تب استارلینک

این روزها تصویرهای زیادی از پشت‌بام‌ها منتشر می‌شود که نشان می‌دهد افرادی در حال نصب تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در تهران و دیگر شهرهای ایران هستند. افرادی که این تجهیزات را نصب می‌کنند، در رویای اینترنت بدون محدودیت هستند و تصورشان این است که استارلینک می‌تواند آنها را برای همیشه از شر فیلترینگ راحت کند.  اینترنت ماهواره‌ای نوعی از اینترنت است که اطلاعات از طریق ماهواره‌هایی که به دور زمین می‌چرخند و دیش‌های گیرنده روی زمین، منتقل می‌شود؛ برخلاف اینترنت زمینی که در آن از سیم‌های تلفن یا فیبر نوری برای انتقال اطلاعات و داده‌ها استفاده می‌شود. در سال‌های گذشته با تشدید محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، مردم به سمت استفاده از فیلترشکن‌ها رو آوردند که باعث گردش مالی زیادی در بازارهای غیررسمی شد. در صورتی که این محدودیت‌ها ادامه پیدا کند، قطعاً اینترنت ماهواره‌ای استارلینک محبوبیت بیشتری پیدا خواهد کرد که این هم برای نظام حکمرانی و هم برای خانواده‌ها اتفاق خوبی نیست. در گفت‌وگو با علیرضا بزرگمهری، کارشناس تحول دیجیتال، به این پرسش پاسخ می‌دهیم که چرا برداشتن محدودیت‌ها در این مقطع زمانی مهم است و اجازه فراگیر شدن استارلینک را نمی‌دهد؟

♦♦♦

‌ سوال اول را بدون مقدمه می‌پرسم، بفرمایید چه شد که تب استارلینک تا این حد بالا گرفت؟

پس بگذارید من هم پاسخ را بی‌تعارف مطرح کنم؛ ناکارآمدی در مدیریت اینترنت. سال‌هاست که می‌گوییم پهنای باند را اضافه کنید، می‌گوییم دست از سر اینترنت آزاد بردارید، می‌گوییم فیلترینگ درد را که درمان نیست هیچ، بلکه خودش هم درد است. اگر در حال حاضر این فیلترینگی که همه ما سال‌های طولانی است درباره آن حرف می‌زنیم و خواستار برداشته شدن آن هستیم، برطرف شود، چه کسی حاضر است با این وضعیت ارز، آبونمان دلاری بپردازد تا بتواند از استارلینک استفاده کند؟

‌ پیش‌فرض پاسخ شما این است که تصمیم‌گیر بپذیرد که فیلترینگ هزینه گزافی دارد. چرا با توجه به روشن بودن ناکارآمدی پروژه فیلترینگ و هزینه گزافی که حکمران و مردم بابت آن پرداخت کردند، خبری از رفع فیلتر نیست؟

من فقط یک حالت می‌بینم که در حال حاضر به آن علت پروژه فیلترینگ به شکل حاضر ادامه‌دار شود. تنها حالت این است که برخی از تصمیم‌گیرندگان شریک بیزینس وی‌پی‌ان باشند؛ چون در غیر این حالت هیچ دلیل منطقی وجود ندارد. حکمران باید واقعیت را ببیند. این پروژه شکست خورده است. اطلاعات کشور از لحاظ امنیتی به خارج از کشور منتقل شده، پهنای باند داخلی کشور هدر رفته، سرعت اینترنت پایین آمده، هزینه‌های مردم بالا رفته، شبکه پولشویی سازماندهی‌شده برای وی‌پی‌ان بسیار بزرگ است که این خیلی خطرناک است. من در مقالات مختلف به این موضوع اشاره کردم که شبکه‌ای که می‌تواند روزانه این عدد از وی‌پی‌ان را پولشویی کند، می‌تواند خیلی کارهای تروریستی و کارهای ضدامنیتی انجام دهد. بیایید همه ما واقعیت را ببینیم؛ اصلاً کل موضوع «تالی فاسد» است. تنها علتی که برای ادامه آزار مردم با فیلترینگ می‌بینم، این است که دوستانی که این تصمیم را ادامه می‌دهند حتماً منفعتی دارند؛ چراکه وضع موجود اصلاً عقلانی نیست. من دارم از دید کاملاً عقلانی به قضیه نگاه می‌کنم. اگر این پروژه موفق بود، می‌گفتیم که خب حاکمیت خواسته فضای اینترنت را کنترل کند و موفق هم شده است. اما آخر کجا موفق شده؟ الان هر کسی یک وی‌پی‌ان دارد. وی‌پی‌ان یعنی اطلاعات ما به بیرون می‌رود و در سروری که نمی‌دانیم برای کیست قرار می‌گیرد. از لحاظ حملات دیتابیس و حملات مختلف فیشینگ، الان ما بهشت هکرها و بهشت رنسام‌ها شدیم. خب پس ادامه فیلترینگ عقلانی نیست. من نمی‌خواهم حدس بزنم که قصد آن دوستانی که این تصمیم را دارند مردم‌آزاری است. پس تنها حالتی که از دید من باقی می‌ماند، این است که این دوستان شریک بیزینس  وی‌پی‌ان باشند چون اگر نباشند به هیچ وجهی این عمل الان دیگر عقلانی نیست. شما اصلاً در اطرافتان فردی می‌شناسید که وی‌پی‌ان روی دستگاهش نداشته باشد؟

‌ مهم‌ترین موضوعی که در حال حاضر در مورد اینترنت مطرح می‌شود آن است که در دوران تحریم بین‌المللی ایران با فیلترینگ مردمش را فیلتر کرده است. شرکت‌های نوآور و همه کسانی که از طریق اینترنت و پلت‌فرم‌های وابسته به آن فعالیت می‌کنند هزینه‌های مالی کلانی برای فیلترینگ پرداخت کردند. به لحاظ فنی رفع فیلترینگ چه کمکی به ما خواهد کرد؟

با این سوال شما ما باید از نگاه تکنولوژی قضایا را ببینیم. فراموش نکنیم که نه ما و نه هیچ‌کس دیگری هیچ‌گاه نمی‌توانیم مقابل تکنولوژی بایستیم. حکمران باید سرمایه ملی را افزایش دهد؛ سرمایه ملی‌ای که ما بارها سر اشتباهات کوچک و بزرگ فروختیمش. به جای فیلترینگ و به جای کارهایی از این دست که باعث می‌شود تکنولوژی‌های مورد نیازمان گران‌قیمت‌تر شود باید به دنبال روشی دیگر بود. حفظ سرمایه اجتماعی نوین باید در کشور ما متداول شود. سرمایه اجتماعی نوین همانی است که با تکنولوژی و ارتباطات بین‌المللی سودآوری می‌کند. مهم‌ترین دارایی حکمران سرمایه اجتماعی است که آقای پزشکیان به‌درستی در همه سخنرانی‌هایش به آن اشاره می‌کند. اما اشاره کافی نیست. این سرمایه وقتی مردم به سیستم ارتباطی کشور اعتماد کنند، به دست می‌آید.

‌ یعنی شما تلویحاً می‌گویید اقبال استارلینک در این روزها از عدم اعتماد اجتماعی می‌آید؟

با پایداری اینترنت کشور هیچ‌وقت کسی سراغ استارلینک نمی‌رود. اصلاً مگر کار ساده‌ای است؟ ساده نه از لحاظ نصب، بلکه ساده با این وضعیت اقتصادی و با این هزینه‌ها (با این هزینه دلاری). پس خیلی ساده حکمران می‌تواند جلوی این اتفاق نامیمون را بگیرد. شما کجای دنیا را می‌بینید که یک‌دفعه‌ای آن‌قدر از استارلینک استقبال شود؟ خب علتش را می‌دانیم؛ پس چرا به جای رفع مشکل مسیر را برای ایجاد مشکلات دیگر هموار کنیم؟ آیا برخورد سلبی با ویدئو جواب داد؟ آیا برخوردهای عجیب با ماهواره جواب داد؟ آیا از فیلترینگ جواب گرفته شد؟ برخورد سلبی جواب نمی‌دهد. ما راجع به اسلامی صحبت می‌کنیم که می‌گوییم حضرت رسول رحمت للعالمین بوده است. او رحمت للعالمین بوده کارش این نبوده که هی منع کند. شما بروید ببینید منعیات اسلام بالاتر است یا تشویقات آن؟ باور بفرمایید حدسی که من می‌زنم این است که یا پای بیزینس وسط است یا در میان تصمیم‌گیرندگانی که این راه را ادامه می‌دهند نفوذ صورت گرفته است. چون با ادامه چنین راهی سرمایه ملی را بیشتر از پیش هدر می‌دهیم، پهنای باند را حراج کردیم، اطلاعات را داریم به بیگانگان می‌دهیم، در معرض انواع حملات سایبری قرار می‌گیریم و... . تازه الان از دید فناوری هم صحبت نمی‌کنیم که فیلترینگ چه اثری بر اقتصاد دیجیتال و آینده ما گذاشته است. اقتصاد دیجیتال در جزیره که رخ نمی‌دهد اما ایران با فیلتر کردن‌هایش خود را در جزیره‌ای گیر انداخته است. اصلاً از لحاظ هزینه‌ها هم نگاه نمی‌کنم. اگر نگرانی حکمران از استفاده کودکان است آن را هم می‌شود مانند همه دنیا کنترل کرد. وقتی یک دردی را می‌شود با یک داروی ساده درمان کرد، به‌هیچ‌وجه نیاز به استفاده از چاقوی جراحی نیست. ولی چون چاقوی جراحی هزینه ندارد و شعارگونه‌تر است، همه در بحث تکنولوژی و فناوری سراغ آن می‌روند.

‌ آقای بزرگمهری، چند جا به موضوع مهمی اشاره کردید که وی‌پی‌ان‌ها چقدر فضای امنیتی کشور را آسیب‌پذیر می‌کنند و امنیت سایبری ما را در خطر قرار می‌دهند. در مورد این موضوع می‌شود بیشتر توضیح بفرمایید؟

شما وقتی وی‌پی‌ان بر دیوایس خود نصب می‌کنید، نمی‌دانید این سروری که دارید اطلاعاتتان را روی آن ارسال می‌کنید، برای کیست. خیلی‌ها هم که از وی‌پی‌ان‌های رایگان استفاده می‌کنند و ما نمی‌دانیم که اصلاً این وی‌پی‌ان‌ها برای کیست و چه کسی آن را برپا کرده است و از اطلاعاتمان چه استفاده‌ای می‌کند. پس اولین نکته در این است که اطلاعات ما در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد. پهنای باند خارجی ما در خیلی از موارد ما را از سرورهای خارجی بی‌نیاز می‌کرد. اگر تلگرام فیلتر نبود، من می‌خواستم به شما مسیج بدهم لزوماً روتینگ یا CDL لازم نبود که به خارج از کشور برود. اما الان با فیلترشکن‌ها هم از سرورهای خارجی برای هر موضوعی استفاده می‌کنیم و هم هزینه اینترنت افراد و شهروندان ما بالا رفته است. همه اینها را کنار بگذارید؛ گوشی شما و دسکتاپ  شما که روی آن وی‌پی‌ان قرار می‌دهید به‌خصوص بخش عمده‌ای از مردم به علت شرایط اقتصادی از وی‌پی‌ان‌های رایگان استفاده می‌کنند، می‌تواند تبدیل به یک باکس بشود؛ تبدیل به یک مبدأ حمله سایبری بدون اطلاع دارنده بشود. حکمران وظیفه تسهیل و توسعه و آرامش شهروندان را دارد نه اینکه هزینه را بالا ببرد.

‌ به نظر شما آیا متخصصان حوزه امنیت داده ما در این‌باره به اندازه کافی صحبت کردند؟

تمام متخصصان حوزه امنیت بارها به‌ویژه در این دو سه سال این موضوع را گوشزد کردند؛ اما یا شنیده نشد یا اهمیتی به این هشدارها داده نشد. نکته بعدی این است که ما دیگر آن کنترل‌های معمولی را که در مدیریت شبکه IP ملی کشور داشتیم نداریم. پس از لحاظ امنیتی این کار باعث شده که امنیت ملی کاهش پیدا کند. این هم موضوعی است که کارشناسان و متخصصان ما بارها به آن اشاره کردند. همه ما به هر نوع و روشی که بلد بودیم به حکمران گفته‌ایم که فیلترینگ آسیب‌زاترین تصمیم فعلی کشور است.

‌آیا فیلترینگ به اهداف اولیه‌اش دست پیدا کرده است؟

از لحاظ دسترسی به سایت‌های نامطلوب وی‌پی‌ان‌ها باعث شده تا دسترسی‌ها افزایش پیدا کند. همه رده‌های سنی هم مخاطب این سایت‌ها شدند چون همه به وی‌پی‌ان دسترسی دارند. از لحاظ امنیت سایبری باعث شده که امنیت ما کاهش پیدا کند. یکی می‌شود دقیقاً به من بگوید که منفعت این کار جز اینکه آن دوستان ‌وی‌پی‌انفروش به ثروت‌های انبوه رسیدند، برای حکمران چه بوده است؟ یعنی حکمران ما از تصمیمی دفاع می‌کند که هیچ انتفاع عمومی ندارد. باعث آرامش جامعه شده که نشده، باعث تسهیل امور شده که نشده، باعث توسعه در اقتصاد دیجیتال شده که نشده؛ خب دلیل عقلانی ادامه ماجرا چیست؟ من معتقدم هرگز حکمرانی ما قرار نیست درصدد آزار مردم باشد. مسئولان امر باید ببینند انتفاع مالی از بیزینس فیلترشکن‌ها وجود دارد؟ نفوذی وجود دارد؟ اتفاقی افتاده؟ لااقل یک دلیل منطقی محکمه‌پسند به مردم گفته شود. باور کنید من در تمام سخنرانی‌ها و مطالبم در ماه‌های گذشته و سال‌های گذشته گفتم؛ این تصمیم فقط سرمایه ملی را دارد می‌خورد. هیچ منفعت دیگری ندارد. سرمایه ملی از لحاظ اقتصاد مردم، سرمایه ملی از لحاظ دیتاهای ما، سرمایه ملی اعتماد به حکمران و تصمیماتش، سرمایه ملی مربوط به انواع اتفاقات سایبری‌ای که در این مدت افتاده است. شاید هم ما دستاورد فیلترینگ را نمی‌فهمیم. لااقل دوستانی که این تصمیم را گرفتند، شهامت داشته باشند و علت واقعی آن را برای مردم توضیح دهند. مگر در ظن حضرت علی حکومت پاسخگو نیست؟ خب بگویید چرا با تمام هزینه‌هایی که ما از آن حرف زدیم به فیلترینگ ادامه می‌دهند؟ اگر مردم بفهمند دلیل واقعی وجود داشته حداقل سرمایه ملی احیا می‌شود.

به هر حال اگر دولت و حکمران تصمیم دارد استارلینک آن‌قدر فراگیر نشود، کار خیلی پیچیده‌ای لازم نیست انجام دهد. فقط لازم است که فیلترینگ را از حالت غیرمعقول حاضر به حالت معمولِ متداول دنیا برگرداند.

‌ به نظرتان این دولت توان رفع فیلترینگ را دارد؟

 اگر می‌خواهیم به اقتصاد دیجیتال و صنعت جامعه بعد از این همه مدت محدودیت شوقی بدهیم، راهش بازگرداندن فیلترینگ به قبل از بحران است. محدودیت‌های دولت نه موثر، نه موفق و نه مناسب بوده است. الان کودک ما هم روی موبایل‌اش وی‌پی‌ان دارد. حداقل از این فرصت طلایی استفاده شود و از پشتوانه رای مردم استفاده کند تا این فیلترینگ را به‌طور کلی، نه به‌طور جزئی، بردارد. در این میان باید به انتظار جامعه برای پیشبرد وضعیت اینترنت به سمت استانداردهای جهانی هم توجه کرد. وقتی حاکمیت بپذیرد که روش محدودیت نه درست بوده است، نه مفید، دیگر بازگشت به حالت قبل نکردیم، بلکه حاکمیت پذیرفته که این روش‌ها در موارد متعدد باعث تنش‌های بی‌حاصل شده است. این‌بار ما یک اندوخته به دست می‌آوریم. این دستاورد نشان می‌دهد که جامعه بر پایه منطق، یک گام به پیش رفته است. امثال ما که در ایران مانده‌ایم، قطعاً کشورمان را دوست داریم و قطعاً دوست داریم دارای ثبات و رشد باشد، در مقابل روش نادرست را هم تایید نمی‌کنیم. وقتی بحران فیلترینگ در ایران هر روز ابعاد جدیدتری از خود به نمایش می‌گذارد نمی‌توانیم بگوییم چرا بازار اینترنت ماهواره‌ای داغ شده است. بحرانی از جنس شکل‌گیری بازار اقتصادی فیلترشکن‌ها، اشکالات امنیتی، پولشویی و افزایش نارضایتی در میان کاربران اینترنت که تنها حقوق اولیه خود در استفاده از شبکه‌های اجتماعی را طلب می‌کنند باعث شده تا استارلینک چنین محبوب مردم شود.