اطلاعات هوشمندانه

در حال و هوای این روزهای محزون و غم‌گرفته که به قول حافظ شیرین‌سخن مجال آه را هم از آدمی می‌ستاند، چاره‌ای نیست جز همدلی و همراهی با مردمان مصیبت‌زده اقصی نقاط عالم و اندیشیدن به این موضوع که انسان قرن بیست و یکمی مغرور و سرمست از فناوری و پیشرفت‌های پزشکی و علمی چگونه به این حضیض مصیبت و بیچارگی و درماندگی افتاد؟ چگونه است که یک ویروس کوچک و به ظاهر ناچیز این‌گونه بساط فخرفروشی و برتری‌طلبی انسان پرغرور عصر پست‌مدرن و دولت‌های به ظاهر قدرتمند و پرمکنت و جاه غربی و شرقی را به ستوه آورده است و انسان بیشتر از هر زمان دیگری در تاریخ، احساس ضعف و درماندگی و ناتوانی می‌کند؟! بله یا أَیهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّک بِرَبِّک الْکرِیمِ؟ که‌ای انسان چه چیزی تو را به پروردگارت این‌چنین مغرور و گستاخ ساخته است؟

این مقدمه را برای این نوشتم که بدانیم حتی با تمام تلاش‌ها و زحمات دولت‌ها و به‌رغم همه فداکاری‌های کادرهای پزشکی و درمانی سراسر دنیا و البته کشور عزیزمان ایران، بشر نشان داد که برخلاف پوسته ظاهری توانمند و مدرنش در برابر مصیبت‌های طبیعی و بیماری‌های فراگیر بسیار آسیب‌پذیر و ناتوان است و هزینه این ناتوانی و عدم آمادگی، تلف شدن جان صدها هزار نفر در سرتاسر جهان، نابودی اقتصاد در حال رشد جهانی، بیکار شدن ده‌ها میلیون نفر و تبعات و آسیب‌های روانی و اجتماعی بسیار در سطح جامعه جهانی است که هنوز آثار آن مشخص نشده و باید به انتظار ماه‌های آینده بنشینیم تا ببینیم هزینه این مصیبت فراگیر چقدر بوده است. انگار کروناست که به ما ابنای بشر می‌گوید: باش تا صبح دولتت بدمد / کاین هنوز از نتایج سحر است. به ‌هر حال انسان در این مصیبت گرفتار شده است و این نوع از همه‌گیری عمومی یک بیماری آن هم در این سطح لااقل در یک قرن گذشته بی‌سابقه بوده است. رئیس صندوق بین‌المللی پول در یک مصاحبه مطبوعاتی حدود دو هفته پیش اعلام کرد که رکود اقتصادی ناشی از این بیماری حتی از بحران بزرگ اقتصادی آمریکا در 1929 که به رکود بزرگ مشهور است هم بزرگ‌تر و پرهزینه‌تر است. بانک جهانی هم رشد اقتصادی سال 2020 را منفی شش درصد اعلام کرد که نشان از وضعیت به شدت بحرانی اقتصاد جهانی در سال جاری و احتمالاً حداقل یکی دو سال آینده دارد.

حال با توجه به شرایط مصیبت‌بار کنونی که مانند سیلی بنیان‌کن به یکباره کل جهان را درنوردیده، وظیفه دولت‌ها در قبال این بحران چیست و باید چه راهکارهایی برای محافظت از جان مردم و سلامت عمومی شهروندان خود در پیش گیرند؟ مسوولیت اجتماعی آنان در تقابل با مراقبت و صیانت از اقتصاد کشور چیست؟ کدام اولویت دارد؟ نوع تعامل دولت‌ها با مردم برای اقناع افکار عمومی و مدیریت روانی جامعه چگونه باید باشد؟ همان‌طور که احتمالاً در اخبار و رسانه‌های اجتماعی مشاهده شد در ابتدای بحران همه‌گیری کرونا، بسیاری از مردم در کشورهای غربی دچار ترس و نگرانی از کمبود مواد غذایی و ارزاق و وسایل بهداشتی شدند. به‌ هر حال مردم کشورهای مرفه غربی پس از پایان جنگ جهانی دوم، دهه‌هاست با چنین بحرانی روبه‌رو نشده بودند. حداقل تجربه بنده در استرالیا و شهر ملبورن را اگر بخواهم اینجا بیاورم بسیار جالب خواهد بود. به‌محض اعلام دولت در خصوص امکان قرار دادن محدودیت‌هایی در کشور برای مقابله با کرونا، ترس عمومی مردم شروع شد. خوب یادم هست در اواسط ماه مارس، به یکباره قفسه فروشگاه‌ها از دستمال کاغذی توالت و انواع ضدعفونی‌کننده‌های دست خالی شد. حال ارتباط دستمال کاغذی با ویروس کرونا چه بود الله اعلم. این داستان مضحک، در تمام کشورهای غربی دیگر از جمله اروپا و کانادا و آمریکا هم وجود داشت. نایابی دستمال کاغذی یکی از آن طنزهای روزگار است که بعدها احتمالاً یک نویسنده خوش‌ذوق مانند گابریل گارسیا مارکز در رمان عشق سال‌های کرونا از آن به مثابه یک پدیده سوررئال یاد خواهد کرد! اما کار به اینجا ختم نشد و هفته بعد قفسه‌های حاوی انواع کنسروهای ماهی و انواع حبوبات، مرغ، ماهی و گوشت قرمز هم شروع به خالی شدن کرد. از آن مضحک‌تر اما فروش آنلاین دستمال کاغذی توالت و... در سایت‌هایی مثل ئی‌بی یا آمازون بود که مثلاً یک بسته 12تایی دستمال کاغذی که نهایتاً در فروشگاه‌ها سه تا چهار دلار بود به قیمت‌های عجیب و غریب 25، 30 و حتی 50 دلار به فروش می‌رفت. به قول سعدی شیرین‌سخن: چنان قحط‌سالی شد اندر دمشق /که یاران فراموش کردند عشق! و دمشق در اینجا استعاره از ملبورن است که طبق نظرسنجی اکونومیست هفت سال پیاپی به عنوان بهترین شهر دنیا برای زندگی و پارسال شادترین شهر جهان انتخاب شده بود. اما گاهی لازم است مصیبتی بر انسان فرود آید تا خوی حیوانی و حرص و آز خود را به عریان‌ترین شکل ممکن به منصه ظهور رساند همان‌طور که هگل گفته بود در جنگ‌ها و مصیبت‌هاست که سجایا و رذایل اخلاقی بشر به بهترین شکل ممکن آشکار می‌شود. اما نکته مهم اینجاست که برخلاف کشورهای در حال توسعه، کشورهای توسعه‌یافته در مواجهه با بحران بسیار بهتر عمل می‌کنند. بله وضعیت در استرالیا به دلیل ترس مردم از همه‌گیری کرونا و تعطیل شدن فروشگاه‌ها و قرنطینه عمومی، برای حدود یک هفته بحرانی شد اما دولت بلافاصله دست‌به‌کار شد و سعی در آرام کردن مردم و مدیریت بحران گرفت که تا حد بسیار زیادی خوب عمل کرد. برای مثال نخست‌وزیر استرالیا هر روز ساعت 10 صبح به صورت زنده به مردم و مطبوعات گزارش داده و به آنان اطمینان می‌دهد که استرالیا از لحاظ مواد غذایی و اقلام بهداشتی و ضدعفونی کاملاً تامین بوده و جای هیچ‌گونه نگرانی نیست. حتی فیلم‌هایی از سیلوهای عظیم پر از مواد غذایی یا دستمال کاغذی به صورت رسمی توسط دولت در حساب‌های رسمی کاربری آن در توئیتر، اینستاگرم و فیس‌بوک منتشر شد. در اقدام بعدی به همه فروشگاه‌های زنجیره‌ای ابلاغ شد که برای فروش دستمال کاغذی و برخی اقلام خوراکی که مردم سعی در خریداری انبوه آنان داشتند محدودیت‌هایی به ازای هر مشتری اعمال شود. برای مثال هر مشتری می‌تواند فقط یک بسته دستمال کاغذی در هر بار خریداری کند که تصویر آن را در پایین می‌بینید (شکل 1).

به این ترتیب با گذشت چند روز از اعمال این سیاست‌ها التهاب بین مردم کاملاً فروکش کرده و وضعیت فروشگاه‌ها به حالت عادی بازگشت. در مرحله بعدی دولت استرالیا برای اینکه کم‌کم مردم را برای شرایط قرنطینه آماده کند دست به اعمال محدودیت‌های مرحله‌ای کاهش تعاملات اجتماعی و تجمعات مردم زد. برای مثال در اولین محدودیت که در اواسط ماه مارس اعمال شد، تجمع بیش از 100 نفر ممنوع اعلام شد. بدین ترتیب مهمانی‌های بالای 100 نفر یا کنسرت‌ها و مراسم ورزشی فشرده ممنوع شد. در مرحله بعد، ممنوعیت تجمع بیشتر از 50 نفر و 10 نفر به فاصله حدود یک هفته مقرر شد. در آخرین مرحله همه مشاغل غیرضروری تعطیل و دانشگاه‌ها به حالت تعلیق درآمد که تا زمان نگارش این متن ادامه دارد. باید این نکته مهم را در نظر گرفت که زندگی شبانه و حضور در رستوران‌ها و اماکن عمومی تفریحی جزء لاینفک سبک زندگی غربی بوده و مردم در کشورهای غربی و از جمله استرالیا عادت دارند آخر هفته را با دوستان و خانواده در خارج منزل و خارج شهر و کنار ساحل به تفریح و گذراندن وقت سپری کنند و اعمال محدودیت‌های یکباره و سختگیرانه ممکن بود نارضایتی عمومی به بار بیاورد برای همین دولت به اعمال محدودیت‌های مرحله‌ای و اقناع افکار عمومی برای آماده‌سازی آنان جهت یک تعطیلی سراسری روی آورد. همچنین دولت به چاپ و توزیع وسیع پوسترها و اطلاعیه‌هایی دست زد تا در اماکن عمومی، متروها، اتوبوس و ورودی مجتمع‌های مسکونی و... نصب شود که نمونه‌ای از آن در شکل 2 می‌بینید.

اگرچه قرنطینه‌ای که در استرالیا در حال اجراست به سفت و سختی ایتالیا یا اسپانیا نبوده ولی طبق قوانین اعلام‌شده در صورت خروج از منزل پلیس می‌تواند از شما در خصوص دلایل خروج از منزل پرس‌وجو کند. قانوناً شما از منزل به چند دلیل می‌توانید خارج شوید: برای خرید اقلام ضروری و خوردوخوراک، برای رفتن سر کار، برای ورزش در اماکن عمومی، برای بیرون رفتن با اعضای درجه یک خانواده و برای امور پزشکی. اگر به هر دلیلی از منزل خارج شوید و پلیس یا ماموران مجاز از شما دلیل خروج از منزل را جویا شوند و نتوانید اثبات کنید، با پرداخت جریمه‌های سنگین تا 10 هزار دلار هم ممکن است مواجه شوید. در این مدت به صورت مرتب دولت استرالیا اطلاعیه‌های به‌روز‌شده در خصوص دلایل خروج از منزل را برای همه شهروندان و ساکنان استرالیا از طریق ای‌میل یا شبکه‌های اجتماعی ارسال می‌کرد که یک نمونه از آن را در شکل 3 می‌بینید. البته در طول یک ماه گذشته از آغاز طرح فاصله‌گذاری اجتماعی در استرالیا، بنده به‌شخصه در زمان‌هایی که از منزل خارج شده‌ام با هیچ پلیس یا نیروهای امنیتی مواجه نشده‌ام اما به‌هرحال در صورت مواجهه باید دلایل موجه برای خروج ارائه داد. نکته جالب اینکه با توجه به تنوع زبانی و فرهنگی زیاد مهاجران کشورهای مختلف در استرالیا، دولت سعی کرده تا اطلاعیه‌ها را به زبان مادری آنها ترجمه و برای افراد مختلف ارسال کند. برای مثال من در طول چند هفته گذشته تصاویر تبلیغاتی دولت استرالیا به زبان فارسی در صفحه شخصی اینستاگرامم دریافت می‌کنم که آموزش‌ها و اطلاعات مفیدی در خصوص فاصله‌گیری اجتماعی به مخاطبان ارسال می‌کند. برای مثال در تصویر 4 می‌بینید که دولت استرالیا از فارسی‌زبانان خواسته تا در ماه رمضان و عید فطر در خانه بمانند و از دید و بازدیدهای مرسوم در این ماه پرهیز کنند. نکته جالب‌تر اینکه برای مثال من پیگیر (فالوئر) هیچ‌کدام از صفحات مجازی نهادهای دولتی استرالیا نیستم اما ارسال هوشمندانه این اطلاعیه‌ها به زبان مادری افراد بسیار جالب توجه و هوشمندانه بوده است. به هر حال دو ماه و نیم پس از تایید نخستین مورد ابتلا به کووید ۱۹ (کروناویروس) در شهر ملبورن، اولین نشانه‌های امیدوارکننده در کنترل این بیماری همه‌گیر در کشور ظاهر شده و از سرعت رشد نرخ مبتلایان کاسته شده است. آن هم در کشوری که به تازگی دوره‌ای طولانی از آتش‌سوزی‌های فاجعه‌بار با خسارت‌های بسیار سنگین در سراسر کشور و تحلیل رفتن نیروی امدادی و سیستم درمانی را پشت سر گذاشته بود. دولت استرالیا و در رأس آن اسکات موریسون در یک ماه گذشته گام‌به‌گام مجموعه قوانین محدودیت تردد و قرنطینه را به موازات ارائه بسته‌های حمایت اقتصادی 320 میلیارددلاری (معادل 4 /16 درصد تولید ناخالص داخلی) و حمایت‌های بهداشتی-درمانی برای شهروندان به اجرا درآورد.

در نتیجه این تدابیر که تعطیلی همه فعالیت‌های غیرضروری، ممنوعیت تجمع بیش از دو نفر و تردد غیراضطراری شامل تردد بین‌ایالتی، ممنوعیت ورود اتباع خارجی و حتی بسته شدن سواحل معروف استرالیا و اعمال جریمه‌های سنگین برای افراد متخلف را به دنبال داشت، در 48 ساعت گذشته نرخ افزایش شمار مبتلایان در استرالیا حدود سه درصد بوده که نقش موثری در خطی کردن منحنی شیوع بیماری ایفا می‌کند. البته گروهی از منتقدان دولت اسکات موریسون معتقدند او در اجرای محدودیت‌ها از جمله بستن مرزها تاخیر داشته، اما همچنان استرالیا با شش هزار و 731 مورد ابتلا و تنها 84 مرگ در نود و سومین روز شیوع بیماری، یکی از بهترین عملکردها را در مهار این بیماری در جمع کشورهای توسعه‌یافته داشته است. در استرالیا متوسط نرخ مرگ در اثر ابتلا به کووید ۱۹ به ازای هر یک میلیون نفر حدود سه نفر است. برای مثال این رقم در فرانسه 346 نفر، در بریتانیا 318 نفر، در سوئد 227 نفر، در سوئیس 197 نفر، در ایالات‌متحده 162 نفر، در دانمارک 84 نفر، در آلمان 73 نفر و در کانادا 72 نفر است. مقایسه عملکردها نشان می‌دهد دولت استرالیا در قیاس با سایر کشورهای توسعه‌یافته نتایج فوق‌العاده درخشان و چشمگیری در مبارزه با ویروس کرونا و محافظت از جان شهروندانش داشته است و می‌تواند الگوی مناسبی برای مبارزه با همه‌گیری ویروس کرونا در سایر کشورها باشد. امیدواریم هرچه زودتر سایه شوم این ویروس ویرانگر از اقصی نقاط عالم و از جمله کشور عزیزمان ایران برچیده شده و شکوفایی و پویایی و خوشحالی و امنیت به دل مردمان سرتاسر این کره خاکی بازگردد. همان‌طور که شیخ اجل سعدی فرموده‌اند:

بنی‌آدم اعضای یک پیکرند  / که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار  / دگر عضوها را نماند قرار