وضعیت رفاه ایرانیان در سال ۹۴ چگونه است؟
رفاه؛ خیلی دور خیلی نزدیک
رفاه موضوعی چندجانبه است و به متغیرها، عوامل مختلف و به حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی مربوط می‌شود.
وحید محمودی/استاد دانشگاه تهران
1- رفاه موضوعی چندجانبه است و به متغیرها، عوامل مختلف و به حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی مربوط می‌شود. در برون‌داد افزایش قدرت انتخاب مردم جلوه‌های رفاه نظیر بهروزی، شادی، امکان خرید و دسترسی بیشتر به کالاها و خدمات و بهره‌مندی و دسترسی به فرصت‌های اجتماعی نظیر آموزش، بهداشت و محیط زیست سالم ظاهر می‌شود. بر پایه دیدگاه‌های مرزی توسعه و رفاه اجتماعی هرگونه سیاستگذاری در حوزه رفاه اجتماعی باید با ملاحظه سه مولفه کارایی، عدالت و عزت و منزلت انسانی باشد. برنامه‌های اجرایی در این حوزه نباید ناقض هر کدام از این مولفه‌های سه‌گانه باشد. به بیان دیگر، تاکنون پدیده «شکست در هماهنگ‌سازی» نقش محوری در عدم توفیق برنامه‌های توسعه و رفاه اجتماعی داشته است.
2- مردم ایران در سایه ضعف و ناتوانی کشورداران، اتخاذ سیاست‌های غلط و خارج از مدار توسعه و همین‌طور اعمال تحریم‌های بین‌المللی در سال‌های اخیر، روزهای سختی را تجربه کرده و می‌کنند. عدم تعادل‌های شدید در حوزه‌های مختلف اقتصادی و استمرار رکود تورمی میزان محرومیت و کاهش قدرت خرید مردم را تعمیق بخشیده است.
3- در این راستا سوالی که مطرح است این است که آیا رفاه ایرانیان در سال 1394 افزایش می‌یابد؟ برای پاسخ به این سوال باید مروری بر متغیرهای تعیین‌کننده رفاه مردم داشته باشیم. موارد فرصت‌ها، تهدیدها و چالش‌های موجود و پیش‌رو را ببینیم و نگاه اجمالی به بودجه سال 1394 و سر فصل برنامه‌ها و چگونگی تخصیص منابع آن داشته باشیم.
4- از میان متغیرهای تاثیرگذار روی رفاه مردم نرخ رشد اقتصادی، نرخ تورم و نرخ بیکاری سه متغیر مهم و کلیدی است. پیش‌بینی نرخ رشد اقتصادی حداکثر دو‌درصدی و تورم حدود 15درصدی و نرخ بیکاری حدود 11درصدی برآیند مثبت یا درخوری روی رفاه مردم ندارد. در سال 1383 برای تدوین برنامه چهارم توسعه خروجی مدل کلان‌سنجی برای غلبه بر عدم تعادل‌ها و دسترسی به اهداف برنامه حداقل رشد اقتصادی هشت‌درصدی بود. پرواضح است با توجه به تعمیق عدم تعادل‌ها و چالش‌ها اگر امروز این مدل اجرا شود ما به رشدی بالای 12 درصد نیاز داریم. معنی این حرف این است که ما برای بسامان کردن اقتصاد و رفع عدم تعادل‌ها در سال 1394 حدود 10 درصد کمبود رشد اقتصادی داریم. منابع رشد اقتصادی، بهره‌وری و عوامل تولید است که در هر دو مورد شرایط نامطلوبی داریم. پیش‌بینی سهم بهره‌وری در رشد اقتصادی سه درصد بود که کمتر از یک درصد یعنی 75/ 0 درصد محقق شد. در برنامه پنجم هم وضع به همین منوال است. در خصوص نرخ تورم درست است که عملکرد دولت فعلی در سال 1393 قابل قبول است، اما به دلایل چندی ممکن است یک سناریوی محتمل افزایش نرخ تورم رخ دهد. عملکرد مثبت دولت در
سال گذشته به طور کل و به طور اخص در خصوص تورم نتیجه افزایش اعتبار سیاستگذار، شکل‌گیری انتظارات مثبت نسبت به آینده و تعهد دولت به کاهش تورم بوده است. به نظر می‌رسد به دلیل ابهام در توافق هسته‌ای، کاهش قیمت نفت و برآورده نشدن انتظارات مردم در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی تا حدود زیادی انتظارات مثبت نسبت به آینده کاهش پیدا کرده است. در خصوص اعتبار دولت به‌رغم اینکه دولت همچنان نزد مردم واجد اعتبار است ولی به دلایل مذکور این اعتماد نسبت به گذشته کمتر شده است. این اثر منفی خود را بر رابطه دولت- ملت و موثر بودن سیاست‌های دولت خواهد گذاشت. همچنین خطر افزایش نرخ ارز و آثار برآیندی آن بر نرخ تورم و تشدید عدم تعادل‌های بازار پول و بازار کالاها و خدمات وجود دارد. استمرار افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و کسری بودجه دولت می‌تواند باعث افزایش پایه پولی و اثر منفی روی نرخ تورم شود. بانک‌های کشور در شرایط خوبی قرار ندارند و غالب روزهای سال 1393 در شرایط قرمز بوده‌اند. لذا نمی‌توان خیلی در سال آتی از آنها انتظاری داشت. در خصوص نرخ بیکاری هم جای خوش‌بینی در سال آتی وجود ندارد. دولت فعلی عملاً در نیمه دوم سال 1392 یک اقتصاد
بحران‌زده تحویل گرفت و تاکنون امکان و فرصت ایجاد اشتغال پیدا نکرده است و انتظار هم نمی‌رود در این خصوص اتفاق خاصی بیفتد.
5- بنابراین نرخ رشد اقتصادی پایین، نرخ تورم بالا، بی‌ثباتی در نرخ ارز، کسری بودجه، اشتغال کم، ناتوانی بانک‌ها در تسهیلات‌دهی، تقریباً تعطیلی پروژه‌های عمرانی و کاهش عرضه کالاهای عمومی، تشدید آسیب‌های اجتماعی و جلوه‌های مختلف محرومیت‌های قابلیتی، تشدید مسائل زیست‌محیطی و آلودگی‌های کلانشهرها، بحران ریزگردها و بحران آب، کاهش ورودی‌های منابع رفاه، افزایش پدیده فساد اقتصادی و تشدید محرومیت‌ها در اشکال مختلف، نداشتن برنامه روشن در حوزه رفاه و استمرار بازی در زمین احمدی‌نژاد دورنمای خوبی از بهبود رفاه ایرانیان به دست نمی‌دهد.
6- یکی از خشن‌ترین جلوه‌های تهدید رفاه امروز ایرانیان، بالاخص خوزستانی‌ها تهدید حق حیات است. موضوع ریزگردها به قدری جدی است که حق حیات‌بخشی از ایرانیان به چالش کشیده شده است. خشکی مراتع، دریاچه هامون، تالاب گاوخونی، دریاچه ارومیه، هورالعظیم و وضعیت بد آلایندگی کارون و نظایر آن آثار فراوان اقتصادی-اجتماعی و زیست‌محیطی است. لذا به قدری موضوع کم‌آبی یا بحران آب مهم است که ضرورت دارد دولت برنامه اضطراری در کوتاه‌مدت برای این مهم تهیه و در برنامه ششم توسعه نیز چیدمان خود را بر پایه توانمندی‌های اکولوژیک و توسعه صنایع کم‌آب‌بر و عبور از نگاه «خودکفایی» در بخش کشاورزی، به «امنیت غذایی» قرار دهد.
7- با نیم‌نگاهی به بودجه سال 1394 نیز به نظر نمی‌رسد دولت بتواند در حوزه رفاه، عملکرد درخوری ارائه دهد. از ویژگی‌های منفی بودجه سال 1394، ضعف در نوآوری در تدوین بودجه و استمرار رویه گذشته، عدم توجه به توانمندسازی، قابلیت‌پروری و مهارت‌آموزی، نداشتن یا پیروی نکردن از دیدمان‌های جدید رفاه و محصور ماندن در دیدمان‌های درآمد‌محوری همانند دولت‌های گذشته است. همچنین استمرار عدم شفافیت فعالیت‌های صندوق‌های بازنشستگی و تامین اجتماعی و درآمدهای حاصل از آنها در بودجه سال 1394.
8- از مجموع اعتبارات امور حمایت و توانمندسازی (345/ 1 هزار میلیارد ریال) حدود 60 درصد آن به امور ایثارگران اختصاص یافته است. همچنین سهم اعتبارات بیمه‌های اجتماعی از کل اعتبارات رفاه و تامین اجتماعی در لایحه سال آتی نزدیک به 59 درصد است که حدود 68 درصد آن به پرداخت حقوق و مزایای بازنشستگان اختصاص یافته است. بنابراین بخش عمده بودجه رفاهی به دو گروه ایثارگران و بازنشستگان اختصاص می‌یابد که کمتر از 10 درصد جمعیت نیازمند حمایت را پوشش می‌دهند. یعنی توزیع بودجه رفاه کاملاً تورش‌دار به سمت این دو گروه است. بودجه اشتغال و کارآفرینی 182 میلیارد ریال پیش‌بینی شده است که نسبت به سال قبل تنها یک درصد رشد داشته است. اعتبارات برنامه‌های حمایتی در اختیار وزارت رفاه (721 میلیارد ریال) حدود 20 درصد کاهش پیدا کرده است. رشد حدود 66درصدی برنامه امنیت غذا و تغذیه در سر‌فصل اعتبارات وزارت رفاه (199 میلیارد ریال) و همچنین گنجاندن برنامه حمایت از امور رفاهی و اجتماعی اهل‌قلم از نکات مثبت این بودجه است.
در برنامه کمیته امداد شاهد رشد هشت‌درصدی هستیم (630/ 33 هزار میلیارد ریال)، که در‌سر فصل اشتغال و کارآفرینی آن شاهد کاهش 17درصدی (1750 میلیارد ریال) هستیم. در برنامه‌های سازمان بهزیستی با رشد 10درصدی و بنیاد شهید با رشد 20 درصد مواجه هستیم. یکی از نکات قابل توجه در این بودجه و البته بودجه سال‌های گذشته با دقت به سرفصل‌های اختصاص یافته و نهادهای مربوطه این است که تقریباً نقش جمهوریت یا به عبارتی تغییر دولت‌ها در بودجه بسیار اندک است. برای مثال سهم بودجه‌های حمایتی وزارت رفاه حدود دو درصد بودجه کمیته امداد است و با وجود رشد هشت‌درصدی بودجه کمیته امداد، اعتبارات برنامه‌های حمایتی وزارت رفاه 20 درصد کاهش پیدا کرده است. مدیریت کمیته امداد از ابتدای انقلاب یعنی از زمان تاسیس تاکنون در اختیار حزب موتلفه است. تغییر دولت‌ها تاثیری در مدیریت و برنامه‌های این سازمان بزرگ و مهم نداشته است.
9- یارانه، میراث دولت پوپولیستی قبل، پاشنه‌آشیل دولت فعلی است. دولت بنا به ملاحظات اقتصاد سیاسی ظاهراً تمایلی به ورود جدی به این موضوع ندارد. به رغم فراخوان و کسب نظرات صاحب‌نظران حوزه رفاه و دریافت پیشنهادهای خوب و کاربردی، در برنامه و بودجه سال 1394 همانند سال 1393 تغییر جدی در این زمینه انجام نگرفته است. بدیهی است هرگونه تصمیم نسبت به استمرار یارانه‌ها، حذف کل افراد یارانه‌بگیر فعلی یا حذف بخشی از آنها واجد آثار رفاهی است که باید با دقت مطالعه شود.
10- بدیهی است در صورت حل و فصل مسائل هسته‌ای که بخش قابل ملاحظه‌ای از رفاه مردم به آن گره خورده است، می‌توان نظام تدبیر رفاه عمومی و توسعه ملی را مشروط به تحولات ساختاری در نظام اقتصادی کشور در قالب برنامه ششم توسعه کشور جلو برد.
دیدگاه تان را بنویسید