افت 25درصدی سرمایه‌گذاری خود در مجموع 8 /152 میلیارد دلار در این حوزه خرج کردند که با وجود این باز هم از سرمایه‌گذاری 1 /136 میلیارددلاری کشورهای توسعه‌یافته (که رشدی 11درصدی را نسبت به سال 2017 نشان می‌داد) بیشتر بوده است.