ضعف زیرساختی

 دریافت سود از سپرده‌های بانکی بار دیگر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. سال گذشته دولت موضوع اخذ مالیات از سپرده‌های مردم در بانک‌ها را مطرح کرد و اعتقاد بر این بود که افراد دارای سپرده‌های بالا در نظام بانکی ملزم به پرداخت مالیات هستند زیرا منابع مالی گسترده مربوط به این سپرده‌ها را به گردش در نمی‌آورند. با این کار دولت قصد دارد از پول‌های به اصطلاح تنبل مالیات کسب کند. در میان صاحب‌نظران اقتصادی، بسیاری موافق و بسیاری مخالف آن هستند.

برخی از کارشناسان بر این اعتقادند که دریافت مالیات از سود سپرده می‌تواند مثبت باشد، اما لازم است که زمینه‌های آن فراهم شود که اقتصاد و نظام بانکی با مشکل روبه‌رو نشوند. بسیاری معتقدند که اخذ مالیات در زمانی مناسب است که نرخ تورم از نرخ سود سپرده‌های بانکی بالاتر باشد در غیر این صورت به صلاح نیست که اقدام به اخذ مالیات کنند. موافقان با این طرح اعتقاد دارند که نرخ سود سپرده‌های بانکی با توجه به تورم باید کاهش بیابد و پولی که از این طریق به دست می‌آید، حتماً باید مشمول اخذ مالیات شود. آنها همچنین معتقدند که آن دسته از سپرده‌هایی که ارقام بالایی دارند، باید مشمول دریافت مالیات شوند، نه سپرده‌های خرد. به منظور اجرایی کردن این اقدام، دولت جلساتی را با تمامی بانک‌ها در رابطه با انتقال اطلاعات سپرده‌ها و هماهنگی با آنها داشته است. واضح است که بانک‌ها به عنوان مخالفان اصلی اخذ مالیات از سپرده‌ها شناخته می‌شوند، زیرا ممکن است مشتریان بانکی اقدام به خروج سپرده‌های خود از بانک‌ها کرده و بانک‌ها را با مشکل مواجه سازند. باید در نظر داشت که در شرایط کنونی نظام بانکی با مشکلات دیگری که خروج سپرده‌ها را شامل می‌شود روبه‌رو است که این امر را با تردید مواجه می‌سازد. مقامات مسوول مراحل اولیه این طرح را این‌گونه بیان کردند که ابتدا اطلاعات مربوط به سپرده‌ها از طریق بانک‌ها به سازمان مالیات ارسال می‌شود و بانک‌ها ملزم هستند تمامی اطلاعات را به صورت هماهنگ به سازمان مالیاتی ارائه دهند و بر اساس تفاهمنامه با بانک‌ها این طرح را با موفقیت به اجرا برسانند. اجرای این طرح نیاز به اقدامات اولیه‌ای دارد که بدون مقدمه و بدون آگاهی مردم اجرایی نخواهد شد. با توجه به اعلام مسوولان سازمان مالیاتی، اخذ مالیات از سود سپرده شامل سپرده‌های خرد نخواهد شد.

بر اساس قانون، اخذ مالیات از سپرده‌های بانکی در حال حاضر ممکن نیست و سپرده‌های مردم نزد بانک‌ها مشمول معافیت مالیاتی هستند و برای تغییر آن نیاز به اصلاح قانون مالیاتی است. بر اساس ماده ۱۴۵ قانون مالیات‌ها، سود متعلق به حساب‌های پس‌انداز و سپرده‌های مختلف نزد بانک‌ها و موسسات مجاز از پرداخت مالیات معاف هستند. یعنی موسسات غیرمجاز بانکی موظف هستند که به منظور دریافت مالیات بر سود سپرده، اطلاعات سپرده‌گذاران را به سازمان مالیاتی ارائه دهند. کارشناسان معتقدند که نرخ سود بانکی به رقیبی برای سرمایه‌گذاری در کار و تولید تبدیل شده است. مسوولان نظام بانکی نیز با این موضوع موافق هستند زیرا معتقدند که با وجود تورم پایین و نرخ سود سپرده بالا، پول بدون زحمتی برای صاحبان حساب‌های سپرده به دست می‌آورد. بنابراین نیاز است که این‌گونه پول‌ها نیز مشمول مالیات شوند. برای اجرای این طرح نیاز به تایید و تصویب مجلس و ایجاد زمینه‌های لازم است که نظام بانکی با مشکل خروج ناگهانی سپرده‌ها مواجه نشود. هدف مقامات مالی هدایت منابع موجود در نظام بانکی به سمت تولید و بخش خصوصی است. از سوی دیگر، بسیاری از کارشناسان بانکی که مخالف طرح مالیات از سپرده هستند بر این اعتقادند که ممکن است این طرح منجر به هدایت منابع به سمت موسسات غیرمجاز که بانک مرکزی نظارتی بر آنها ندارد بشود و نظام مالی و بانکی کشور را با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو کند. بنابراین به عقیده مخالفان، منابع بانکی ممکن است به سمت بخش غیرشفاف هدایت شوند. همچنین آنها معتقدند که این حرکت مشکلاتی را به بار می‌آورد که دامنگیر مردم نیز می‌شود زیرا نظام بانکی کشور با مشکلات زیادی روبه‌رو است که نرخ سود بالا ناشی از همین مشکلات نظام بانکی است و تاکنون این طرح برای اجتناب از خروج سپرده‌ها و شکل‌گیری موسسات مالی غیرمجاز همچنین هجوم منابع به سمت بازارها و ایجاد تورم در اقتصاد، انجام نشده است.

موافقان اخذ مالیات از سود سپرده اشاره می‌کنند که میزان مالیات مشخص‌شده باید معقول و منطقی باشد که هم درآمد مالیاتی را افزایش دهد و هم باعث حرکت منابع به سمت کارآفرینی و تولید شود. اگر این شرایط برای اجرای طرح مهیا نشود، با توجه به نوسانات موجود در بازار ارز و طلا و مسکن، اخذ مالیات از سپرده‌های بانکی می‌تواند به گسترش سفته‌بازی منجر شود. موافقان این طرح اذعان دارند که پیش از این نرخ سود سپرده‌ها نسبت به تورم پایین بوده است برای همین ضرورتی برای دریافت مالیات از سپرده وجود نداشته است، اما هم‌اکنون که نرخ سود سپرده نسبت به نرخ تورم بالاتر است نیاز است که مالیات گرفته شود که از این طریق بتوان منابع مالی را به سمت تولید و کارآفرینی هدایت کرد. همچنین موافقان اعتقاد دارند که دریافت مالیات از تولیدکنندگان و مولدان که با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند و معافیت سپرده‌گذاران کلان که بدون هیچ ریسکی سود دریافت می‌کنند عادلانه نیست. اما بسیاری تاکید دارند که این طرح بدون برنامه‌ریزی ممکن نیست و ممکن است منابع پولی آن‌طور که دلخواه دولت است به سمت تولید پیش نرود و به سمت بازارهای غیررسمی حرکت کند و اقتصاد را با نابسامانی‌های بیشتری روبه‌رو کند. در هر حال، مشخص است اعمال این طرح مستلزم وجود شرایط کارا در اقتصاد است. در کشورهای توسعه‌یافته یکی از مهم‌ترین منابع تامین بودجه، سیستم‌های مالیاتی است، به همین دلیل دریافت مالیات از سود سپرده‌ها مهم تلقی می‌شود. همچنین در کشورهای توسعه‌یافته زیرساخت‌های تولیدی به شکلی مناسب است و در نتیجه شرایط برای سرمایه‌گذاری در تولید و حرکت منابع به سمت کارآفرینی فراهم است. بنابراین نمی‌توان نسخه یکسانی را برای اقتصاد ایران به کار برد زیرا می‌تواند عکس انتظارات اتفاق بیفتد و منجر به نابسامانی بیشتر در اقتصاد شود. در کشورهای توسعه‌یافته، دولت‌ها با دریافت مالیات، خدمات لازم را به مردم ارائه می‌دهند و با این کار مردم از پرداخت مالیات به دولت رضایت کامل دارند. بنابراین در ایران سیستم مالیاتی باید از دیگر مشکلات موجود از جمله فرار مالیاتی جلوگیری کند و سیستم آن را کارآمدتر کند و سپس اقدام به دریافت مالیات از سپرده‌ها کند.

در مورد انتقال سرمایه‌های مردم، می‌توان گفت که بستگی به شرایط هر بخش اقتصادی دارد که کدام‌یک سودآورتر است. با توجه به شرایط فعلی اقتصاد، بازار سرمایه و بعد از آن طلا و دلار و مسکن سودآورتر به نظر می‌رسند که می‌توان انتظار داشت پس از بانک منابع مالی سپرده به این سمت حرکت کنند. یکی از راه‌حل‌ها این است که با دریافت مالیات از سپرده‌ها، زیرساخت‌های لازم در بخش تولید را ایجاد کنند که مردم جذب سرمایه‌گذاری در بخش تولید و کارآفرینی شوند. بدین صورت از انتقال سرمایه‌ها و منابع به سمت بازارهای غیررسمی و دلالی جلوگیری می‌شود. در حال حاضر دولت برای اقشار متوسط که از آنها مالیات بر حقوق دریافت می‌کند، صلاح نیست که مالیات‌های جدیدی را دریافت کند. بنابراین لازم است که سپرده‌های خرد را همچون برخی از طبقات دستمزدها، از این طرح معاف کند.

با این حال باید توجه داشت که بدون برنامه‌ریزی مناسب و مدون در سیستم اقتصادی کشور، اجرای این طرح به کاهش شدید سپرده‌های بانکی منجر خواهد شد و در نتیجه سود سپرده‌های مشمول مالیات نیز کم خواهد شد و بنابراین بانک‌ها ممکن است با مشکل نقدینگی روبه‌رو شوند و در نتیجه تسهیلات بانکی کم شده و شرکت‌ها قادر نخواهند بود از بانک‌ها وام دریافت کنند. بنابراین بسیار مهم است که این طرح به آرامی و با فراهم‌آوری شرایط لازم و کارا صورت پذیرد و گفتنی است که ابتدا دولت سیستم مالیاتی مدونی را اجرا کرده و سپس با برنامه‌ریزی مناسب طرح اخذ مالیات از سپرده‌ها را اجرایی کند.