شاهد اوج و حضیض

اگر چه بورس‌ها در پایان دوره ماموریت آقای دکتر صالح‌آبادی، گرفتار برخی ناملایمات شدند، ولی سازمان بورس اوراق بهادار تهران دوره 9‌ساله فعالیت ایشان، توانست برای تحقق ماموریت خود و توسعه بازار سرمایه خوش بدرخشد.

ابزارهای مالی نوین: تا قبل از حضور ایشان، از ابزارهای نوین مالی و مطرح در جهان در بازار سرمایه کشور، استفاده لازم به عمل نمی‌آمد؛ ولی در دوره ایشان، ما شاهد راه‌اندازی ابزارهای مختلف مالی بودیم. استفاده از اوراق مشارکت و صکوک، اوراق سلف و اجاره (Forward)، قراردادهای آتی (Future)، قراردادهای اختیار معامله (Option) و اوراق اختیار تبعی، اوراق مرابحه، استصناع و حق تقدم تسهیلات مسکن، گواهی سپرده، اوراق بهادار مبتنی بر دارایی‌های فکری و سهام از آن جمله‌اند و تولیدکنندگان، نهادهای مالی و ناشران توانستند با استفاده از این ابزارهای مختلف مالی، نقدینگی مورد نیاز خود را تامین کنند.

افزایش تعداد نهادهای مالی: تعداد نهادهای مالی ثبت‌شده نزد سازمان بورس، همه‌ساله رو به افزایش بوده، به طوری که از 81 نهاد که صرفاً کارگزاران بودند، به 433 نهاد رسیده است. این نهادها شامل صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، سبدگردان، مشاور سرمایه‌گذاری، پردازش اطلاعات مالی، نهادهای واسط صندوق‌های زمین و ساختمان، شرکت‌های کارگزاری، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، هلدینگ‌ها و سرمایه‌گذاری استانی و شرکت تامین سرمایه هستند.

افزایش بورس‌ها: در دوره خدمت جناب آقای دکتر صالح‌آبادی که همزمان با تصویب قانون بازار اوراق بهادار بود، شرکت فرابورس، شرکت بورس کالا و شرکت بورس انرژی تشکیل شدند و هر یک از آنها فعالیت قابل توجهی در بازار سرمایه و تامین منابع مالی و ارائه خدمات داشته‌اند. البته اساسنامه شرکت بورس کالا و شرکت بورس اوراق بهادار دارای مشکلات خاص خودش است که ضرورت اصلاح دارد. به طور مثال، سهامداران بین سه گروه تقسیم شده‌اند: نهادهای مالی، کارگزاران و اشخاص حقیقی و هریک می‌توانند معاملات سهام شرکت بورس و شرکت بورس کالا را بین خودشان انجام دهند و همین امر موجب شده که حقوق اشخاص حقیقی سهامدار بورس اوراق بهادار و بورس کالا نادیده گرفته شود. اگر به قیمت سهام معاملات بورس اوراق بهادار و بورس کالا نگاهی بیندازیم، درخواهیم یافت که یک سهم با یک سود مشخص، دارای سه قیمت است و قیمت سهم سهامداران حقیقی، بسیار پایین‌تر است. در روز 4/ 12/ 1393 قیمت سهم شرکت بورس اوراق بهادار برای کارگزاران 7533 ریال و نهادهای مالی 8750 ریال و برای اشخاص حقیقی 4469 ریال بوده است، یعنی یک بام و سه هوا و اشخاص حقیقی باید سهام‌شان را 50 درصد ارزان‌تر بفروشند. همچنین در رابطه با بورس کالا و انرژی هم، همین مشکل وجود دارد که ضرورت دارد مانند سهام فرابورس، اساسنامه این شرکت‌ها اصلاح شود و این تبعیض برداشته شود.

جلب اعتماد عمومی مردم به بازار سرمایه و ترویج فرهنگ مشارکت: در دوره خدمت جناب آقای دکتر صالح‌آبادی، به سبب شفاف‌سازی اطلاعات و انجام معاملات منصفانه، مردم به بازار سرمایه بیشتر اعتماد کردند، به طوری که تعداد کدهای معاملاتی از سه میلیون کد به بیش از هفت میلیون کد بالغ شد. اگرچه در اواخر خدمت ایشان، برخی از سهامداران از کاهش مداوم و مستمر شاخص سهام ناراضی و دل‌نگران بودند، ولی با کنکاش در علت کاهش شاخص، معلوم می‌شود که عوامل مختلف دیگری در این امر نقش داشته‌اند؛ از جمله کاهش قیمت نفت، کاهش قیمت جهانی محصولات پتروشیمی، کاهش بیش از 50 درصد قیمت سنگ‌آهن در جهان، افزایش نرخ خوراک و افزایش بهره مالکانه و عوارض و تصمیمات دولت و کاهش رشد اقتصادی و سیاست‌های پولی، مالی و سیاست‌های بودجه‌ای، ریسک‌های بین‌المللی و تحریم‌ها و سایر عوامل که از ید اختیار رئیس سازمان بورس خارج بوده است، اگر چه ایشان بارها به دولت و مجلس در رابطه با تصمیمات مهم و تاثیرگذار روی بازار سرمایه تذکر و گزارش داده بودند. جلب اعتماد عمومی موجب شده که با افزایش چهار میلیون و 500 هزار کد معاملاتی، مجموع کدهای معاملاتی در بورس از حدود سه میلیون و 100 هزار کد به حدود هفت میلیون و 600 هزار کد برسد.

تحلیل عملکرد از لحاظ آماری: نماگرها و متغیرهای بازار در 10 سال گذشته، دلالت بر عملکرد مطلوب ایشان دارد. ارزش بازار بورس و فرابورس در حدود 3800000 میلیارد ریال است، در صورتی که در سال 84، ارزش بازار بورس 325728 میلیارد ریال بوده است. حجم معاملات سالانه اوراق بهادار در حدود 14 میلیارد سهم بوده که در شرایط کنونی به حدود 300 میلیارد سهم افزایش یافته است و ارزش معاملات سالانه اوراق بهادار از 58 هزار میلیارد ریال به یک میلیون و 300 هزار میلیارد ریال رسیده است، تعداد دفعات معاملات، ارزش معاملات اوراق بدهی و تعداد صنایع بورس و فرابورس و تعداد کدهای معاملاتی نیز، رشد قابل توجهی داشته‌اند. ضمناً خرید و فروش معاملات برخط، فقط از ابتدای سال 93 تا 26/ 11/ 1393 بالغ بر 189 هزار میلیارد ریال بوده است.

گسترش فناوری اطلاعات: تحقق توسعه بازار سرمایه بدون توسعه الکترونیکی و فناوری اطلاعات میسر نبود، از جمله اقدامات ساختاری صورت گرفته، علاوه بر برقراری اتوماسیون اداری، گسترش فناوری اطلاعات و دسترسی عموم به معاملات و راه‌اندازی معاملات آنلاین بود. مردم در شرایط فعلی می‌توانند معاملات خود را از منزل یا محل کار خود انجام دهند و از طریق شرکت‌های کارگزاری و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی نیز به پرتفوی خود دسترسی داشته باشند و از طریق سیستم و سامانه کدال، اطلاعات شرکت‌ها را دریافت و تحلیل کنند. برقراری تالار مجازی بورس نیز برای آموزش و گسترش فرهنگ سهامداری و نیز ایجاد سامانه‌های نظارتی الکترونیکی و سامانه مرکز تماس از جمله دیگر اقدامات اساسی بود.

توسعه شرکت‌های کارگزاری: سازمان بورس در راستای ماموریت تعیین‌شده خود و برای دستیابی به اهداف کلان بازار سرمایه در جهت توسعه شرکت‌های کارگزاری با مشارکت کارگزاران و شرکت‌های کارگزاری، اقدام کرد و با تعریف محورها و استراتژی‌های مناسب شرکت‌های کارگزاری را به سمت توسعه هدایت کرد، به نحوی که کارگزاران که مهم‌ترین نهاد مالی و از مشارکت‌کنندگان و فعالان بازار سرمایه بودند، نسبت به گسترش خود چه از لحاظ کمی و چه از نظر کیفی اقدام کردند و در این خصوص شرکت‌های کارگزاری با افزایش سرمایه خود و ایجاد شعب و نمایندگی و برقراری سیستم‌های معاملاتی مکانیزه و آنلاین، دسترسی عموم را به بازار بورس فراهم کردند. تخصصی کردن نیروی انسانی کارگزاری‌ها و برگزاری دوره‌های آموزشی و صدور مدارک حرفه‌ای، برقراری نظم و انضباط مالی و نهایتاً ایجاد رقابت فیمابین کارگزاران و رتبه‌بندی آنها در ارائه خدمات مطلوب به مشتریان از اقدامات اساسی سازمان بورس اوراق بهادار بوده است. کارگزاران با مشارکت کانون کارگزاران، نقش خود را همسو با برنامه‌های سازمان به خوبی ایفا کردند و برای توسعه بیشتر بازار سرمایه تلاش کردند و در افزایش حجم معاملات، پذیرش شرکت‌ها، آموزش و خصوصی‌سازی و اجرای اصل44 قانون اساسی، اقدام اساسی معمول داشتند. گسترش جغرافیایی بورس از طریق راهکارهای مناسب و گسترش شبکه کارگزاری و راه‌اندازی تالارهای استانی امکان‌پذیر شد. امروز در بازار 107 شرکت کارگزاری در بازار فعال است و حدود 5700 نفر در این شرکت‌ها مشغول به کارند که همه از لحاظ تحصیلی و تجربی کارآمد هستند.