راه باز قمار
محمدعلی حکیم‌ایمانی از دلایل گسترش شرط‌بندی می‌گوید
محمدعلی حکیم‌ایمانی پژوهشگر سایبری و کارشناس ارشد حقوق تجارت بین‌الملل از دانشگاه بروکسل می‌گوید عدم رشد اقتصادی و توسعه کسب‌وکار و درآمد که منتج به پدیده بیکاری برای قشر جوان جامعه شده است، عدم ایجاد فضای تفریحی برای خالی شدن انرژی‌های درونی افراد، عدم آگاهی جامعه و نبود برنامه‌های تلویزیونی برای مبارزه و ضدتبلیغ وب‌سایت‌های شرط‌بندی از جمله دلایل گسترش شرط‌بندی در سال‌های اخیر با وجود ممنوعیت‌های قانونی و شرعی است.
محمدعلی حکیم‌ایمانی پژوهشگر سایبری و کارشناس ارشد حقوق تجارت بین‌الملل از دانشگاه بروکسل می‌گوید عدم رشد اقتصادی و توسعه کسب‌وکار و درآمد که منتج به پدیده بیکاری برای قشر جوان جامعه شده است، عدم ایجاد فضای تفریحی برای خالی شدن انرژی‌های درونی افراد، عدم آگاهی جامعه و نبود برنامه‌های تلویزیونی برای مبارزه و ضدتبلیغ وب‌سایت‌های شرط‌بندی از جمله دلایل گسترش شرط‌بندی در سال‌های اخیر با وجود ممنوعیت‌های قانونی و شرعی است. به اعتقاد این حقوقدان با توجه به اینکه جامعه ایران دارای چارچوب دینی است شرط‌بندی به عنوان یک عمل عمدی که با ارزش‌های اجتماعی ما همخوانی ندارد یک آسیب اجتماعی است و نیاز به عزم قضایی برای برخورد با آن وجود دارد. به گفته این پژوهشگر فناوری اطلاعات هرچند گسترش تکنولوژی و اینترنت باعث تغییر شکل سنتی شرط‌بندی، سهولت امکان و امنیت بیشتر متقاضیان این امر و متعاقباً گسترش شرط‌بندی شده است اما نمی‌توان این ایراد را از گسترش تکنولوژی گرفت زیرا توسعه این امر مانند هر مقوله دیگری امری طبیعی است. به اعتقاد او هرچند سایت‌های شرط‌بندی برای سهولت بیشتر و امنیت نقل انتقال وجوه از ارزرمزها استفاده می‌کنند ولی راهکار مقابله با قمار اینترنتی محدودسازی معامله این ارزها نیست و حتی می‌توان از آنها برای دور زدن تحریم‌ها استفاده کرد. ایمانی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی شرط‌بندی را سرخوردگی و آسیب اجتماعی حاصل از ورشکستگی، رواج انحرافات اجتماعی می‌داند و می‌گوید این پدیده فضایی برای مجرمان سایبری جهت پولشویی و گم کردن رد وجوه به‌دست‌آمده از اعمال مجرمانه مانند وجوهی که به صورت غیرقانونی از طریق هک کردن حساب‌های بانکی افراد و فیشینگ به دست می‌آورند، ایجاد می‌کند.
♦♦♦
اخیراً سایت‌های شرط‌بندی چه از نظر تعداد و چه از نظر حوزه فعالیت؛ از پیش‌بینی مسابقات فوتبال تا بازی‌های اینترنتی گسترش یافته است. چرا با وجود محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های قانونی، شرط‌بندی در ایران در حال گسترش است؟
یکی از پدیده‌های پیش‌رو در جامعه که در حال گسترش است پدیده قماربازی و شرط‌بندی است که متاسفانه در فضای مجازی در حال گسترش و توسعه است. قوانین کشوری و شرع مقدس اسلام برای مبارزه با این پدیده راهکارهای مشخصی را ارائه داده‌اند، ولی به نظر می‌رسد با توجه به شمول حدوث آن، این راهکارها و نحوه برخورد با مجرمان در تغییر روش و سلوک آنها موثر نبوده است. به نظر می‌رسد علل آن را می‌توان عدم آگاهی بازیگران این پدیده که بر اساس قانون مجازات اسلامی شریک در جرم شناخته می‌شوند دانست، چراکه درخواست‌کننده و مراجعه‌کننده به این‌گونه وب‌سایت‌ها با خیال برنده شدن و رشد درآمد خود، در این عمل مجرمانه شریک می‌شوند. حال سوال اینجاست، چرا شخص متقاضی در وب‌سایت‌های قمار با چنین خیالی وارد این‌گونه وب‌سایت‌ها می‌شود؟ آیا نمی‌توان دلیل چنین پنداری را (نیت مجرمانه) از عدم رشد اقتصادی و کسب‌وکار دانست؟ آیا نمی‌توان دلیل آن را در نبود تفریحات سالم و قانونی و ایجاد فضاهای تفریحاتی برای خالی شدن انرژی‌ها و هیجانات درونی دانست؟ به نظر من دلایلی که اشاره می‌کنم قسمت مهمی در گسترش این عمل مجرمانه است: اول، عدم رشد اقتصادی و توسعه کسب‌وکار و درآمد که منتج به پدیده بیکاری برای قشر جوان جامعه شده است، در نتیجه فرد اولین محرک ذهنی برای سوق به این عمل را وسوسه ثروتمند شدن به آسانی از این طریق می‌داند. مورد بعدی عدم ایجاد فضای تفریحی برای خالی شدن انرژی‌های درونی افراد است. مورد بعدی عدم آگاهی جامعه و نبود برنامه‌های تلویزیونی برای مبارزه و ضدتبلیغ وب‌سایت‌های شرط‌بندی است.
آیا می‌توان با شرط‌بندی به عنوان یک آسیب اجتماعی برخورد و با آن مبارزه کرد؟
در پاسخ به این سوال باید این موضوع مطرح شود که این پدیده جزو هنجارها و ارزش‌های اجتماعی جامعه هست یا خیر؟ با توجه به اینکه جامعه ایران جزو جوامع دینی و دارای چارچوب دینی است می‌توان گفت این پدیده هنجار اجتماعی است؛ یعنی یک عمل عمدی که با ارزش‌های اجتماعی ما همخوانی ندارد. پس می‌توان گفت قمار و شرط‌بندی یک آسیب اجتماعی است و نیاز به عزم قضایی برای برخورد با آن وجود دارد. البته می‌توان گفت مقامات و مسوولان جامعه در برخورد با این پدیده عزم خود را جزم کرده‌اند. شاهد این مدعا پرونده‌هایی است که معمولاً افراد پس از بازی کردن و هزینه دادن در وب‌سایت‌ها و پس از، از دست دادن دارایی‌شان شکایت خود را علیه این‌گونه وب‌سایت‌ها ثبت می‌کنند. البته می‌توان دو نقد را بر این روش مبارزه وارد دانست. اول اینکه با یک جست‌وجوی ساده در فضای مجازی می‌توان تعداد بی‌شمار وب‌سایت‌های شرط‌بندی و پیش‌بینی را مشاهده کرد. سوال اینجاست آیا بهتر نیست به جای درمان این پدیده از وقوع آن پیشگیری کرد؟ بهتر نیست مسوولان ذی‌ربط همان‌طور که آسیب‌های پیام‌رسان‌های خارجی را تشخیص داده و برای مقابله با آن این پیام‌رسان‌ها را فیلتر کرده‌اند این‌گونه وب‌سایت‌ها را فیلتر کنند؟ اما نقد دوم را هم با یک پرسش شروع می‌کنم. چرا اشخاص بازی‌کننده در این‌گونه وب‌سایت‌ها زمانی که در عمل مجرمانه شراکت می‌کنند و مبالغی نیز برنده می‌شوند به فکر ثبت شکایت و اطلاع به مقامات قضایی نمی‌افتند و زمانی که تمام دارایی خود را از دست می‌دهند مدعی اصلاح سلوک و توبه شده و از مقامات قضایی و اجرایی تقاضای برخورد و عودت وجوه ازدست‌رفته خود را دارند؟ چرا با این‌گونه افراد به‌‌رغم آنکه شرع مقدس و قانون مجازات اسلامی (ماده 52 قانون جرائم رایانه‌ای و مواد 507 تا 510 قانون مجازات اسلامی) پیش‌بینی کرده‌اند بعضاً برخورد قاطع قضایی نمی‌شود و فرد که خود را فریب‌خورده و شاکی جلوه داده به نیت اصلی خود که همان عودت وجه است می‌رسد؟ آیا قوانین تکلیف را مشخص نکرده و ضمن برخورد با این‌گونه مجرمان نباید وجوه مورد نظر به نفع دولت و حکومت اسلامی ضبط شود؟
اگر شرط‌بندی یک آسیب اجتماعی است چرا در بسیاری از کشورها بدون منع قانونی رواج دارد؟
همان‌طور که عرض کردم آسیب اجتماعی کاملاً مرتبط با هنجار و ارزش‌های اجتماعی است. البته در هر جامعه‌ای ارزش‌های اجتماعی متفاوت است برای مثال در جوامع غربی این پدیده نه‌تنها آسیب شناخته نشده است بلکه آن را قانونی کرده‌اند و برای مبارزه با عدم شیوع ورشکستگی متقاضیان این پدیده قوانینی را هم وضع کرده‌اند؛ مانند محدودیت بازی به صورت ماهانه یا روزانه و...، احراز هویت دقیق شخص متقاضی یا به تعبیری مشتریان این کسب‌وکار، وضع قوانین سخت برای اخذ مالیات از کازینوها، مراکز شرط‌بندی و... که می‌توان این‌طور گمان کرد که نه‌تنها این عمل جرم نبوده است بلکه به عنوان یک صنعت تفریحی و گردشگری به رسمیت شناخته شده است.
وضعیت نامناسب اقتصادی (فقر، بیکاری، نبود اشتغال مولد و...) چقدر در گسترش شرط‌بندی موثر است؟
همان‌طور که گفتم به نظر می‌رسد یکی از دلایل و علل قوی گسترش این موضوع عدم رشد اقتصادی، ایجاد فضای تولید و کسب‌وکار و در نهایت پدیده بیکاری است که منجر به وسوسه‌های واهی مبنی بر ثروتمند شدن آنی و آسان می‌شود. با توجه به اینکه جامعه ایرانی جامعه پویا و جوان محسوب شده اگر فضای کسب‌وکار رشد پیدا کند می‌توان گفت قدم بزرگی در عدم رشد و گسترش شرط‌بندی برداشته شده است.
روش کار سایت‌های قمار به چه صورت است که فعالیت آنها به راحتی انجام می‌شود؟
اگر بخواهم به صورت خلاصه اشاره کنم می‌توان به موارد مختلفی مثل بی‌توجهی به درگاه پرداخت آنلاین اشاره کرد. گردانندگان سایت‌های قمار و شرط‌بندی با طراحی درگاه‌های بانکی پرداخت الکترونیک جعلی، اطلاعات بانکی کاربرانی را که قصد دارند برای شروع شرط‌بندی پولی را وارد کنند به سرقت می‌برند و حساب آنها را خالی می‌کنند. مورد بعدی رویای میلیونر شدن در یک شب است. معمولاً در چند بازی اول، مبالغی بابت بردن پرداخت می‌شود و بعد با ارائه پیشنهادهای جذاب افراد را برای شرط‌بندی بعد ترغیب و با بالا بردن ضرایب، حسابی آنها را وسوسه می‌کنند. حال که فرد در بازی شرکت کرد اگر ببرد به دلایلی مدیر سایت دیگر پاسخگو نیست و چون تمام این ارتباطات مجازی است و سرورها و حتی خود مدیر در خارج از کشور هستند به سادگی اصل پول و مبلغی که برنده شده‌اند به آنها پرداخت نمی‌شود و کاربران نیز نمی‌توانند به جایی شکایت کنند چراکه اصل ورود آنها به این سایت‌ها غیرقانونی بوده است. اگر بازنده شوند هم به احتمال زیاد برای جبران پول ازدست‌رفته، مجدد تلاش می‌کنند و بیشتر در این باتلاق فرو می‌روند. مورد دیگر «جر زنی در بازی» است. اگر کمی به برنامه‌نویسی تسلط داشته باشید می‌توانید این موضوع را حدس بزنید. در این سایت‌ها وقتی شرط‌بندی از مبلغی فراتر می‌رود برنامه طوری پیش می‌رود که برگه‌هایی که به فرد داده می‌شود یا تاس‌هایی که برای او ریخته می‌شود به گونه‌ای است که کاربر می‌بازد. مورد دیگر «راه‌اندازی چندساعته سایت» است.
در این روش وب‌سایت‌هایی چند ساعت مانده به شروع بازی برای پیش‌بینی راه‌اندازی می‌شوند و با هزینه تبلیغات در کانال‌های پربیننده افراد را برای ثبت‌نام و شرط‌بندی وسوسه می‌کنند و بعد از پایان بازی سایت از دسترس خارج می‌شود. آنها برای پنهان کردن رد پول‌ها هم از حساب افراد کم‌سن و بی‌سواد استفاده می‌کنند که پیگیری آن هم نتیجه خاصی ندارد.
نقش رسانه‌ها از جمله صداوسیما (تبلیغ قرعه‌کشی و...) در عمومی شدن میل به قمار چقدر پررنگ است؟
می‌توان یکی از علل رشد این پدیده را عدم آگاهی جامعه نیز دانست که می‌توان از اهرم تبلیغات در صدا و سیما در قالب ساخت فیلم‌ها و مستندهای آموزشی برای آگاهی افراد استفاده برد. البته می‌توان این نقد را بر صداوسیما کشور وارد دانست که با تبلیغ و رواج انواع مسابقات و پیش‌بینی‌ها این وهم را در جامعه ترویج می‌کنند که پیش‌بینی یک روش درآمدزایی است و عامه را به سوی وب‌سایت‌های غیرقانونی سوق می‌دهد. به نظر می‌رسد وجود مستندها و فیلم‌های آموزشی برای آگاه‌سازی جامعه، عدم وسوسه افراد برای پولدار شدن آنی و یک‌شبه در صداوسیما خالی است و می‌توان این تکلیف را بر دوش این نهاد دولتی قرار داد تا بتوان با آگاه‌سازی جامعه قدم بزرگی برای مبارزه با گسترش این پدیده شوم برداشت.
گسترش تکنولوژی و اینترنت چقدر در تغییر شکل و گسترش شرط‌بندی موثر بوده است؟
به صورت طبیعی گسترش تکنولوژی و اینترنت تاثیر بسزایی در گسترش کسب‌وکارها داشته است و اصولاً مهم‌ترین اثر اینترنت بازسازی اقتصاد و فعالیت‌های سنتی است. اینترنت قابلیت‌های اساسی تغییر شکل اساسی در همه کسب‌وکارها را فراهم کرده است که شامل تمامی اجزای زنجیره ارزش و انواع فعالیت‌ها (و نه فقط شرکت‌های آنلاین) می‌شود. این امر، شامل تغییرات عمده‌ای می‌شود که نه‌تنها در مورد نحوه خرید و فروش محصولات، بلکه همچنین در مورد چگونگی طراحی، تولید و توزیع محصولات و خدمات هم بحث می‌کند. امروزه حتی یک کسب‌وکار کوچک هم می‌تواند با زنجیره تامینی پویا کار کند که در سطح جغرافیایی وسیعی گسترده است و با نیروی کاری جهانی تجارت می‌کند.
بر همین منوال می‌توان اقرار کرد گسترش تکنولوژی و اینترنت باعث تغییر شکل سنتی شرط‌بندی، سهولت امکان و امنیت بیشتر متقاضیان این امر و متعاقباً گسترش شرط‌بندی شده است؛ به‌طور مثال فرض کنید قبل از وجود اینترنت افراد برای شرط‌بندی نیازمند فضا و مکان امنی بوده ولی با گسترش اینترنت سهولت برای شرط‌بندی نیز فراهم شده است و دیگر افراد نیازمند مکان خاصی برای این کار نیستند و به راحتی حتی با یک گوشی هوشمند نیز می‌توانند به وب‌سایت‌های شرط‌بندی مراجعه و به قول خوشان تفریح کنند. البته نمی‌توان این ایراد را از گسترش تکنولوژی گرفت زیرا توسعه این امر مانند هر مقوله دیگری امری طبیعی است؛ مانند ارزرمزها که تا همین 10 سال پیش کسی نسبت به آن شناختی نداشت ولی الان همین وب‌سایت‌های شرط‌بندی برای سهولت بیشتر و امنیت نقل و انتقال وجوه از ارزرمزهای مختلفی استفاده می‌کنند. البته این را هم باید در نظر گرفت که ارزرمزها فی‌نفسه وسیله این عمل مجرمانه نیستند و اتفاقاً برای دور زدن تحریم‌های ظالمانه که به کشور تحمیل شده است راهکار مناسبی است.
با توجه به اینکه ارزرمزها وسیله انتقال و سهولت در وجوه وب‌سایت‌های شرط‌بندی است محدودیت معامله آنها راهکار مناسبی است؟
به نظر من نمی‌توان چنین استدلال کرد چون وب‌سایت‌های شرط‌بندی برای سهولت کار خود از ارزرمزها استفاده می‌کنند پس کلاً خرید و فروش و استخراج آن هم باید غیرقانونی باشد چراکه دلیل نمی‌شود استفاده از وسیله‌ای صرفاً برای عمل مجرمانه است. نهایتاً اگر این‌طور برداشت شود پس باید ارزهای فیزیکی و پول رایج را نیز دارای حرمت دانست و جامعه را از خرید و فروش آن منع کرد چراکه قبل از رشد تکنولوژی و وسعت فضای مجازی شرط‌بندی با همین پول رایج کشور انجام می‌شد. اتفاقاً من معتقدم ارزرمزها دنیای جالبی دارد و خرید و فروش محصولات قانونی را آسان می‌کند؛ مثل ثبت‌نام در وب‌سایت آزمون‌های خارجی و زبان که جدیداً روش پرداخت با پرفکت مانی و بیت‌کوین به آن وب‌سایت‌ها اضافه شده است. از طرفی با توجه به شرایط کشور و تحریم‌های آمریکا همین ارزرمزها وسیله بسیار خوبی برای واردات محصولات تولیدی از خارج کشور است. شاید برایتان جالب باشد سال گذشته قراردادی را برای یکی از شرکت‌های صنعت فولاد تنظیم کردم که برای تامین بعضی از اقلام شرکت نیازمند محصولی بود که یک شرکت چینی می‌توانست آن را تامین کند و به دلیل ترس طرف خارجی از مجازات‌های آمریکا وسیله پرداخت در قرارداد بیت کوین تعیین شد. این سهولت و غیرقابل ردیابی بودن وجوه منتقل‌شده به طرف خارجی را همین ارزرمزها به وجود آورده‌اند. از طرف دیگر وقتی ما ارزرمزها را به رسمیت بشناسیم استخراج و خرید و فروش آن خودبه‌خود منجر به رشد اقتصادی و به وجود آمدن زنجیره کار و اشتغال نیز می‌شود. همان‌طور که گفتیم یکی از علل رشد شرط‌بندی مشکل بیکاری است که به راحتی با حمایت دولت از این نوع کسب‌وکارها بخشی از مشکلات جامعه و بیکاری حل می‌شود و در نتیجه می‌توان شاهد تقلیل آمار انواع جرائم در جامعه بود.
پیامدهای گسترش روزافزون شرط‌بندی و قمار در جامعه ایران چه خواهد بود؟
پیامدهای این عمل مجرمانه را به‌طور خلاصه می‌توانم در موارد زیر خلاصه کنم. اول، سرخوردگی و آسیب اجتماعی که حاصل ورشکستگی و از دست دادن دارایی افراد است. مورد دیگر رواج انحرافات اجتماعی که شرع مقدس به این دلیل با این‌گونه جرائم برخورد و راهکار قاطع پیش‌بینی کرده است. علاوه بر موارد فوق و توضیحاتی که معروض شد گسترش و ایجاد این‌گونه وب‌سایت‌ها فضایی را برای مجرمان سایبری برای پولشویی و گم کردن رد وجوه به‌دست‌آمده از اعمال مجرمانه به وجود می‌آورد مانند وجوهی که به صورت غیرقانونی از طریق هک کردن حساب‌های بانکی افراد و فیشینگ به دست می‌آورند.
