قهقرای سرزمینی

جواد حیدریان: ایران سرزمینی است که در طول تاریخ در معرض خشکسالی بوده است. با این حال اکنون به گفته مقامات هواشناسی وضعیت خطرناک انباشتگی خشکسالی دارد. این روند البته سال به سال و دهه به دهه و قرن به قرن بدتر نیز شده است. البته سرعت تغییرات اقلیمی این سال‌ها به دلیل روندهای شتابناک توسعه بیشتر شده است و ایران بیش از گذشته در معرض تنش بوده است. با این حال بسیاری از کشورهای جهان امروزه در معرض تنش‌های اقلیمی و کم‌آبی و در نهایت خشکسالی هستند.

خشکسالی تبعات ویرانگری دارد. از تبعات در حوزه امنیت غذایی گرفته تا چالش‌های اقتصادی و اجتماعی و در نهایت امنیتی. اخیراً رئیس مرکز ملی خشکسالی مساحت و جمعیت تحت تاثیر خشکسالی را طی یک دهه و یک سال گذشته اعلام و تاکید کرد که بیش از ۸۵ درصد جمعیت ایران تحت تاثیر خشکسالی بلندمدت و انباشته است. با توجه به شاخص ۱۰ساله (SPEI) منتهی به مرداد ۹۸، 1 /11 درصد از جمعیت ایران تحت تاثیر خشکسالی خفیف، 5 /21 درصد خشکسالی متوسط، 5 /32 درصد خشکسالی شدید و 7 /20 درصد خشکسالی بسیار شدید هستند و تنها سه‌دهم درصد از جمعیت کشور در شرایط ترسالی بسیار شدید، سه‌دهم درصد ترسالی شدید، دودهم درصد ترسالی متوسط و هفت‌دهم درصد با ترسالی ضعیف قرار دارند و 7 /12 درصد جمعیت از شرایط نرمال برخوردار هستند. یک متخصص تغییر اقلیم در این باره نوشته است؛ «خشکسالی انباشته به وضعیتی گفته می‌شود که در آن سالیان مکرر بارش کمتر از نرمال، امکان جبران کمبود آب و رطوبت را برای چشم‌انداز دشوار کرده و در صورت تداوم حتی می‌تواند اصطلاحاً موجب «قهقرای سرزمین» شود. سرزمینی که دچار قهقرای هیدرو-اکولوژیک شده ممکن است حتی برای همیشه زایایی‌اش را از دست داده و به پهنه‌ای سترون و بی‌برگ و بار تبدیل شود.»

آمارهای مرکز ملی خشکسالی به اندازه‌ای بااهمیت است که باید چیدمان توسعه کشور بر اساس شاخص‌های آن طراحی و مدیریت شود. کشوری که در گذر زمان بیشترین لطمه را از خشکیدگی دیده است، اکنون با هجمه اقلیمی به تمامی کره زمین، بیشتر تخریب را متوجه خود خواهد دید. به نظر می‌رسد تغییر سبک زندگی و تغییر روند استقرار صنایع و شهرها در مناطق خشک برای استمرار بقا در ایران ضروری است و باید این تغییر در دستور کار مدیران اجرایی و استراتژیست‌های کشور قرار گیرد؛ چراکه در صورت بدتر شدن وضعیت منابع آبی و بحرانی‌تر شدن وضعیت امنیت غذایی دیگر راه چاره‌ای برای مدیریت سرزمین باقی نمی‌ماند. با همه این توصیفات هیچ‌گاه این ابرچالش که به صورت جدی در سه دهه گذشته دارد خود را بیش از پیش نمایان می‌کند، مدیران کشور را به صرافت تهیه یک نقشه جامع برای بهبود وضعیت مدیریت سرزمین نینداخته است. آیا باید در انتظار قهقرای سرزمین باشیم.