بدرود واکیتا
با کدام گونههای جانوری در سالهای پیشرو خداحافظی خواهیم کرد؟
برخلاف رویداد انقراض دستهجمعی که جمعیت دایناسورهای زمین را نابود کرد، اکنون جهان به سرعت به سمت چندین رویداد انقراض حیوانات با انواع گوناگون، پیش میرود.
در واقع، برخی از نادرترین حیوانات جهان به طور طبیعی چنین رفتاری نداشتند؛ مانند کمیابترین درختان جهان. برخی از این گونهها به دلایلی در معرض تهدید هستند که صدها سال پیش هیچکس نمیتوانست آن را پیشبینی کند. برای مثال، واکیتا، یک جانور آبزی از خانواده والها، نادرترین جانور جهان است که تنها 10 تا از این حیوان باقی مانده است.
تخمین زده شده است که حدود 550 گونه پستاندار در 80 سال آینده منقرض خواهند شد. دانشمندان بر این باورند که جهان تا سال 2100 وارد موج دوم انقراض خواهد شد که چندین برابر بدتر از میزان فعلی انقراض خواهد بود. برخی از دانشمندان بر این باورند که استرالیا و کارائیب در حال حاضر اثرات موج دوم انقراض را تجربه میکنند.
اما، این بدان معنا نیست که شما نمیتوانید بر این روند تاثیر بگذارید. این حیوانات در معرض تهدید شدید قرار دارند، اما هیچ چیز غیرممکن نیست و افراد زیادی برای حفظ آنها تلاش میکنند.
چه عواملی سبب انقراض جانداران شده است؟
بزرگترین تهدید برای گونههای سیاره زمین، خود ما هستیم. جمعیت انسانها هر سال میلیونها نفر در حال افزایش است. همه این افراد از منابع بیشتر و بیشتری استفاده میکنند و منابع کمتری را برای گونههای دیگر بر روی زمین باقی میگذارند.
انسانها از هزاران گونه جهان در زندگی روزمره خود برای غذا، سرپناه و دارو استفاده میکنند. اما این منابع طبیعی محدود هستند. مردم میتوانند تعداد زیادی ماهی را از دریا جمع کنند یا مساحت زیادی از جنگلها را به دلیل قطع درختان از بین ببرند. برای بسیاری از گونهها، این «برداشت بیش از حد» ممکن است به معنای انقراض کامل باشد.
مردم سالانه حدود 85 میلیون تن ماهی و سایر حیوانات دریایی را صید میکنند. ماهیگیری آنقدر فشرده شده که بسیاری از جمعیتهای دریایی در حال کاهش هستند. این گونهها نمیتوانند به سرعت بهبود یابند تا از صید بیرویه و مداوم جان سالم به در ببرند.
وقتی مردم درختان را قطع میکنند تا شهرها یا جادهها را بسازند، زیستگاهها را از بین میبرند؛ مکانهایی که گیاهان، حیوانات و سایر موجودات در آن زندگی میکنند.
برای مثال، در اعماق جنگلهای باستانی شمال غربی اقیانوس آرام برخی از قدیمیترین و بزرگترین درختان جهان زندگی میکنند. برای قرنها، صنوبر و سروهای داگلاس بر فراز کف جنگل سر برافراشتهاند. اما این درختان باشکوه تنها بخشی از مناطق غنی هستند که به عنوان جنگلهای قدیمی شناخته میشوند. آنها خانه صدها گونه گیاهی و جانوری هستند.
جنگلهای قدیمی در سراسر شمال غربی اقیانوس آرام گسترش مییافتند، اما این زیستگاههای گرانبها به سرعت در حال ناپدید شدن هستند. در برخی موارد، قطع درختان، زیستگاه حیوانات جنگلی را نیز از بین برده است.
مدتها پیش، جزایر سرسبز هاوایی محل زندگی بسیاری از پرندگان بومی بود که در هیچ کجای زمین یافت نمیشدند. اما با آمدن مردم به هاوایی همه چیز تغییر کرد. آنها تعدادی از پرندگان را تا حد انقراض شکار کردند. حیواناتی که آنها با خود آوردند، خطرناکتر بود؛ برخی مانند جوجهها، پرندگان بومی را به بیماری مبتلا کردند. بقیه گونهها، مانند گربهها و مارها، پرندگان بومی را که نمیتوانستند از خود در برابر این نوع جدید شکارچیان دفاع کنند، تهدید میکردند. در نتیجه امروز، در میان جمعیت پرندگان بومی هاوایی گونههای کمتری وجود دارد و بسیاری از گونههای باقیمانده نیز در معرض خطر انقراض هستند.
عامل دیگر اثرگذار بر کاهش گونههای مختلف، آلودگی است. باران اسیدی جنگلها را نابود میکند؛ نشت نفت باعث مرگ گیاهان و حیوانات ساحلی میشود؛ سموم به آبراهها راه مییابند؛ و زبالههای پلاستیکی حیات وحش را درگیر میکند. به راحتی میتوان فهمید که چگونه آلودگی یک مشکل بزرگ برای تنوع زیستی است.
گونهای از لاکپشتها 210 میلیون سال پیش و همزمان با دایناسورها زندگی میکردند. با این حال، برخی از گونههایی که تا به امروز موفق به زنده ماندن شدهاند، در خطر انقراض هستند. به عنوان مثال، یک تهدید جدی برای لاکپشتهای چرمی دریایی وجود دارد: پلاستیک! وقتی مردم کیسههای پلاستیکی، کیسههای ساندویچ، بالنها و سایر اقلام پلاستیکی را در ساحل رها میکنند، به داخل اقیانوس کشیده میشود. پلاستیک شفاف شناور در آب شباهت زیادی به غذای مورد علاقه لاکپشت چرمی، یعنی چتر دریایی دارد. لاکپشتهای ناآگاه زبالههای پلاستیکی را میخورند و آن را با غذا اشتباه میگیرند؛ غذایی که هضم آن غیرممکن است!
یک مورد فزاینده در سالیان اخیر، تجمع گازهای گلخانهای مانند دیاکسید کربن و متان در جو زمین است. آنها گرما را به دام میاندازند و به افزایش دما در سراسر جهان کمک میکنند؛ گرمایش جهانی که گونهها و زیستگاههای سیاره را به خطر میاندازد.
یخچالهای طبیعی و کلاهکهای یخی قطبی ممکن است مانند کوههای یخی نابودنشدنی به نظر برسند، اما در اثر گرم شدن کره زمین، به آرامی در حال ذوب شدن هستند. تغییرات آبوهوایی باعث بالا آمدن سطح آب دریاها و افزایش خطر سیل در برخی مناطق ساحلی شده است.
فعالیت انسان بر دمای کره زمین تاثیر دارد. خودروها و کارخانهها، سوختهای فسیلی را میسوزانند که باعث افزایش سطح دیاکسید کربن در جو میشود. تجزیه زباله در محلهای دفن زباله و افزایش دامپروری بر میزان متان موجود در هوا میافزاید. در واقع، تقریباً 30 درصد از متان موجود در هوا ممکن است ناشی از حیواناتی مانند گاوهایی باشد که گاز را از خود عبور میدهند! در این شرایط، جنگلزدایی (قطع جنگلها برای کشاورزی و سایر مصارف)، به این معنی است که گیاهان سبز کمتری وجود دارند که به حفظ تعادل جو کمک کنند.
در مجموع، عوامل سببساز انقراض حیوانات و گونههای گیاهی عبارتاند از: تکهتکه شدن زیستگاه، تغییرات اقلیمی جهانی، بلایای طبیعی، بهرهبرداری بیش از حد انسان از گونهها، همخونی ژنتیکی (همخونی ژنتیک ناشی از تولید فرزندان از جفتگیری یا تولید مثل موجوداتی است که از نظر ژنتیکی به هم نزدیک هستند)، تولید مثل ضعیف و کاهش تعداد جمعیت گونهها ناشی از شکار بیرویه و... . تهدید اصلی برای تنوع زیستی روی کره زمین، ترکیبی از رشد جمعیت انسانی و بهرهبرداری از منابع است.
حیواناتی که تا سال 2050 منقرض خواهند شد
فهرست حیواناتی که تا سال 2050 منقرض خواهند شد، شامل حیوانات خشکی، جانوران دریایی، پرندگان، دوزیستان، خزندگان، ماهیها، سختپوستان و... است. فهرست قرمز IUCN، وضعیت حفاظتی همه گونههای در معرض خطر انقراض جهان، از جمله گیاهان، قارچها و حیوانات را شرح میدهد. اعداد وحشتناک هستند، بیش از 40 هزار گونه در فهرست در معرض خطر انقراض قرار دارند.
15 مورد از حیواناتی که در حال حاضر در معرض خطر انقراض هستند، وضعیت آنها و تعداد گونههای باقیمانده عبارتاند از:
1- فیل جنگلی آفریقایی
به شدت در معرض خطر
تعداد: 415 هزار (کل فیلهای آفریقایی)
2- گوریل دشت شرقی
به شدت در معرض خطر
تعداد: به طور تخمینی چهار هزار
3- ایبیس غولپیکر (نوعی پرنده)
به شدت در معرض خطر
تعداد: به طور تخمینی 200
4- لاکپشت پوزهعقابی
به شدت در معرض خطر
تعداد: به طور تخمینی هشت هزار
5- کرگدن جوان
به شدت در معرض خطر
تعداد: به طور تخمینی 75
6- اورانگاوتان
در معرض خطر / به شدت در معرض خطر
تعداد: 104700 بورنین؛ 7500 سوماترایی؛ 800 تاپانولی
7- واکیتا
به شدت در معرض خطر
تعداد: به طور تخمینی 10
8- گرگ خاکستری
در معرض خطر
تعداد: 12650 تا 16850
9- دلفین ایراوادی
در معرض خطر
تعداد: به طور تخمینی 92
10- کوالا
در معرض خطر
تعداد: به طور تخمینی 100 هزار (این تعداد ممکن است به 43 هزار هم برسد.)
11- ماهی تون بالهآبی
در معرض خطر
تعداد: نامشخص
12- ببر
در معرض خطر
تعداد: به طور تخمینی 3900
13- پاندای غولپیکر
آسیبپذیر
تعداد: 1864 در حیات وحش
14- خرس قطبی
آسیبپذیر
تعداد: 22 هزار تا 31 هزار
15- روباه جزیره
در معرض تهدید
تعداد: به طور تخمینی 8702
از میان گونههای ذکرشده در بالا، حیواناتی که در صورت عدم افزایش شدید روشهای حفاظتی، تا سال 2050 به طور قطعی منقرض خواهند شد، عبارتاند از: پاندای غولپیکر، لاکپشت پوزهعقابی، اورانگاوتان بورنئا، ببر چین جنوبی، کرگدن، خرس قطبی و گوریل.
گونههای اخیراً منقرضشده
گونههایی که در ادامه میآیند، در سالهای اخیر منقرض شدهاند و آنها را برای همیشه از دست دادهایم:
1- خفاش جزیره کریسمس
خفاش بومی جزیره کریسمس (pipistrelle) پس از آخرین مشاهده یک خفاش منفرد در سال 2009 منقرض شد.
2- بز کوهی پیرِنه
بز کوهی Pyrene پس از پیدا شدن لاشه آخرین ماده شناختهشده، منقرض اعلام شد. دانشمندان بر این باورند که ترکیبی کشنده از شکار غیرقانونی، بیماری و گونههای مهاجم، انقراض این گونه بز را تسریع کرده است.
پس از حفظ سلولهای آخرین ماده شناختهشده، تلاشی برای شبیهسازی بز کوهی پیرنه انجام شد. اما نوزاد شبیهسازیشده دقایقی پس از تولد مرد.
3- پوئولی
پوئولی گونهای منقرضشده از پرنده رهگذر است که بومی جزیره مائویی در هاوایی بود. آخرین مشاهده تاییدشده از این پرندگان جنگلی، بومی شرق مائویی، در سال 2004 رخ داد. این گونه در سال 2021 منقرض شده است.
4- قورباغه سمی پرزرقوبرق
این قورباغههای سمی زمانی در مناطق پست و جنگلهای مرطوب پاناما رشد میکردند، پیش از شیوع قارچ در سال 1996 که احتمالاً باعث انقراض فوری این گونه شد. حتی قبل از شیوع بیماری، آخرین قورباغه در سال 1992 مشاهده شد و این گونه در سال 2020 منقرض اعلام شد.
5- دارکوب منقار عاج
دارکوب منقار عاج، بومی جنگلهای مخروطی معتدل جنوب ایالاتمتحده و کوبا بود. این گونه، بزرگترین در نوع خود در آمریکای شمالی بود. آخرین مشاهده رسمی در سال 1944 رخ داد و این گونه در سال 2021 منقرض شد.
6- موشهای صحرایی برامبل کای
موشهای صحرایی برامبل کای یا موشهای صحرایی دمموزاییکی برامبل کای، گونهای از جوندگان بودند. دولت استرالیا انقراض این گونه را در سال 2019 پس از آخرین مشاهده در سال 2009 تایید کرد.
موش صحرایی برامبل کای، اولین پستانداری است که در جزیره مرجانی در لبه دیواره بزرگ مرجانی منقرض شده است؛ آن هم تنها به دلیل تغییرات آبوهوایی و متعاقب آن بالا آمدن سطح دریا.
ششمین انقراض دستهجمعی، در حال وقوع
در حالی که تاکنون، 99 درصد از چهار میلیارد گونه تکاملیافته در جهان از بین رفتهاند، آخرین رویدادهای انقراض به دلیل فعالیتهای انسانی است. فهرست قرمز IUCN تخمین میزند که در مجموع 900 گونه از سال 1500 منقرض شدهاند که شامل موارد زیر
میشود:
نرمتنان، 299 گونه
پرندگان، 159 گونه
پستانداران، 85 گونه
ماهیان، 80 گونه
دوزیستان، 35 گونه
خزندگان، 30 گونه
سختپوستان، 11 گونه
تاکنون پنج انقراض دستهجمعی رخ داده است که بیشتر این رویدادهای انقراض، ناشی از بلایایی مانند تغییرات اقلیمی، گرم شدن کره زمین، افزایش سطح آب دریاها، اسیدی شدن اقیانوسها و آتشفشانها بوده است.
وقایع انقراض با افزایش نرخ انقراض مشخص شده و به شرح زیر طبقهبندی میشوند:
اعتقاد بر این است که جهان به سمت ششمین انقراض دستهجمعی میرود که ناشی از فعالیتهای انسانی است. همچنین اعتقاد بر این است که در حالی که انقراض دستهجمعی قبلی طی میلیونها سال رخ داد، انقراض بعدی تنها چند دهه دیگر است.
در سال 2022 گونههای بیشتری، از جمله مریلند دارتر (نوعی ماهی)، گرگ نروژی، چهار گونه ارکیده چک، قورباغه سیلابی Du Toit و مارمولک روز رودریگ، منقرض شدند.
در حالی که پانداهای غولپیکر دیگر در فهرست «انقراض قریبالوقوع» نیستند و از «در معرض خطر» به «آسیبپذیر» ارتقا یافتهاند، اما تعداد آنها بسیار کم است. تهدید بعدی و ادامهدار، نابودی زیستگاه طبیعی بامبو برای پانداهای غولپیکر با بدتر شدن تغییرات آبوهوایی طی 80 سال آینده است.
برای نجات کرگدن سفید شمالی و لاکپشت جزیره پینتا دیگر خیلی دیر شده و اگر فعالیتهای مخرب انسانی و تغییرات آبوهوایی به روند تخریب ادامه دهند، حیوانات زیر احتمالاً تا سال 2050 منقرض خواهند شد:
1- نهنگ راست اقیانوس اطلس شمالی
در سال 2022، کمتر از 350 نهنگ راست اقیانوس اطلس شمالی در جهان باقی مانده است. نهنگها در قرن نوزدهم تا حد انقراض شکار شدند و فعالیتهای انسانی مانع از آن میشود که تعداد قبلی جمعیت خود را دوباره به دست آورند.
2- گاریال
تمساح گاریال یا ماهیخوار، که در میان درازترین تمساحهای زنده قرار دارد، یک گونه تمساح در معرض خطر انقراض است که در شمال هند و نپال یافت میشود. کمتر از 250 عدد از این گونه در طبیعت وجود دارد و برنامههای اصلاح نژاد حفاظتی ناکارآمد هستند. این بدان معنی است که گاریال احتمالاً تا سال 2050 منقرض خواهد شد.
3- مارموت جزیره ونکوور
اعتقاد بر این بود که مارموت (نوعی سنجاب) جزیره ونکوور که در میان پستانداران کانادا به شدت در خطر انقراض است، به آرامی به وضعیت قبلی خود بازمیگردد. با این حال، در سال 2022 جمعیت آنها دوباره رو به کاهش رفته و تنها حدود 250 مارموت در طبیعت باقی مانده است.
نوری از امید
گاهی اوقات، به اشتباه تصور میشود که یک گونه منقرض شده است. این اتفاق زمان کشف مجدد «مرغ باران برمودا» افتاد که تصور میشد در دهه 1620 منقرض شده است. این پرنده دریایی که در برمودا به عنوان cahow شناخته میشود (نامی که از فریادهای وهمآور آن گرفته شده است) پرنده ملی برموداست و میتوان آن را در تصویر واحد پول برمودا یافت. این گونه، دومین پرنده دریایی کمیاب در این سیاره است.
در سال 1951، 18 جفت مرغ باران برمودا در جزایر دورافتاده در Castle Harbor در برمودا کشف شد. البته این پرندگان هنوز در آستانه انقراض هستند و تعداد جهانی آنها در حدود 250 عدد است؛ با این حال، نشان داد ممکن است برخی اوقات به اشتباه تصور شود که یک گونه منقرض شده است.
فهرست زیر گونههای دیگری را نشان میدهد که پس از اینکه به اشتباه تصور میشد منقرض شدهاند، دوباره کشف شدهاند:
گراز بدبوی چاکویی
تهیخوار (نوعی ماهی)
حشره چوبی جزیره لرد هاو
مارمولک غولپیکر لا پالما
تکاهه (نوعی پرنده)
سولنودون کوبایی (نوعی پستاندار سمی)
مارمولک کالدونیایی
موش نیوهلند
کرم خاکی غولپیکر پالوس
ریدواربلِر نوکبزرگ (نوعی پرنده)
موش صخرهای لائوس
کمیابترین حیوان جهان
واکیتا، یک گراز دریایی در معرض خطر انقراض است که فقط در گوشه شمال غربی خلیج کالیفرنیا یافت میشود. این گونه در معرض خطر انقراضترین جاندار دریایی جهان است که تنها 10 تا از آن باقی مانده است. گمان میرود که این گونه در 10 سال آینده منقرض شود، زیرا همچنان عملیات ماهیگیری غیرقانونی در مناطق حفاظتشده دریایی اتفاق میافتد.
واکیتا در خطر انقراضترین پستاندار دریایی است و در سال 2022، در خطر انقراضترین جانور خشکی، پلنگ آمور با تعداد جمعیت تخمین زدهشده حدود 84 قلاده بوده است. شکار غیرقانونی برای پوست و استخوان پلنگ آمور، این گونه کمیاب را از بین برده است و تغییرات آبوهوایی نیز بر این خطر انقراض افزوده است.
چند پلنگ در طبیعت باقی مانده است؟
علاوه بر اینکه پلنگ آمور به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد، پلنگهای وحشی نیز به دلیل فعالیتهای مخرب انسانی و از بین رفتن زیستگاه در معرض تهدید قرار دارند.
9 زیرگونه پلنگ وجود دارند که عبارتاند از:
پلنگ آفریقایی
پلنگ هندی
پلنگ ایرانی
پلنگ عربی
پلنگ هندوچینی
پلنگ شمال چین
پلنگ سریلانکا
پلنگ جاوه
پلنگ آمور
تخمین زده شده است که تنها 10 هزار پلنگ در سال 2022 در طبیعت باقی ماندهاند. در این میان، جمعیت پلنگ سریلانکا و ایرانی و همچنین پلنگ آمور و جاوه به شدت در معرض خطر هستند.
چند کرگدن در طبیعت باقی مانده است؟
به دلیل شکار بیش از حد و بیرحمانه، تنها حدود 27هزار کرگدن در سال 2022 در طبیعت باقی مانده است. تعداد جمعیت گونههای مختلف کرگدن به شرح زیر است:
کرگدن سفید (17 هزار تا 19 هزار)؛ کرگدن سیاه (366 /5 تا 630 /5)؛ کرگدن تکشاخ بزرگ (3700)؛ کرگدن سوماترایی (کمتر از 80)؛ کرگدن جاوه (75).
اقدامات حفاظتی گستردهای در تلاش برای مهار کاهش سریع تعداد جمعیت آسیبپذیرترین گونههای کرگدن انجام شده است. این اقدامات شامل معرفی کرگدنهای وحشی به پناهگاههای حفاظتشده و بهبود قوانین مربوط به زیستگاههای کرگدن است.
چند سائولا در جهان باقی ماندهاند؟
سائولا یکی از کمیابترین پستانداران بزرگ جهان و بومی رشتهکوه آنامیت در ویتنام و لائوس است. این پستاندار به عنوان تکشاخ یا شاخ دوکی آسیایی نیز شناخته میشود و معمولاً با دو شاخ تقریباً موازی شناخته میشود.
هیچگونه سائولا در اسارت وجود ندارد و تخمین زده شده است که کمتر از 100 عدد در جهان در سال 2022 باقی مانده است.
آیا فیلها تا سال 2025 منقرض میشوند؟
آمار و اطلاعات نشان میدهد که هر 15 دقیقه یک فیل به وسیله شکارچیان به خاطر عاجهای خود کشته میشود. در حالی که تخریب زیستگاه و تکهتکه شدن گونهها نیز مقصر کاهش جمعیت فیل است، شکی نیست که انسانها بزرگترین تهدید برای این غولهای مهربان هستند.
جمعیت فیلهای جنگلی آفریقا بین سالهای 2002 تا 2011، 62درصد و جمعیت فیلهای ساوانای آفریقا بین سالهای 2007 تا 2014، 30 درصد کاهش یافته است.
سالانه هزاران فیل به دلیل شکار غیرقانونی جان خود را از دست میدهند و اگر این روند ادامه یابد، احتمال نابودی این گونه تا سال 2025 کاملاً واقعی است.
آیا شیرها تا سال 2050 منقرض خواهند شد؟
جمعیت شیرهای آفریقایی به دلیل از بین رفتن زیستگاه و تکهتکه شدن، تجارت غیرقانونی حیات وحش و درگیری، در معرض تهدید هستند.
تعداد شیرهای آفریقایی بین 40 تا 90 درصد در طول صد سال گذشته کاهش یافته که عمدتاً به دلیل شکار غیرقانونی و از دست دادن زیستگاه بوده است.
در حالی که در حال حاضر شیرها در فهرست «در معرض خطر انقراض» آفریقا قرار ندارند، سهچهارم جمعیت شیر در این قاره همچنان رو به کاهش است. تعداد آنها در طبیعت حدود 23 هزار قلاده است که برخی گونههای آن به عنوان «آسیبپذیر» در لیست قرمز ICUN ذکر شده است. شیرها در حال حاضر در 26 کشور آفریقایی منقرض شدهاند.
تخمین زده میشود که اگر شکار غیرقانونی و از بین رفتن زیستگاه به طور بیوقفه ادامه یابد، شیرهای آفریقایی میتوانند تا سال 2050 منقرض شوند. خوشبختانه، برنامههای حفاظت، تاثیر مثبتی بر تعداد جمعیت شیرها دارد و برخی از آنها با افزایش تعداد روبهرو هستند.
آیا زنبورها تا سال 2050 منقرض خواهند شد؟
زنبورها مهمترین گروه گردهافشان هستند و جمعیتهایی از گیاهان را حفظ میکنند که به نوبه خود از تنوع زیستی و اکوسیستم حمایت میکنند. زنبورها عسل، ژل رویال و گرده را فراهم میکنند. گردهافشانی گیاهان را بارور میکند تا بتوانند دانه، میوه و سبزیجات تولید کنند.
اگر تمام زنبورهای جهان منقرض شوند، تعادل اکوسیستم زمین به هم میخورد و منابع غذایی جهانی در معرض خطر جدی قرار میگیرند. در سال 2022، از میان چهار هزار گونهای که در گردهافشانی نقش دارند، هشت گونه زنبور در فهرست «در معرض خطر» قرار گرفتند.
اگر گرم شدن کره زمین تا سال 2050 باعث افزایش 2 /3 درجه سانتیگراد دما شود، 13 گونه زنبور عسل و 24 نوع پرنده، 15 نوع درخت و 270 گونه پروانه احتمالاً منقرض خواهند شد. همچنین اعتقاد بر این است که زنبورهای بامبل اولین گونهای هستند که منقرض میشوند.