نشستن و برخاستن به موقع از سر میز

با سومین دوره جلوس پیاپی بر صندلی ریاست مجلس شورای اسلامی، علی لاریجانی حالا تنه به تنه اکبر هاشمی‌رفسنجانی می‌زند؛ مردی که تا قبل از سال 1395، تنها کسی بود که بیش از دو دوره عنوان «رئیس قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران» را در اختیار داشت. اگر اتفاق خاصی نیفتد، تا چند ماه دیگر لاریجانی از رکورد 9‌ساله هاشمی‌رفسنجانی نیز عبور می‌کند و صدرنشین فهرست صدرنشینان مجلس شورای اسلامی می‌شود. این به‌تنهایی می‌تواند دلیل انتخاب علی لاریجانی به‌عنوان یکی از شخصیت‌های تاثیرگذار سال 1395 باشد. اما سیاستمداران را نه در روزهای پیروزی، که در مواقع شکست باید شناخت. کمی به عقب برگردیم؟

با پدری چون میرزاهاشم‌آملی و ازدواجی موفق با دختر شهید مرتضی مطهری، علی لاریجانی از همان طلیعه انقلاب اسلامی، شانس زیادی برای ورود به عرصه سیاست داشت. در سال‌های آغازین دهه 1360 و در حالی که هنوز بیست‌وچندساله بود1، به سمت‌های قابل توجهی چون معاونت وزارت کار و امور اجتماعی، معاونت وزارت پست و تلگراف و تلفن، معاونت وزارت سپاه و جانشینی ستاد کل سپاه پاسداران رسید. اما دهه چهارم زندگی برای او خوش‌یمن‌تر بود و ورود او به سطح اول سیاست را رقم زد. با استعفای سیدمحمد خاتمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1370 جانشین او شد و تا پایان دولت اول اکبر هاشمی‌رفسنجانی در این سمت ماند. سه سال بعد به پشتوانه همین سابقه فرهنگی و با حکم مقام معظم رهبری به ریاست سازمان صداوسیما رسید و طی دو دوره پنج‌ساله (منتهی به 1383) جای پای خود را در میان بزرگان سیاست ایران محکم کرد. البته نه آنقدر محکم که بتواند در رقابت‌های درونی اصولگرایانِ داوطلب ریاست‌جمهوری 1384 به کاندیدای واحد آنها تبدیل شود؛ و نه آنقدر خوش‌اقبال که در این انتخابات بیشتر از یک ‌میلیون و 700 هزار رای بیاورد. لاریجانی در میان هفت کاندیدای آن انتخابات ششم شد، اما رفتارهای سیاسی یک دهه بعدش نشان داد که درس خوبی از این شکست آموخته است. در همان سال 1384 و پس از استعفای حسن روحانی از دبیری شورای عالی امنیت ملی، لاریجانی از رقیب چند ماه قبل خود حکم گرفت و به دبیری این شورا منصوب شد. جایی که با در دست گرفتن هدایت مذاکرات هسته‌ای -اگرچه دستاورد واقعی چندانی به دست نیاورد- اما سابقه دیپلماتیک را بر رزومه خود افزود و اعتباری تازه کسب کرد. با این حال، یکی از مهم‌ترین تصمیمات عمر سیاسی خود را در سال 1386 گرفت: استعفا از دبیری شورای عالی امنیت ملی و مرزبندی با محمود احمدی‌نژاد؛ رئیس‌جمهوری که تازه دو سال بود بر سر کار آمده بود و هنوز در بخش‌های مهمی از حاکمیت طرفدار داشت. علی لاریجانی در مهر 1386 از شورای عالی امنیت ملی استعفا کرد و در اسفند 1386 کاندیدای نمایندگی مجلس شد. دومین تصمیم مهم آن سال لاریجانی کاندیداتوری‌اش از قم بود. تصمیمی که او را از وارد شدن به دعوای بی‌حاصل سرلیستی اصولگرایان تهران (که آن زمان با رئیس وقت مجلس، غلامعلی حدادعادل بود) به دور داشت و علاوه بر این، رای بخش‌های مهمی از بزرگان قوم را با او همراه کرد.

در نخستین رای‌گیری داخلی مجلس هشتم در خرداد 1387، علی لاریجانی چند رکورد تازه در تاریخ جمهوری اسلامی به ثبت رساند: اولین نماینده‌ای شد که به رقابت با یک رئیس مستقر مجلس (غلامعلی حدادعادل) برخاست و او را شکست داد؛ و اولین رئیس مجلسی شد که از شهری جز پایتخت به نمایندگی رسیده بود. در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری 1388 خیلی‌ها تلاش کردند او را به نامزدی مجدد در انتخابات ریاست‌جمهوری ترغیب کنند، اما لاریجانی «از سر میز برخاسته بود». مدیریت مجلس در سال‌های توفانی 1388 و 1389، در میان صاحب‌منصبان عالی‌رتبه برای او اعتباری بیش از پیش فراهم آورد و در انتخابات دوره بعدی مجلس با دردسر کمتری به ریاست رسید. پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری 1392 بار دیگر کسانی به سراغ او رفتند تا برای نامزدی ترغیبش کنند. این بار هم لاریجانی -برخلاف برخی رقبای سابقش- تن به وسوسه نداد و «بر سر میز ننشست». تصمیمی که احتمالاً یکی از مهم‌ترین عوامل تثبیت جایگاه او در صدر قوه مقننه طی سال‌های بعد شد. وقتی انتخابات مجلس دهم در اسفندماه 1394 با پیروزی چشمگیر اصلاح‌طلبان حامی دولت حسن روحانی در تهران و سایر شهرهای بزرگ پایان یافت، بسیاری گمان می‌کردند دوران ریاست لاریجانی بر قوه مقننه تمام شده و او باید کرسی صدارت بهارستان را به منتخب اول تهران بسپارد. اما پس از سه دهه تجربه سیاست‌ورزی و هشت سال جلوس بر صندلی ریاست، لاریجانی چندان جایگاه محکمی داشت که حتی با داشتن رای مردمی یک‌هشتم محمدرضا عارف2 در جلب رای همکاران تازه‌اش در مجلس به مشکل مهمی نخورد و باز هم به ریاست مجلس رسید. تردیدی نیست که روابط خوب لاریجانی با روحانی در تثبیت جایگاه او در مجلس تاثیر فراوانی داشت. در سالی که گذشت، علی لاریجانی حتی یک بار در اختلاف‌نظر برادرش (صادق آملی‌لاریجانی، رئیس قوه قضائیه) با رئیس قوه مجریه3، جانب حسن روحانی را گرفت تا نشان دهد که هیچ بعید نیست نزدیکی دیدگاه‌های سیاسی را بر پیوند برادری اولویت دهد.

علی لاریجانی به زودی رکورد اکبر هاشمی‌رفسنجانی را در سابقه ریاست بر مجلس پشت سر خواهد گذاشت. اما به‌عنوان یک سیاستمدار باسابقه و مورد احترام اغلب گروه‌های سیاسی جمهوری اسلامی، سوال مهمی که پیش روی او قرار دارد، همچنان به «نشستن و برخاستن به موقع از سر میز» مربوط می‌شود. با اینکه به نظر نمی‌رسد او -دست‌کم در سال 1396- خیال نامزدی ریاست‌جمهوری را در سر بپروراند اما در آستانه 60سالگی احتمالاً هنوز آرزوهای سیاسی بسیاری در سر دارد. شاید مهم‌ترین آرزوی سیاسی‌اش این باشد که به جایگاه هاشمی‌رفسنجانی برسد یا دست‌کم جایگاهی که او در 60‌سالگی‌اش داشت.4 آیا این آرزو برآورده خواهد شد؟

پی‌نوشت‌ها:

1- او متولد 1336 در نجف اشرف است.

2- علی لاریجانی در قم ۱۹۱ هزار رای آورد و محمدرضا عارف در تهران یک‌میلیون و 608 هزار رای.

3- بر سر ماجرای لغو سخنرانی علی مطهری در مشهد

4- سال 1373 که هاشمی 60‌ساله دومین دوره ریاست‌جمهوری خود را سپری می‌کرد، یکی از قدرتمندترین سیاستمداران ایران و منطقه خاورمیانه بود.