جهان در سال جدید

سال جشن و قحطی عبارتی است که یکی از بانک‌های جهانی برای توصیف سال 2013 در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به کار برد. در این سال کشورهای نفت‌خیز و خودکامه منطقه خلیج‌فارس دلارهای نفتی خود را خرج می‌کنند، در حالی که دموکراسی‌های نوظهور با فرآیند گذار سیاسی و کاهش رشد اقتصاد مواجهند. واقعیت آن است که خاورمیانه همیشه با دو سرعت حرکت کرده است و در آن شکاف بزرگی بین صادرکنندگان و واردکنندگان نفت دیده می‌شود. این شکاف با بروز ناآرامی‌های سیاسی بزرگ‌تر شده است. عربستان سعودی که کمتر از دیگران در معرض بیداری عربی قرار گرفت، اخیراً بودجه‌ای ارائه داد که هزینه‌های آن چشمگیر است. قطر قراردادهای بزرگی منعقد کرده و در مقابل شمال آفریقا بیش از هر زمانی نسبت به گذشته با کندی رشد و کمبود شغل مواجه شده است. همان طور که بانک HSBC در گزارش خود بیان کرد، تولیدکنندگان نفت چشم‌انتظار سال فراوانی هستند. اما در بقیه جهان عرب تشدید مخاطرات سیاسی باعث شده است رشد ضعیف شود، توازن مالی داخلی و خارجی به هم بخورد و فشارهای مالی تشدید شود. همان‌طور که انتظار می‌رفت ناآرامی سیاسی در کشورهای شمال آفریقا به بهای سنگینی تمام می‌شود. دوران گذار از آنچه پیش‌بینی می‌شد تلاطم بیشتری داشت. انتظارات عمومی برای بازگشت سریع به وضعیت عادی و رشد اقتصادی به نومیدی انجامید. در ماه‌های اخیر معترضان به خیابان‌ها کشیده شدند هرچند که شمار آنها نسبت به زمان بهار عربی کمتر بود. آنها این بار متقاضی شغل بودند. تقاضایی که دولت‌های جدید پاسخی برای آن پیدا نکرده‌اند. نظم جدید جهان عرب شامل کشمکشی بین احزاب اسلامگراست که سال‌ها توسط حکومت‌های خودکامه سرکوب شده بودند و گروه‌های دموکراتی که نگران سلطه دین بر جامعه هستند. این کشمکش در مصر از هر جای دیگری شدیدتر بود و عواقب اقتصادی وخیم‌تری داشت. مصر پر‌جمعیت‌ترین کشور عربی است و از قدیم پیشرو و سیاست‌ساز کشورهای عربی بود. اولین رئیس‌جمهوری که در این کشور به روش دموکراتیک انتخاب شد - یعنی محمد مرسی رهبر حزب اخوان‌المسلمین- هنگام به قدرت رسیدن در ماه ژوئن پیام‌هایی از مشارکت همگانی و باز بودن فضا ارائه داد. اما مدیریت وی در بحران قانون اساسی در پایان سال و اصرار بر اجرای بخشنامه‌ای که بخش‌های غیراسلامی جامعه با آن مخالف بودند و همچنین اجرای همه‌پرسی شکاف بین جامعه مصر را بیشتر کرد و اعتمادها را از بین برد. مواضع او همچنین موید این دیدگاه بود که اسلامگرایان تعهدی واقعی برای دموکراسی احساس نمی‌کنند. کشورهای غربی بحران قاهره را به دقت دنبال می‌کنند. در نظر آنها ثبات مصر اولویت زیادی دارد چرا که این کشور وزنه دیپلماتیک و سیاسی سنگینی در منطقه است. نقش واسطه‌گرانه مصر در برقراری آتش‌بس بین اسرائیل و حماس و پایان یک هفته جنگ در نوار غزه را نمی‌توان انکار کرد.

مشکلات مصر در مقابل داستان اندوهبار سوریه ناچیز است. در این کشور شورش مردمی به جنگی داخلی منجر شد که نیروهای جهادی به آن کشیده شدند. با وجود بیش از 60 هزار کشته و خودداری بشار اسد از کوتاه آمدن، چشم‌انداز راه‌حل سیاسی تیره است. اروپا اعتقاد دارد که سال 2013 شاهد پایان یافتن سلطه اسد است.

اما با وجود اینکه روسیه بزرگ‌ترین حامی بشار اسد پیش‌بینی می‌کند حکومت او دوامی نداشته باشد، نمی‌توان امیدوار بود که جنگ داخلی حتی پس از خروج او به پایان برسد. به‌رغم اینکه نیروهای شورشی بخش‌های زیادی از کشور را به تصرف خود درآورده‌اند نیروهای بشار اسد هنوز تجهیزات بیشتری دارند و نیروهای ویژه تحت رهبری افسران علوی قدرتمند هستند. همزمان بحران سوریه گریبان کشورهای همسایه را می‌گیرد و امکان دارد امسال تنش‌های فرقه‌ای به کشورهای لبنان و عراق کشیده شود. در ماه‌های اخیر کشورهای غربی تلاش کرده‌اند توانایی نظامی گروه‌های شورشی را افزایش دهند. هر چند این کار ظاهراً بدون دخالت مستقیم نظامی آسان نخواهد بود. بریتانیا و فرانسه راه را برای گزینه‌های دیگر باز گذاشته‌اند و تلاش می‌کنند تحریم سلاح از جانب اروپا را بردارند. اما انتظار نمی‌رود در مواضع باراک اوباما تغییری ایجاد شود. رئیس‌جمهور آمریکا تلاش دارد با به تفاهم رسیدن با روسیه راهی دیپلماتیک برای حل بحران سوریه پیدا کند. تحلیلگران سیاسی اعتقاد دارند تمرکز اصلی دولت اوباما بر آن باشد تا مشکل هسته‌ای ایران را حل و از حمله احتمالی اسرائیل به امکانات هسته‌ای این کشور جلوگیری کند.

علم: بیگ‌بنگ، مریخ و دی‌ان‌ای

اگر از یک دانشمند سوال کنید انتظار دارد چه کشف مهمی را شاهد باشد پاسخ‌ها متفاوت و غیرقابل پیش‌بینی خواهند بود. شاید تشخیص واضح یک پیام رادیویی از تمدن‌های فرازمینی اتفاق بیفتد و یا شاید ماده‌ای جدید کشف شود و یا فناوری زیستی مهمی مانند تولید سلول‌های بنیادی جنینی در سال 1998 بروز کند. دانشمندان به کشفیاتی علاقه‌مند هستند که در فهرست پیش‌بینی‌های صاحب‌نظران قرار نداشته باشد. تداوم تحقیقات علمی بدان معناست که اکثر پیشرفت‌ها قبل از اعلام رسمی اتفاق می‌افتند. این پدیده همانی بود که نشریه ساینس به ‌عنوان بزرگ‌ترین اتفاق سال 2012 انتخاب کرد: کشف ذره هیگز.

این ذره کوچک‌تر از اتم خط پایانی برای الگوهای استاندارد علم فیزیک بود که بخشی از تعامل بین ذرات و نیروها را توضیح می‌دهد. ذره هیگز نمادی از «میدان هیگز» است که فضای خالی را پر کرده و به ذرات جرم می‌دهد. این ذره از طریق برخوردهای پرانرژی هسته‌ها در مرکز هشت میلیارد دلاری سرن در ژنو تولید شد. مرکز سرن در سال 2013 واحد تصادم خود را به مدت دو سال تعطیل می‌کند تا آن را ارتقا دهد و توانایی آن را برای برخوردهای پرانرژی‌تر بالا ببرد. اگر چه ممکن است تعطیلی این واحد باعث شود داده‌های بیشتری در سال 2013 تولید نشود میزان اطلاعاتی که تاکنون به دست آمده‌اند آنقدر زیاد است که محققان سراسر سال را صرف تحلیل آنها خواهند کرد.

به عنوان نقطه شروع، دانشمندان می‌خواهند بفهمند آیا ذره هیگز آن‌طور که الگوهای استاندارد اعلام می‌کنند یک تک‌ذره است یا اینکه طبق نظریه‌های پیچیده‌تر خود از چندین ذره تشکیل شده است. پاسخ این سوال کمک می‌کند تا محققان به درک وسیع‌تری از چگونگی پیدایش جهان دست یابند. فیزیکدانان امیدوارند داده‌های مرکز برخورد اولین نشانه‌های «ابر تقارن» را آشکار سازند. مطابق این نظریه ذرات بنیادی که در الگوهای استاندارد تعریف شده‌اند دارای متناظرهای سنگین‌تر هستند. اگر چنین باشد یک یا چند نمونه از این ابرذرات می‌توانند توضیح‌دهنده «ماده تاریک» مرموزی باشند که به اعتقاد دانشمندان سراسر جهان را پر کرده است اما با ابزارهای معمولی قابل تشخیص نیست.

اگر به مشاهده خود جهان از طریق تلسکوپ و سایر ابزارها بازگردیم چیزی که بیشتر از همه در سال 2013 مورد انتظاراست تهیه نقشه‌ای از جهان اولیه توسط آژانس فضایی اروپاست. این نقشه به کیهان‌شناسان جزییات دقیق‌تری از ریز‌امواج پس‌زمینه کیهانی (CMB) ارائه می‌دهد. این ریزامواج به تابش پس از انفجار عظیم شهرت دارند. اگرچه ریزامواج پس‌زمینه‌ کیهانی

300 هزار سال پس از انفجار عظیم و پیدایش جهان در 7/13 میلیارد سال پیش به وجود آمدند توزیع انرژی از طریق تابش نشان می‌دهد این فاصله حتی کسری از ثانیه بوده است. آژانس فضایی اروپا نقشه‌ای براساس مشاهد‌ه‌های رصدخانه‌های ریزامواج ناسا تهیه می‌کند. این اطلاعات تقویت‌کننده این نظریه هستند که یک دوره زمانی انبساط سریع درست پس از انفجار عظیم وجود داشته است که به تورم کیهانی مشهور است و می‌تواند بسیاری از ویژگی‌های جهان کنونی را توضیح دهد. یکی دیگر از ماموریت‌های فضایی که امسال مشاهده‌های شگفت‌آوری به ارمغان خواهد آورد فضا‌پیمای «کنجکاوی» ناساست که با استفاده از یک جرثقیل فضایی بر مریخ فرود آمد. پس از کاوش‌های ابتدایی این مریخ‌نورد که اندازه‌ای به بزرگی یک اتومبیل دارد مایل‌ها بر روی مریخ حرکت می‌کند و هرچند گاه متوقف می‌شود تا نمونه‌های خاک را بردارد و در آزمایشگاه روباتیک خود مورد تحلیل و مطالعه قرار دهد.

در مقایسه با فیزیک و فضا، علوم زیستی رویدادهای شگفت‌آور کمتری دارد اما پیش‌بینی می‌شود پیشرفت‌های مهمی در راه باشند. تحقیقات سرطان به سرعت پیش می‌روند. به‌عنوان مثال می‌توان انتظار داشت بتوان سامانه ایمنی بدن را برای مقابله با تومورها تقویت کرد. بسیاری از دانشگاه‌ها و شرکت‌های فناوری‌ زیستی در جست‌وجوی چنین امکانی هستند. تداوم سریع کاهش هزینه تحقیقات توالی دی‌ان‌ای محققان را قادر خواهد ساخت تا دگردیسی ژنتیکی سرطان را در میان بیماران دنبال کنند. فناوری‌های جدید در توالی دی‌ان‌ای نقش‌ مهمی در درک منشاء انسان‌ها دارد. سال گذشته محققان انستیتو ماکس پلانک که مرکز تحقیقات دگردیسی انسان در شهر لایپزیک آلمان است اعلام کردند توانسته‌اند ردیابی ژنتیکی بسیار مهمی انجام دهند. َآنها توانستند ژن یک گونه ناشناخته انسانی را از طریق دی‌ان‌ای 50 هزارساله بخشی از استخوان انگشت که در غاری در سیبری کشف شده بود رمزگشایی کنند. امسال ممکن است آنها درباره انسان نئاندرتال به همین نتیجه برسند. نئاندرتال‌ها گونه‌های شناخته‌شده‌تری هستند چراکه فسیل‌های زیادی از آنها به جای مانده است اما هنوز دی‌ان‌ای آنها قابل استحصال نبوده است. مقایسه سه‌طرفه ژن‌ها و انسان‌های Denisovan نئاندرتال و انسان امروزی می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا روابط پیچیده بین گروه‌های مختلف انسانی را درک کنند.

فناوری؛ عصر بی‌سیم، تحول در تعامل با ابزارها

سخت‌افزار برتری خود به نرم‌افزار را از دست می‌دهد. در فاصله‌ای کوتاه از محل اجلاس داووس اسکی‌بازان لباسی می‌پوشند که دربرگیرنده تازه‌ترین تجهیزات مصرفی الکترونیکی نمایشگاه لاس‌وگاس است. این تجهیزات می‌توانند سرعت، ارتفاع، موقعیت، فاصله، دما، ضربان قلب و حتی فعالیت‌های مغزی را در هر ثانیه ثبت کنند. با نصب دوربین‌های حساس بر روی میله‌های اسکی و کلاه‌های ایمنی تمام حوادث را می‌توان با کیفیت فوق‌العاده Ultra HD ثبت کرد و آن را به تلفن همراه دوستان و یا صفحه فیس‌بوک فرستاد.

از مطالعات درون بدن گرفته تا مخابرات بیرون و سهیم شدن اطلاعات با جهان خارج، فناوری تجربیات فردی را به تجربیات جهانی تبدیل می‌کند. علاوه بر جنبه‌های اجتماعی، نصب شبکه‌ای از حسگرها بر روی افراد، اتومبیل‌ها و محیط پیرامون انبوهی از داده‌ها را فراهم می‌کند که می‌توان آنها را تحلیل کرد و برای پیش‌بینی الگوهای ترافیک، خرده‌فروشی اجناس، احتمال وقوع و گسترش آنفلوآنزا و هزار و یک سناریوی دیگر به کار برد. این داده‌ها می‌توانند تنها مکان خالی در یک محوطه پارکینگ را شناسایی و فرد را به سوی آن هدایت کنند. این نوع «اینترنت اشیا» که از طریق آن حسگرهای بسیار کوچک مرتبط به دوربین با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند موضوعی تازه نیست اما انتظار می‌رود امسال این فناوری با بهبود بلوتوث و وای‌فای و فروش بیش از یک میلیارد تلفن هوشمند به بلوغ برسد.

همزمان با واگذاری وظایف به وسایل کوچک‌تر هوشمند انسان شاهد آغاز دوره‌ای از وسایل الکترونیکی مصرفی خواهد بود که در آن مصرف‌کنندگان خود منابع مالی این صنعت را تامین خواهند کرد بدون اینکه به غول‌های بزرگ تولیدی نیازی باشد. تعدادی از این وسایل الکترونیکی از ساعت‌های هوشمند گرفته تا کنسول‌های بازی از طریق سایت‌ها منابع مالی خود را به دست آوردند. کاربران می‌توانند محصولات مورد نظر را ترسیم کنند و هزینه تولید آن را بپردازند. چاپگرهای سه‌بعدی با هزینه‌ای کمتر از 500 دلار به عرصه می‌آیند و مصرف‌کنندگان می‌توانند اشیای مورد نظر خود را لایه به لایه با پلاستیک و مواد دیگر بسازند. در آینده نزدیک افراد و شرکت‌های کوچک می‌توانند سفارش نیازهای خود را به شرکت‌های کوچک چاپ سه‌بعدی واگذار کنند. سخت‌افزارها جای خود را به نرم‌افزار می‌دهند. اخیراً اپل اعلام کرد اقتصاد 40 میلیارد دلاری خود را از طریق دانلود در فروشگاه اپل به جریان انداخته است. این 40 میلیارد دلار طی چهار سال حاصل شد اما تنها 20 میلیارد آن در سال گذشته به دست آمد. با مشارکت مصرف‌کنندگان در تجربه تولید و نازک‌تر شدن تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها و تلویزیون‌ها و حذف قاب‌ها و حاشیه‌های آنها و انحصار آنها فقط در یک صفحه نمایش فرآیند ناپدید شدن سخت‌افزارها تکمیل می‌شود. سامسونگ و ال‌جی از تولید تلویزیون‌های صفحه بزرگ OLED خبر می‌دهند که کمتر از پنج میلی‌متر ضخامت خواهند داشت. سیم‌ها هم ناپدید می‌شوند. کویل‌های مغناطیسی و کنتورهای زیر فرش برای ابزارهای سازگار‌شده‌ای مانند لامپ‌ها و مخلوط‌کن غذا نیرو تهیه می‌کنند. شارژ بی‌سیم هم برای وسایل برقی امکان‌پذیر خواهد شد. برای شارژ اتومبیل فقط لازم است آن را بر روی یک صفحه مخصوص راند.

ناپدید ساختن فناوری و کشاندن آن به صفحه‌های نمایش باعث افزایش طبیعی تراکنش‌ها می‌شود. دستورات صوتی و حرکات چهره پیچیده‌تر می‌شوند و وب‌کم‌ها می‌توانند با شناسایی چهره اجازه ارتباط صادر کنند. شرکت Leap Motion امسال دوربینی به اندازه بسته آدامس تولید می‌کند که می‌تواند با دقتی بی‌سابقه حرکات انگشت را دنبال کند و کاربران را قادر سازد تا به گِل‌های مجازی شکل دهند و یا در هوا پیانو بنوازند.

IBM در پیش‌بینی‌های سالانه خود اعلام کرد علم کامپیوتر به زودی از حواس پنجگانه تقلید خواهد کرد. صفحه‌‌های لمسی به فرد امکان می‌دهند تا نرمی پارچه‌های ملحفه را قبل از سفارش آنلاین احساس کنند. رایانه‌ها قادر خواهند بود بافت بیمار را در ام‌آر‌ای مشاهده کنند و فرکانس‌های صوتی ناشی از ضعف یک پل را قبل از تخریب آن بشنوند. با استفاده از دستور غذایی الگوریتمی طعم‌های مورد علاقه و تغذیه مطلوب مزه‌های غذا کامل‌تر می‌شوند. حسگرها به زودی قادر خواهند بود بو بکشند و رایحه‌های مختلف را تشخیص دهند تا بتوان شرایط خاک یا سامانه‌های بهداشتی را مورد تحلیل قرار داد.

ٌاما قدرت مغز انسان را دست‌کم نگیرید. با بستن یک سربند الکترونیکی که امواج مغزی را می‌خواند می‌توان با تمرکز بر صفحه نمایش یک بازی رایانه‌ای را کنترل کرد. اینها تنها یک نمونه از فناوری‌های قابل پوشیدن و یا قابل نصب هستند که تحلیلگران در موج آینده رایانه‌های شخصی پیش‌بینی کرده‌اند. نمونه‌های دیگر شامل عینک‌های هوشمند گوگل می‌شود که مرکز تحقیقات شرکت آنها را تولید کرده است. مچ‌بندهای Basis می‌توانند میزان تعرق، دمای پوست، الگوهای تپش قلب و حرکات را اندازه‌گیری کنند. زمان زیادی طول نمی‌کشد که این نوع پایش در درون بدن امکان‌پذیر می‌شود. شرکت Qualcomm که تولیدکننده پیشرو قطعات بی‌سیم است با محققان همکاری می‌کند تا با توسعه فناوری بتوان قطعه‌ای را در جریان خون قرار داد که دو هفته قبل از حمله قلبی، سیگنال‌های هشدار‌دهنده‌ای به تلفن همراه بفرستد. این شرکت همچنین چالشی آینده‌نگرانه به ارزش 10 میلیون دلار در پیش دارد تا تحولی انقلابی در مراقبت‌های بهداشتی ایجاد کند. تیم‌هایی از مهندسان استخدام شده‌اند تا حسگر تشخیص‌دهنده سلامتی را تولید کنند. مدیر عامل شرکت می‌گوید: من اعتقاد دارم این کار امکان‌پذیر است.

علم و فناوری: بهشت‌ها و دوزخ‌ها

دانشمندان قصد دارند تیره‌ترین اعماق فضا و پرستاره‌ترین آسمان‌ها را کاوش کنند. دو مورد از جالب‌ترین پروژه‌های علمی سال جدید پیچیدگی‌های فناوری مشترکی دارند اما مقاصد آنها متفاوت است. اولی پروژه هادس است که زیردریایی نروس را به عمق 10 کیلومتری اقیانوس می‌فرستد تا اشکال عجیب و غریب حیات را در دخمه‌های تاریک عمیق‌ترین نقاط اقیانوس مورد بررسی قرار دهد. پروژه دیگر گایاست که به دو تلسکوپ قدرتمند مجهز است و به اعماق 5/1 میلیون کیلومتری فضا می‌رود تا میلیاردها ستاره کهکشان راه‌ شیری را رصد کند. هادس در ماه مارس به کاوش عمق 10 کیلومتری آب در نزدیکی نیوزیلند می‌پردازد با وجود فشاری که هزار برابر بیشتر از فشار سطح است. این زیردریایی چیزهای زیادی را مشاهده خواهد کرد. زیست‌شناسان دریایی قبلاً وسایلی را به اعماق آب فرستاده‌اند که به دوربین و طعمه‌هایی برای جذب حیوانات مجهز هستند. اما زیردریایی نروس که توسط موسسه اقیانوس‌شناسی وودز هال هدایت می‌شود می‌تواند به اطراف حرکت کند و از طریق کابل فیبرنوری 40کیلومتری خود تصاویری به کشتی مادر بفرستد.

برای اولین بار دانشمندان موفق خواهند شد عمق آب‌ها را مشاهده کنند. هیچ‌کس نمی‌داند چه چیزی در انتظار آنهاست،‌ اما کاوش‌های قبلی احتمال رویارویی با هزاران خیار دریایی را تقویت می‌کند. سوال آنجاست که چه چیز حیات را در این عمق حفظ کرده است؟ یک امکان آن است که این دخمه‌ها مانند قیف عمل می‌کنند و مواد مغذی را از سطوح بالا به پایین می‌کشانند. حتی فوران‌های آتشفشانی هم می‌توانند به تولید غذا در این جهان تاریک کمک کنند چرا که موجودات آنجا می‌توانند انرژی را از مواد شیمیایی آنها بگیرند به جای آنکه به نور خورشید وابسته باشند.

همزمان با تحقیق درباره این اکوسیستم دوزخی و ساکنان آن، دانشمندان دیگر چشم به آسمان‌ها دوخته‌اند و منتظرند آژانس فضایی اروپا در ماه دسامبر گایا را به فضا بفرستد. در یک شب صاف می‌توان راه‌ شیری را در آسمان به خوبی دید. خورشید و صدها میلیارد ستاره دیگر به این کهکشان تعلق دارند. تلسکوپ‌های گایا در طول پنج سال موقعیت، حرکات و ویژگی‌های یک میلیارد ستاره را رصد می‌کنند و ستاره‌شناسان را قادر می‌سازند پاسخی برای سوالات خود پیدا کنند. یکی از این سوالات چگونگی پیدایش کهکشان است. شاید کهکشان ابر عظیمی از گاز باشد که برخوردهایی در درون داشته و یا همانند موجودی باشد که بزرگ‌تر شده و ستارگان دیگر را می‌بلعد. نقشه‌های گایا می‌تواند ستارگانی را که با هم حرکت می‌کنند از یکدیگر تفکیک کند. با اطلاعات گایا می‌توان تاریخ تشکیل کهکشان را پیدا کرد. سوال دیگر راز «ماده تاریک» است. ستاره‌شناسان می‌دانند که نحوه حرکت ستارگان نشان می‌دهد آنها تحت تاثیر جاذبه ماده‌ای قرار دارند که قابل رویت نیست. علاوه بر نیروی جاذبه قابل تشخیص بین ستاره‌ها «جرمی گمشده» وجود دارد که چندین بار بزرگ‌تر از جرم هر شیء شناخته‌شده دیگر است. در مورد این جرم گمشده نظرات زیادی وجود دارد که از دریای عظیمی از ذرات نامرئی تا اجسام تیره بسیار بزرگ را در بر می‌گیرد. با تدوین نقشه حرکات تعداد زیادی از ستارگان، گایا می‌تواند کمک کند که حداقل مکان مقداری از این جرم گمشده را ردیابی کنند.

پیشرفت‌ها از این هم بیشتر خواهند بود. با توجه به تغییر مکان ستاره‌ها، گایا می‌تواند حدود 10 هزار سیاره ناشناخته‌ای را که به دور خورشیدهای دیگر می‌چرخند شناسایی کند. این یافته‌ها به آزمایش فرضیه‌های نسبیت و تهیه آمار سیارک‌هایی با ابعاد زمین کمک می‌کند. همان‌طور که ممکن است در اعماق دریا چیزهای عجیب پیدا شود،‌ با تهیه نقشه کوتوله‌های قهوه‌ای‌رنگ - که منفجر شده و به ستاره تبدیل می‌شوند - و کوتوله‌های سفیدرنگ - که بقایای ستاره‌های خاموش هستند - ستاره‌شناسان می‌توانند نحوه پیدایش و مرگ ستارگان را درک کنند.

اروپا: بیکاری و نرخ رشد اندک

اگر سال گذشته شاهد بقای منطقه یورو در میان بحران سنگین بود، سال آینده سالی است که در آن عزم رهبران اروپا برای تداوم اصلاحات اقتصادی به بوته آزمایش گذاشته می‌شود. این در حالی است که میلیون‌ها نفر از رای‌دهندگان شغل خود را از دست داده‌اند و یا دستمزدهایشان به شدت کاهش یافته است. قول تابستان گذشته ماریو دراگی رئیس بانک مرکزی اروپا برای حفظ منطقه یورو به هر قیمتی که باشد این منطقه را از تجزیه رهانید و توافق بین رهبران اروپا برای تشکیل صندوق مکانیسم نجات اروپا و ادغام‌های مالی بیشتر باعث شد بازارهای مالی آرام گیرند و تهدیدی که متوجه یورو بود از آن فاصله بگیرد. اما هنوز خطر فروپاشی منطقه یورو به طور کامل از بین نرفته است و نمی‌توان اقدامات پیشگیرانه را ضعیف‌تر کرد. قاره اروپا هنوز در واپس‌گرایی دست و پا می‌زند، بیکاری در آن بی‌سابقه و چشم‌انداز رشد اقتصادی آن در سال جاری بسیار تیره است. رهبران کشورها مجبورند اقدامات ریاضتی شدیدی را به اجرا گذارند تا بتوانند کسری بودجه را کاهش دهند و با اجرای اصلاحات ساختاری توان رقابتی خود را افزایش دهند. آنها این اقدامات را در محیطی انجام می‌دهند که در آن رای‌دهندگان و دیگران نگران آن هستند «این داروی تلخ باعث مرگ بیمار شود». بزرگ‌ترین رویدادهای سیاسی پیش‌رو نتایج انتخابات ایتالیا و رای‌گیری آلمان در پاییز آینده است. انتخابات ایتالیا ممکن است به توقف اصلاحات در آن کشور منجر شود. نرخ بهره اوراق قرضه این کشور با خطر تجزیه منطقه یورو به شدت افزایش یافته بود. آنگلا مرکل هم ممکن است دوباره به قدرت برسد و ترمزی برای روند حرکت منطقه باشد چراکه صدراعظم آلمان در مبارزات انتخاباتی رای‌دهندگانی را می‌بیند که از پرداخت هزینه‌های دیگر کشورهای اروپا به ستوه آمده‌اند. از طرف دیگر با رفع تهدید خروج یونان از اتحادیه اروپا امسال گمانه‌زنی‌ها درباره خروج احتمالی بریتانیا از بلوک به موضوع مورد بحث در صحنه سیاسی اروپا تبدیل شده است.

اما بیکاری و رشد اقتصادی هنوز بزرگ‌ترین چالش‌ها هستند. حدود 26 میلیون نفر در سراسر اروپا بیکارند و نرخ بیکاری در میان 17 کشور عضو به رقم بی‌سابقه 8/11 درصد رسیده است و پیش‌بینی می‌شود این درصد بازهم بالاتر برود. این رقم میانگین تفاوت بین کشورها را پنهان کرده است. نرخ بیکاری در آلمان اندک است اما در اسپانیا و یونان از هر چهار نفر یک نفر بیکار است و نرخ بیکاری در میان جوانان زیر 25 سال به 60 درصد می‌رسد. افزایش بیکاری در کشورهایی مانند فرانسه و هلند که مستقیماً از بحران یورو آسیب ندیده بودند نشان‌دهنده آن است که سرمایه‌گذاری در سراسر بلوک اروپا به تاخیر افتاده است. این شاید بزرگ‌ترین خطر برای منطقه باشد. هرچه زمان واپس‌گرایی طولانی‌تر شود و نرخ بیکاری افزایش یابد احتمال این خطر بیشتر می‌شود که رای‌دهندگان بگویند اصلاحات ارزشی ندارند و نتیجه‌ای از آن حاصل نمی‌شود. تنش‌های اجتماعی خود را به شکل اقدامات جدایی‌طلبانه و منطقه‌گرایانه در اسکاتلند، کاتالونیا و فلاندرز نشان می‌دهند. این مناطق شدیدترین بحران‌های اقتصادی تاریخ خود را تجربه می‌کنند و قراردادهای اجتماعی که مردم آنها را به یکدیگر پیوند داده است در حال کمرنگ شدن هستند. البته با وجود بلند شدن زمزمه‌های ملی‌گرایانه احتمال از هم پاشیده شدن اروپا بعید است. برخی پیش‌بینی می‌کنند اکنون زمان آغاز پیروزی بلوک اروپا بر آشفتگی بازار و احساس تجزیه‌طلبی چند زمان گذشته فرا رسیده است. اقتصاددانان اجماع دارند که اتحادیه اروپا از بحران واپس‌گرایی خارج می‌شود و در اواخر امسال دوران رشد خود را مجدد آغاز می‌کند. اما حتی این رشد اندک هم به اقتصاد جهانی وابسته است و هنوز به نظر نمی‌رسد انگیزه زیادی برای پشتیبانی از آن وجود داشته باشد. بانک مرکزی اروپا که قبلاً نرخ بهره فاینانس مجدد را تا 75/0درصد کاهش داده بود بیان کرد دیگر نمی‌تواند در حال حاضر این نرخ را پایین‌تر آورد. آقای دراگی عقیده دارد سایر حوزه‌های سیاست اقتصادی باید مشارکت کنند تا ثبات بازارهای مالی تضمین و چشم‌انداز رشد روشن‌تر شود.

انسان‌دوستی: همکاری کلید دریافت بیشتر

تلاش برای تاثیر بیشتر فعالیت‌های بشر‌دوستانه در رفع مشکلات جهانی به حداکثر رسیده است. با انقباض بودجه‌های دولتی، کاهش هزینه‌های خیریه به صنعت نیکوکاری در جهان آسیب رسانده و تقاضا برای خدمات سازمان‌های غیرانتفاعی افزایش یافته است. اکنون سوال پیش‌روی نیکوکاران و سازمان‌های خیریه آن است که چگونه بودجه‌های بشر‌دوستانه را افزایش دهند. از دیدگاه مالی مسیر پیش‌رو راهی پر از سنگلاخ است. در ایالات متحده بخشش نیکوکاران نسبت به سال‌های قبل از سال 2008، 11 درصد کاهش داشته است هر چند نشانه‌هایی از بهبود دیده می‌شود. در بریتانیا هم میزان صدقات با 3/2 میلیارد پوند کاهش به 3/9 میلیارد پوند رسید. همچنین طبق برآوردهای بانک خصوصی کوتس میزان ارزش هدایای غیر‌نقدی از 3/1 میلیارد پوند در سال 2010 به 2/1 میلیارد پوند در سال 2011 کاهش یافت. این رویداد باعث می‌شود تا صنعت خیریه نهایت تلاش خود را انجام دهد تا بهترین استفاده را از کمترین منابع ببرد. از نظر بسیاری از رهبران این بخش، افزایش همکاری با سازمان‌های دیگر - از سازمان‌های دولتی گرفته تا بنگاه‌های چند‌منظوره و بخش تجارت و کارآفرینی‌- می‌تواند توان آنها را بالاتر ببرد. به عقیده آنها بدون افزایش توان نمی‌شود با چالش‌ها مقابله کرد و همکاری مسیر مناسب پیش‌رو است. در مناطقی مانند ایالات متحده و بریتانیا، دولت‌ها به اهمیت بالقوه همکاری با بخش خصوصی برای پیشبرد اهداف توسعه‌ای محلی و جهانی پی ‌برده‌اند. به این منظور آنها به گروه‌های بشر‌دوست روی آورده‌اند. به عنوان مثال، سال گذشته قرارداد مشارکتی بین موسسه خیریه اسکال و آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده برقرار شد. هدف قرارداد آن است که در زمینه نوآوری‌هایی سرمایه‌گذاری شود که بتوانند تاثیر کارهایی را که قبلاً با روش‌های سنتی انجام می‌شدند با اتخاذ روش‌های نوین به حداکثر برسانند. نسل جدید سازمان‌های خیریه و بشر‌دوست که پول خیریه را از درآمدهای بخش خصوصی به دست آورده‌اند با بخش‌های دولتی و خصوصی همکاری می‌کنند تا تاثیر پول خود را بیشتر کنند. مدیر اجرایی و رئیس شورای امور بین‌الملل «همایش جهانی بشر‌دوستی» جین ولز اعتقاد دارد، تمایل زیادی دیده می‌شود تا از همه ابزارهای موجود برای تامین مالی فعالیت‌های اجتماعی استفاده شود و افراد بشر‌دوست جدید بتوانند در مسیری هموار حرکت کنند. این نوع همکاری بین بخش‌ها برای کشورهای اروپایی که از قدیم نظام رفاه اجتماعی دولتی مسوولیت فراهم ساختن خدمات اجتماعی را بر عهده داشته است، امری تازه به نظر می‌رسد. اما در شرایطی که منابع مالی محدود باشند، نیاز باعث می‌شود دولت‌ها، سرمایه‌گذاران و نهادهای بشر‌دوست به یکدیگر نزدیک‌تر شوند. بنیادهای خیریه باید کمک کنند تا دولت رفاه به جامعه رفاه تبدیل شود. دولت دیگر به تنهایی نمی‌تواند عهده‌دار امور نیکوکارانه باشد.

همزمان با گسترش شعار مشارکت در میان بشر‌دوستان، تقاضا برای قابلیت اعتماد هم افزایش می‌یابد. چرا که نیکوکاران اصرار دارند تاثیر پول اهدایی آنها به حداکثر برسد. پیشرفت‌های قابل توجهی هم در این زمینه به دست آمده است. با وجود سرمایه‌گذاری در بخش فناوری اطلاعات، آموزش، نظام‌های مراقبت و افزایش بهره‌وری عملیاتی پول نقد بیشتری برای اجرای برنامه‌ها باقی می‌ماند. بسیاری از سازمان‌های خیریه از این روش پیروی کرده‌اند و بخش خیریه پیچیدگی بیشتری پیدا کرده است. این در حالی است که آنها درک می‌کنند اعتبار و مشروعیت به اقدامات و نتایج عملکردی بستگی دارد. با وجود اینکه اندازه‌گیری میزان تاثیر برنامه‌های مقابله با فقر و دفاع از حقوق زنان دشوار است، روش‌های جدید مانند «نظام رتبه‌بندی تاثیر جهانی سرمایه‌گذاری» به عرصه آمده‌اند تا سرمایه‌گذاران علاوه بر سود خود، مزایای اجتماعی و محیط‌زیستی سرمایه‌گذاری خود را مشاهده کنند. در این شرایط جودیث رادین رئیس بنیاد راکفلر هشدار می‌دهد تاکید زیاد بر اندازه‌گیری ممکن است به قیمت حذف نوآوری تمام شود. او اعتقاد دارد بخش خیریه باید دارایی خود را به شکل سرمایه در خطر ببیند. کاری که دولت‌ها و شرکت‌ها از انجام آن ناتوانند. در این صورت این بخش قادر است نقش مهم‌تری در پیدا کردن راه‌حل مشکلات جهانی پیدا کند. به گفته او فعالیت‌های بشر‌دوستانه زمانی به بهترین حالت خود می‌رسند که به لایه‌های خطر رسیده باشند. اگر تمام فعالیت‌ها موفقیت‌آمیز باشند، بدان معناست که خطر‌پذیری به اندازه کافی صورت نگرفته است.

بین‌الملل: بخت‌آزمایی زندگی

موفق‌ترین سرمایه‌گذار جهان وارن بافت گفته بود موفقیت‌هایش به آن دلیل بود که او در کشور مناسب (ایالات متحده) و در زمان مناسب (1930) به دنیا آمده بود. در سال 1988 ایالات متحده در صدر فهرست بهترین کشورهای محل تولد قرار داشت اما چه کشوری بهترین مکان برای تولد فرد در سال جدید خواهد بود؟ واحد هوشمند اکونومیست تلاش کرد تا میزان فرصت‌های مناسب برای بهداشت و زندگی امن و باشکوه در سال‌های آتی را در کشورهای مختلف اندازه‌گیری کند. شاخص کیفیت زندگی این نشریه نتایج ضمنی نظرسنجی‌های رضایت از زندگی را به مولفه‌هایی عینی تبدیل کرد تا کیفیت زندگی را در کشورها اندازه‌گیری کند. ثروتمندبودن مهم‌ترین مولفه است، اما کافی نیست. مسائلی مانند جنایت، اعتماد به نهادهای عمومی و بهداشت زندگی خانوادگی اهمیت زیادی دارند. برخی عوامل مانند جغرافیا ثابت هستند، برخی دیگر مانند جمعیت و ویژگی‌های اجتماعی- فرهنگی به کندی در طول زمان تغییر می‌کنند و برخی دیگر به سیاست‌ها و وضعیت اقتصادی جهان وابسته هستند.

عنصری آینده‌نگر نیز مطرح می‌شود. اگر چه بسیاری از محرک‌های کیفیت زندگی به کندی تغییر می‌کنند باید برخی متغیرها مانند درآمد سرانه را برای رتبه‌بندی پیش‌بینی کرد. این پیش‌بینی‌های اقتصادی برای سال 2030 برآورد شده‌اند. در آن زمان کودکانی که امسال متولد می‌شوند به سن بزرگسالی می‌رسند.

با وجود بحران اقتصادی جهانی از برخی جهات زمان بسیار مساعد است. نرخ رشد تولید در سراسر جهان رو به کاهش بوده است اما سطوح درآمدی به مقدار بی‌سابقه‌ای بیشتر شده است. امید به زندگی مرتب در حال افزایش است و آزادی‌های سیاسی در سراسر جهان و اخیراً در شمال آفریقا و خاورمیانه گسترش یافته‌اند. اما به هر حال بحران تاثیر عمیق خود را بر منطقه یورو و مناطق دیگر وارد کرده است و به ویژه اشتغال و امنیت فردی را تهدید می‌کند. این بحران هم زندگی خانوادگی و هم زندگی اجتماعی را دچار فرسایش کرده است.

نتیجه این تحقیقات و اندازه‌گیری‌ها در جدولی آمده است که نشان می‌دهد خوش‌اقبال‌ترین نوزادان سال جدید در چه مناطقی متولد می‌شوند: سوئیس در صدر فهرست و استرالیا در مقام دوم قرار گرفته‌اند. اقتصادهای کوچک 10 رتبه برتر را در اختیار دارند که نیمی از آنها اروپایی هستند، اما فقط هلند به منطقه یورو تعلق دارد.

کشورهای اسکاندیناوی برجسته‌تر هستند و کشورهای بحران‌زده جنوب اروپا مانند یونان، پرتغال و اسپانیا به‌رغم برخورداری از آب و هوای مساعد عقب افتاده‌اند. آلمان، فرانسه و بریتانیا که بزرگ‌ترین اقتصادهای اروپا هستند، عملکرد خوبی ندارند. آمریکا در مقام شانزدهم قرار می‌گیرد و نوزادان آن وارث بدهی‌های نسل قبلی خود خواهند بود. هیچ کدام از کشورهای بریک (برزیل، روسیه، هند و چین) رتبه خوبی ندارند. در میان 80 کشور رتبه‌بندی‌شده نیجریه آخرین است و بدترین مکانی است که یک کودک ممکن است در سال جدید در آن متولد شود.

البته رتبه بد همیشه بد نیست. ایتالیا 30 سال جنگ، وحشت و قتل را پشت ‌سر گذاشت. اما در همان دوران میکل آنجلو، لئوناردو داوینچی و انقلاب صنعتی به وجود آمدند. سوئیس 500 سال صلح و دموکراسی داشت، اما فقط توانست ساعت شماطه‌دار بسازد.

چین: موانع سر راه اصلاحات شی

در ایالات متحده فاصله زمانی بین انتخاب رئیس‌جمهور و مراسم تحلیف کمتر از سه ماه است اما در چین دوره انتقال قدرت به رهبر جدید سه سال است. شی چین پینگ که قبلاً دبیر کلی حزب کمونیست چین و فرماندهی نیروهای نظامی را بر عهده گرفته است از اوایل ماه مارس رسماً عنوان سوم خود یعنی رئیس‌جمهوری چین را دریافت می‌کند. اما ممکن است سال‌ها طول بکشد تا او بتواند نیروهای خود را در جایگاه‌های واقعی قدرت به ویژه در بخش نظامی مستقر کند. مائو تسه تونگ زمانی گفته بود که قدرت سیاسی در چین از میان لوله‌های تفنگ به دست می‌آید. این گفته هنوز هم واقعیت دارد درست همانند زمانی که مائو درگیر جنگ‌های چریکی دهه1930 بود. بسیاری از مردم عقیده دارند که هو جین‌تائو رئیس‌جمهور پیشین نتوانست در زمان حکومت خود پایه‌های قدرتش را مستحکم کند و بنابراین دوره حاکمیت او بر پرجمعیت‌ترین کشور جهان دهه‌ای گمشده بود که هیچ اصلاحاتی در آن صورت نگرفت. شاید این حرف منصفانه نباشد اما در میان دیوان‌سالاران چین و افرادی که درصدد اصلاح نظام سیاسی خودکامه این کشور هستند رواج زیادی پیدا کرده است. پس از اولین سخنرانی آقای شی در اواسط نوامبر در مقام رئیس جدید حزب، برخی از روشنفکران آزادیخواه و مشاوران دولتی ابراز امیدواری کردند که او بتواند در همان مراحل اول دوره پنج ساله خود اصلاحات سیاسی و اقتصادی پایداری را به اجرا گذارد. اما دیگران اشاره می‌کنند که گروه‌های منفعت‌طلب قدرتمندی که در دهه حکومت آقای هو جایگاه خود را تثبیت کرده‌اند فضای زیادی برای مانوردهی آقای شی باقی نمی‌گذارند. مهم‌ترین گروه‌های منفعت‌طلب در بخش‌های نظامی،‌ اداری، بازوهای امنیتی دولت و شرکت‌های دولتی دیده می‌شوند. مشکلات سیاسی و اجتماعی چین نیازمند راه حل‌هایی است که خود مستلزم تغییرات منظم و عظیم سیاسی هستند. اما هیچ اطمینانی نیست که گروه تحت رهبری آقای شی بتوانند (یا بخواهند) این فرهنگ رهبری را تغییر دهند تا بتوانند با چالش‌های گسترده اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، محیط زیستی، قانونی و سیاست خارجی مقابله کنند. این چالش‌ها همگی عزم راسخ و اقدام جدی می‌طلبند و حوزه‌هایی هستند که در چند سال گذشته شاهد بیشترین منازعات بوده‌اند. در ژاپن درصد افرادی که نسبت به چین احساس خوبی دارند به کمترین میزان خود در چهار دهه گذشته و به 18 درصد رسیده است. سایر کشورهای همسایه نیز از قدرت نظامی چین به هراس افتاده‌اند. دیپلمات‌های کشورهای دیگر که در پکن مستقر هستند از بروز مناقشه‌ای منطقه‌ای و دخالت چین ابراز نگرانی کرده‌اند. این احتمال بسیار بعید است اما گفت‌وگوهایی از این قبیل از اواسط دهه 1990 و مناقشه بر سر تنگه تایوان تاکنون سابقه نداشته است.

نجواهای مختلفی هم درباره مقابله احتمالی چین و ویتنام در دو سال آینده به گوش می‌رسد. این دو کشور بر سر مناطقی در دریای چین جنوبی اختلاف دارند و ویتنام هیچ گونه پیمان امنیتی با ایالات متحده ندارد. سفیر یکی دیگر از کشورهایی که با چین اختلاف دارند در گفت‌وگویی با فایننشال تایمز اعلام کرد «وظیفه من در دو سال آینده آن است که از بروز جنگ با چین جلوگیری کنم».

بانکداری؛ چرخش احساسات

با جمع شدن بزرگان و پیشگامان سیاست، ‌اقتصاد و امور مالی جهان در اجلاس داووس با شعار «پویایی پایدار» به نظر می‌رسید که بانک‌های حاضر چندان خوش‌بین نیستند. وام‌دهندگان در طول سال گذشته ترازنامه‌های خود را کوچک‌تر کردند. آنها مرتباً در معرض بحران‌هایی از دخالت در نرخ لایبور گرفته تا تحریم‌های مالی ایران و پولشویی در مکزیک قرار داشتند. همزمان سیاستگذاران لایحه‌هایی را برای امن ساختن بانک‌ها تدوین کردند که مقررات جدیدی برای سرمایه‌ و نقدینگی در برداشت. نتیجه نهایی پیدایش نظامی بانکی در سراسر جهان است که از پایداری بیشتر برخوردار است اما پویا نیست.

همزمان مقامات باید به چرخش احساسات توجه کنند. از پاییز گذشته تا‌کنون دارایی‌های نقدی به بانک‌ها بازگشته‌اند. این پدیده به ویژه در اروپا احساس می‌شود که بحران یورو فروکش کرده و لحن مقررات ملایم‌تر شده است. قانونگذاران از مقررات سختگیرانه مرتبط با دارایی‌های نقدی عقب‌نشینی کرده‌اند. به گفته یک تحلیلگر بانکی از موسسه مورگان استنلی بانک‌های اروپایی در مثلث برمودا گرفتار بودند و مرتباً در معرض فشارهای حاکمیتی،‌ به‌هم ریختگی نرخ‌ها و سرکوب مادی قرار داشتند. هنوز خطر وجود دارد اما تهدیدها عقب نشسته‌اند و سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در بانک‌های اروپا علاقه‌مند شده‌اند. سیاستگذاران تمایل دارند تا هر نشانه‌ای از پیشرفت را به تفکری سازنده درباره رشد تبدیل کنند. تفکر رایج آن خواهد بود که چگونه می‌توان رشد اروپا را سرعت بخشید و چگونه می‌توان بانک‌ها را در این رشد دخالت داد. سیاستگذاران فهمیده‌اند که بدون بازگشت اعتبار به ویژه برای زیرساختارها شرکت‌های کوچک و متوسط رشد اقتصادی به سطح مطلوب نخواهد رسید.

اما هنوز بسیاری عقیده دارند چرخش احساسات در اروپا آسیب‌پذیر است. با کاهش رشد اقتصادی،‌ کاهش نرخ بهره و الزامات شدیدتر سرمایه‌ای بانکداران با چالش‌های بیشتری مواجه می‌شوند. بانک‌ها سود حاشیه‌ای و رشد کمتری خواهند داشت و در نتیجه بر مدیریت هزینه و ریسک تمرکز می‌کنند. سال‌های آینده شاهد کاهش ساختار در صنعت بانکداری خواهند بود. حقوق کارکنان بانک به ویژه در بانک‌های سرمایه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. بانک‌ها تلاش می‌کنند از نارضایتی سهامداران جلوگیری کنند. در گذشته سهامداران با دیدن منحنی توزیع بین کارمندان و سهامداران دچار یاس می‌شدند و در جلسات سالانه انتخاب مدیران و انتصاب مجدد هیات مدیره آرای منفی می‌دادند. نتایج آرای جلسات عمومی در بانک‌های ایالات متحده نشان می‌دهد باید اقداماتی برای کاهش دریافتی مسوولان بانک‌های سرمایه انجام گیرد.

با وجود این حتی افراد بدبین هم اعتقاد دارند فرصت‌های رشد در بازارهای کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد. بانک‌های سرمایه می‌توانند با ورود به بازارهای نوظهور و استفاده از نقاط ضعف رقبا پیشرفت کنند. شرکت‌های غیرمالی مانند موسسات بیمه هم فرصت‌های بسیار خوبی در اختیار خواهند داشت. در مقابل گیجی و سردرگمی ناشی از مشکلات بانک‌های غربی، فرصت‌هایی برای رقبای آنها در اقتصاد نوظهور پدید می‌آید. امسال بانک‌های آسیایی از چین، کره، ژاپن و سنگاپور فعالیت خود را در جهان گسترش می‌دهند. بانک‌های آسیا و آمریکای لاتین سهم بیشتری در بازار خواهند داشت هر چند بانک‌های جهانی پرسابقه هنوز هم پیشگام خواهند بود. البته بانک‌ها نیاز دارند تا اعتباری را که در 12 ماه گذشته از دست داده‌اند دوباره بازیابی کنند. مساله اصلی سال 2013 این خواهد بود که چگونه آبروی از دست رفته صنعت بانکداری بازگردانده شود. این اعتبار به فرهنگ، مقررات و حاکمیت مربوط می‌شود و بازیابی آن چالش اصلی بانک‌های لندن، ایالات متحده و اروپا خواهد بود.

آب و هوا؛ اقدامات بخش خصوصی و کشورها

چند روز پس از آنکه توفان بوپا در ماه دسامبر فیلیپین را در نوردید و صدها کشته و هزاران بی‌خانمان بر جا گذاشت نماینده‌ای از این کشور در اجلاس اقلیمی سازمان ملل در دوحه پایتخت قطر سخنرانی کرد. کمیسیونر تغییرات اقلیمی فیلیپین هنگام درخواست از همتایان خود به گریه افتاد و صحنه‌ای احساسی در تاریخ کنفرانس به وجود آورد. او گفت: «من نه به عنوان یک مذاکره‌کننده یا رهبر گروه خودم بلکه به عنوان یک فیلیپینی از رهبران سراسر جهان تقاضا دارم تا چشمان خود را باز کنند و واقعیتی را که ما با آن مواجه هستیم ببینند. لطفاً دیگر بهانه نیاورید و کارها را به تاخیر نیندازید. بگذارید دوحه به مکانی تبدیل شود که ما در آن اراده سیاسی لازم برای تحول را بنیانگذاری می‌کنیم.»

این تقاضا مورد استقبال فعالان اقلیمی قرار گرفت. آن هم در سالی که ذوب یخ‌های اقیانوس منجمد شمالی به اوج رسید، گرمای بی‌سابقه‌ای ایالات آمریکا را در بر گرفت و توفان سندی نیویورک را به شدت تهدید کرد. اما همان‌طور که انتظار می‌رفت نتایج اجلاس دوحه شبیه نتایج اجلاس‌های دیگری بود که از زمان شروع حوادث در 20 سال گذشته برگزار شده‌اند. هزاران نفر از 200 کشور گرد هم آمدند تا دو هفته درباره چگونگی مهار گازهای گلخانه‌ای بحث کنند. به عقیده دانشمندان گازهای گلخانه‌ای این توان بالقوه را دارند تا دمای زمین را دو درجه نسبت به دوران قبل از صنعتی شدن بالا ببرند. هر چند استانداردهای سازمان ملل سختگیرانه‌تر شدند مهار سریع تصاعد این گازها عملی نشد و متخصصان به این باور رسیدند که دمای زمین در دهه‌های آتی تا چهار درجه افزایش یابد. افزایش شدید دما در استرالیا اولین نشانه شرایط شدید آب و هوایی در سال 2013 است. اما با این وجود نمی‌توان تصور کرد مذاکرات اقلیمی سازمان ملل در سال 2013 سرعت گیرند. بخشی از این مشکل به خاطر آن است که اندازه مذاکرات بسیار بزرگ است و کشورهای کوچک با تصاعد اندک سر میز کشورهای دارای بیشترین تصاعد گازهای گلخانه‌ای حضور پیدا می‌کنند. عاقلانه‌تر آن است که گروه کوچکی از کشورها را مسوول تصاعد بخش عظیمی از این گازها بدانند تا بتوانند در مذاکرات به نتیجه برسند. اما آیا این کار می‌تواند برای مقابله با مشکل پیچیده و چند‌وجهی تغییرات اقلیمی کافی باشد؟

به عقیده کارشناسان، سازمان ملل متحد برای این وظیفه کارایی کافی ندارد و اگر شمار کمتری از کشورها مشارکت داشته باشند نتایج بهتر و سریع‌تر حاصل می‌شوند. اما حتی برخی از مهم‌ترین بحث‌های سازمان ملل با حضور شمار اندکی از کشورها و یا شمار اندکی از نمایندگان کشورها صورت می‌گیرد که از کشورهای کمتر توسعه‌یافته و یا حتی جزایر کوچک می‌آیند و در نتیجه مذاکرات به شکست می‌انجامد. مشکل آنجاست که موضوعات مطرح‌شده را نمی‌توان پیگیری کرد و تعداد کم شرکت‌کنندگان در اجلاس سازمان ملل متضمن اجرای تعهدات نیست.

مشکل سازمان ملل در اجلاس دوحه مشخص‌تر شد. آن اجلاس به «نشست خانه‌تکانی» معروف شد که هدف اصلی آن بازبینی چندین دوره مذاکرات گذشته بود تا مذاکره‌کنندگان بتوانند زمینه را برای توافق بیشتر در اجلاس 2011 دوربان آماده کنند. آنها توافق کردند تا بسته‌ای الزام‌آور در مورد مقابله با تغییرات اقلیمی تا سال 2015 تدوین کنند و آن را از سال 2020 به اجرا گذارند. تا آن زمان پروتکل 1997 کیوتو تنها توافقنامه‌ الزام‌آور برای مقابله با تغییرات اقلیمی خواهد بود. این پیمان تعداد اندکی از کشورها را که مسوول تصاعد 15 درصد گازهای گلخانه‌ای هستند ملزم می‌کند تا آلودگی گازهای متصاعد را کاهش دهند. چین که بزرگ‌ترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای است الزامی به رعایت تعهدات کیوتو ندارد چرا که این پیمان کشورهایی را ملزم می‌کند که در سال 1997 ثروتمند و توسعه‌یافته بودند. از آن زمان چین به دومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شده است. آمریکا هم هرگز پیمان کیوتو را تایید نکرد و ادعا کرد آمریکایی‌ها نمی‌توانند رشد اقتصادی خود را به خطر اندازند در حالی که رقبای آنها در چین آزادانه عمل می‌کنند. این تنش‌ بین دو ابرقدرت اقتصادی جهان باعث می‌شود مذاکرات اقلیمی سازمان ملل حرکتی مانند حرکت یخچال‌های قطبی داشته باشد.

قرار است مذاکرات سال 2015 دوربان این بن‌بست را بشکند چرا که همه کشورها از جمله چین، هند و سایر قدرت‌های نوظهور در آن شرکت می‌کنند. با وجود این مشکلات و گفت‌وگوهای بی‌نتیجه گذشته، تعجب‌آور نیست که از بخش خصوصی و یا تک‌تک کشورها انتظار می‌رود وارد عمل شوند.

به عنوان مثال گوگل یک میلیارد دلار صرف پروژه‌های انرژی تجدید‌پذیر کرده است. گزارش گروه بین‌المللی قانونگذاری گلوب نشان می‌دهد 33 اقتصاد پیشرو دنیا هم‌اکنون 286 ماده قانونی درباره اقلیم وضع کرده‌اند که 31 مورد از آنها قوانینی هستند که می‌توانند به عنوان سکویی برای اقدامات اقلیمی به کار روند. گروه گلوب اذعان می‌دارد این قوانین و اقدامات بخش خصوصی برای مقابله با چالش‌های اقلیمی کافی نیستند اما توافق بین‌المللی در صورتی حاصل می‌شود که به اندازه کافی قوانین محلی وضع شوند.

ورزش: اعترافات آرمسترانگ، تمرکز بر بازی

نتیجه اعتراف آرمسترانگ، قهرمان دوچرخه‌سواری جهان، به انجام دوپینگ در سراسر زندگی حرفه‌ای خود هرچه که باشد، باعث شد اخلاقیات و تقلب به موضوعاتی کلیدی تبدیل شوند که عالم ورزش در سال 2013 با آنها مواجه خواهد شد. ورزش بارها در این مسیر قرار گرفته بود. ابهام نتایج یکی از اصول اولیه ورزش است و همه رویدادهای ورزشی تا پایان کار در معرض شک و ابهام قرار دارند. اما قهرمان تگزاسی 41ساله در مصاحبه خود با اپرا وینفری این وضعیت مطلوب را خراب کرد. میزبان مصاحبه از او پرسید «آیا با وجود اینکه می‌دانستید از مواد ممنوع استفاده کرده‌اید، برنده شدن لذتی برایتان داشت؟» آرمسترانگ پاسخ داد: «در تمام مراحل ساخت و تهیه شادمانی وجود داشت چراکه از قبل برای برنده شدن برنامه‌ریزی می‌شد.»

دوپینگ یکی از بیماری‌هایی است که اصل ابهام را مورد حمله قرار داده است. دستکاری در مسابقات، تبانی، رشوه و فساد بخشی از ادبیات ورزش هستند که هیچ‌گاه نمی‌توان آنها را پاک کرد. پرتاب توپ بیسبال در مسابقات جهانی سال 1919، دوپینگ دونده کانادایی در مسابقه 100 متر المپیک سئول در سال 1988، دوپینگ سازمان‌یافته توسط مقامات اجرایی ورزش آلمان شرقی در دهه‌های 1970 و 1980، و تبانی کاپیتان تیم کریکت آفریقای جنوبی در دهه 1990 نمونه‌های اندکی از لکه‌های تاریکی هستند که چهره جهان ورزش را کثیف کردند و سال‌ها طول خواهد کشید تا ورزش اعتبار اولیه خود را باز یابد. سوال همه مجریان فعالیت‌های ورزشی آن است که چگونه می‌توان این مشکل را مدیریت کرد. همه منتظرند تا پاسخ این سوال در سال 2013 و سال‌های پس از آن ارائه شود. افتضاح آرمسترانگ امروز در صدر قرار گرفته است و نسبت به آبروریزی‌های گذشته شدیدتر به نظر می‌رسد. مسلماً این افتضاح از آن جهت قابل ملاحظه است که او در دهه گذشته افتخارات زیادی در ورزش دوچرخه‌سواری به دست آورد و حالا همه متوجه شده‌اند که چگونه او سال‌ها با بی‌رحمی ورزش را به سخره گرفته بود. در سال 2013 ورزش دوچرخه‌سواری با بحران‌های بیشتری مواجه می‌شود. راستگویی‌ها و اعترافات افشا خواهند کرد که چگونه آرمسترانگ و دیگران از داروهای انرژی‌زا برای رسیدن به اهداف پلید خود و برنده شدن به هر قیمت استفاده کرده‌اند.

دو دلیل دیگر بیان می‌کند که چرا این افتضاح نسبت به موارد گذشته خطر بیشتری برای جهان ورزش دارند. از یک طرف ارزش حقوق پخش زنده رقابت‌های ورزشی بالاتر رفته و پول زیادی در معرض خطر قرار می‌گیرد. به خاطر عواقب مالی رویدادهای ورزشی اخلاقیات نقش مهمی در سلامت ورزش بازی می‌کنند. نهادهای حاکمیتی ورزشی باید روابط بین ورزش و اقتصاد را درک کنند. از طرف دیگر، با وجود اینکه سازمان‌های حاکمیتی ورزشی اشتهای فزاینده ورزشی را نادیده می‌‌گیرند باید در دوران رکود اقتصادی به رویدادهای ورزشی بیش از سایر فعالیت‌های تفریحی توجه شود. برای مصرف‌کنندگان هزینه‌های ورزشی در اولویت اول قرار ندارند و در بسیاری از مناطق جغرافیایی این هزینه تحت فشار زیاد قرار می‌گیرد. کنار گذاشتن این هزینه برای هر محصولی ناگوار است اما برای کسانی که ارزش آنها زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد این ناگواری مضاعف است. دوچرخه‌سواری به مطالعه موردی عواقب فاجعه‌بار بی‌توجهی تبدیل شده است.

اما دوچرخه‌سواری تنها ورزشی نیست که در مقابله با رفتار غیراخلاقی ورزشکاران ناکام مانده است. مایکل پین مدیر سابق بازاریابی کمیته بین‌المللی المپیک می‌گوید دوپینگ چندین دهه در دستور کار آنها قرار داشته است اما مدت‌هاست در برخی بخش‌ها مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. به عقیده او بخشی از این مشکل از آنجا ناشی می‌شود که فوتبال آمریکایی و بیسبال تا مدت‌ها توجهی به این مساله مهم نداشتند. فیفا که نهاد حاکمیتی فوتبال است سال‌هاست موفق شده است اتهامات فساد را از خود پاک کند اما این موفقیت مرهون رشد فزایند مبلغ پول این ورزش و نظارت دقیق بر آن است. فیفا تحت رهبری سپ بلاتر به آرامی اصلاحات را پیش می‌برد. امسال این نهاد مراقبت‌های خود را بیشتر می‌کند تا زمینه را برای جام جهانی 2014 برزیل آماده کند. اما دیر یا زود فیفا باید به سوالات مرتبط با چگونگی اعطای میزبانی رقابت‌های سال‌های 2018 و 2022 پاسخ دهد. المپیک هم باید در سال 2013 با مسائل غیرورزشی دیگر سر و کار داشته باشد. برای کمیته المپیک باید رئیس جدیدی انتخاب و درباره مکان برگزاری المپیک تابستانی 2020 هم باید تصمیم‌گیری شود. این کمیته می‌تواند به اجرای موفقیت‌آمیز المپیک لندن توجه کند که در آن روحیه پشتیبانی از رقابت‌های جوانمردانه، مشارکت هواداران و موفقیت‌های پرطمطراق در میادین ورزشی حیاتی دوباره پیدا کرد. اما از آنجایی که کمیته بین‌المللی المپیک نماد ارزش‌های ورزشی است از آن انتظار می‌رود تا در خط مقدم مقابله با مسائلی مانند رشوه و دوپینگ قرار گیرد. ورزش باید در مقابل تهدید قماربازی که هزینه زیادی را بر ورزش‌هایی مانند کریکت تحمیل می‌کند آماده و هوشیار باشد. تبانی در بازی‌ها بزرگ‌ترین خطر برای ورزش است و این خطر هیچ‌گاه به طور کامل از بین نخواهد رفت. همان‌طور که هیچ‌کدام از تهدیدهای دیگر عالم ورزش هیچ‌گاه حذف نخواهد شد.