مقر جدید وحشت

از هم گسیختگی ارتش عراق در موصل آنقدر قطعی بود که سربازان یونیفورم خود را در خیابان کنده و فرار کردند. اجساد برجای‌مانده و بعضاً مثله شده، در کنار ماشین‌های سوخته ارتش به چشم می‌خورد. طبق گزارش‌ها، تقریباً 1500 تن از اعضای دولت اسلامی عراق و شام (داعش)، شش هلیکوپتر بلک‌هاوک را تصرف و خزانه بانک موصل را غارت کردند. آنها هزاران زندانی را از زندان‌های موصل آزاد کردند. به محض اهتزاز پرچم سیاه در بالای ساختمان‌های دولتی، بیش از نیم میلیون پناهنده در جست‌وجوی پناهگاه برآمدند.

دو سال و نیم پیش وقتی آخرین سربازان آمریکایی عراق را ترک گفتند، باراک اوباما، عراق را کشوری مستقل، باثبات و متکی به خود توصیف کرد. امروز، جهادی‌ها در حال تجزیه کشور هستند. موصل دومین شهر بزرگ است. 10 ژوئن، نخست ‌وزیر نوری‌المالکی خواستار اعلام وضعیت اضطراری و کمک از خارج شد. روز بعد، داعش با شورشیان سنی عراق متحد شده و تکریت، زادگاه صدام حسین را که تنها دو ساعت

و نیم با ماشین با شمال بغداد فاصله دارد، به تصرف درآوردند.

در هفته‌های آتی، داعشی‌ها ممکن است قربانی توسعه بیش از حد شوند. شاید ارتش تحقیر‌شده عراق عزم خود را جزم کرده و اعلام موضع کند یا حتی موصل را بازپس گیرد. اما با پیروزی‌های نمادین و منبعی تمام‌ناشدنی از مردان جوان این پیش‌بینی منجر به آرامش نمی‌شود. داعش با ایجاد یک دولت سنی که از شرق سوریه آغاز می‌شود و تا قلب عراق پیش می‌رود، درصدد طراحی مجدد نقشه خاورمیانه است. شهرت نزاع‌طلبی این گروه مایه ایجاد رعب و وحشت در پهنه دنیای عرب است. اگر آنها بتوانند به رویکرد خود ادامه دهند، بمبگذاران انتحاری داعش روزی اروپا و آمریکا را نیز نشانه خواهند رفت. بدون تغییر در رویکرد بغداد و واشنگتن، داعش و گروه‌های مشابه آن به ضرب و شتم ادامه خواهند داد. حتی با یک خط‌مشی جدید، متوقف کردن جهاد دشوار است.

هشداری جدی برای القاعده

داعش محصول جنگ‌های منطقه‌ای و بنیادگرایی اسلامی است. این گروه در هنگام مبارزه علیه بشار اسد تعدادی مبارز را که برخی از آنها پیشکسوت بودند، به خدمت خود درآورد. در هرج‌ومرج عراق و سوریه، داعش جیب‌های خود را با پول‌های

به‌دست آمده از راه آدم‌ربایی و اخاذی پر کرد و به ‌اندازه‌ای تجربه در میدان جنگ کسب کرد که توانست از سربازان عراقی پیشی بگیرد. این گروه چنان متعصب و تشنه خون است که دیگر گروه‌های شورشی سوریه به آنها پشت کردند. حتی القاعده از این گروه تبری جست که بخشی از آن به این دلیل بود که القاعده نظریه ایجاد یک دولت را در حال حاضر نمی‌پسندد و بخش دیگر آن به دلیل وحشی‌گری داعش نسبت به هم‌کیشان مسلمان خود بود.

داعش که برای جریان اصلی شورشیان سوریه بیش از حد خشن و برای القاعده بیش از حد تندرو است، منابع ظهور بسیاری دارد. در آغاز جنگ سوریه، ترکیه به مبارزان خارجی اجازه داد از مرزهایش آزادانه عبور کنند. دولت‌های اروپایی میلیون‌ها دلار به داعش کمک کردند تا آزادی شهروندان ربوده‌شده را خریداری کنند.

اما مالکی در عراق و اوباما نیز قابل سرزنش هستند. مالکی گویی تنها از جانب اکثریت شیعه حکومت کرده است. از زمانی که وی افسران مستقل و عوامل خود را بر سر کار گمارده، ارتش دچار پوسیدگی شده است. تنها کمی پس از ترک آخرین نیروهای آمریکایی از عراق در سال 2011، مالکی دستور بازداشت قائم‌‌مقام سنی رئیس‌جمهور را که به سرعت گریخت، صادر کرد. او همچنین در حفظ ارتباط با قبایل سنی که یک ‌بار قبل در زمان اشغال آمریکاییان، القاعده و داعش را بیرون رانده بودند، ناموفق بود. علاوه بر این، مالکی تظاهرات صلح‌آمیز گروه‌های مخالف را سرکوب کرده است. همزمان، زندگی در عراق مالکی پرمشقت است. چرا که در نتیجه اقدامات داعش، آمار مرگ‌ومیر به سطح سال 2008 بازگشته است. حاکمیت قانون ضعیف‌تر از زمان صدام است؛ فساد بیداد می‌کند و فقدان اشتغال و آموزش به آن معناست که چشم‌انداز تاریکی در پیش روست.

وضعیت جهادی

اوباما با نادیده گرفتن داعش به این گروه کمک کرده است. بدون شک، تصمیم سلف وی مبنی بر ورود به جنگ - که ما در آن زمان به اشتباه از آن حمایت کردیم-یک فاجعه بود. اما اوباما در مساله ترک عراق نتوانست به توافقی در زمینه باقی گذاشتن تعدادی از نیروهای آمریکا یا پشتیبانی هوایی آمریکا از این کشور دست یابد. ماه گذشته بود که اوباما درخواست المالکی برای حمله هوایی آمریکا علیه شورشیان را رد کرد. و همان طور که عده زیادی اخطار داده بودند، در سوریه، ایجاد یک تهدید تروریستی خشن‌تر نتیجه قابل پیش‌بینی قول اوباما در مورد جلوگیری از درگیر شدن آمریکا در جنگ بوده است که بیم آن می‌رود آمریکا را در یک آشفتگی بدتر درگیر کند.

اکنون ممکن است داعش تجزیه عراق و سوریه را تسریع کند. این گروه می‌تواند با استفاده از سلاح‌های به دست آمده طی تصرف موصل و پول نقد در اختیار برای پرداخت به ارتش‌اش، به‌سادگی موضع خود را حفظ کند. در عراق، کردها ممکن است دولت خود را تشکیل دهند که در این صورت بقایای جمعیت شیعه تحت حکومت آقای مالکی در معرض خطر خشونت جمعی به جای می‌ماند. آزادی داعش برای سرک کشیدن به بخش‌هایی از عراق و سوریه زمینه پرورش ترور جهانی را فراهم می‌کند. اگرچه امروز، تمرکز این گروه بر قلمرو است، پیروانش چنین نقل می‌کنند که اهداف آنها منطقه‌ای وسیع‌تر و غرب را نیز در‌بر‌می‌گیرد. صدها مبارز داعشی پاسپورت اروپایی دارند. همین حالا هم این گروه در بخش شرقی سوریه کمپ‌های آموزشی برپا کرده است. این شرایط به طرز نگران‌کننده‌ای یادآور استقرار اسامه بن‌لادن در افغانستان است.

داعش را می‌توان متوقف کرد. ارتش آن بزرگ نیست، چیزی حدود 11 هزار نفر است که با افرادی که در هنگام پیشروی به کار می‌گیرد یا زندانیانی که آزاد می‌کند تقویت می‌شود. آقای مالکی متعاقب پیروزی ماه گذشته خود در انتخابات در تلاش برای تشکیل یک ائتلاف است. تصرف موصل به وی این فرصت را می‌دهد که تفوق شیعه را کنار گذاشته و دولتی برای همه عراقی‌ها متشکل از سنی‌ها و کردهای میانه‌رو تشکیل دهد. این اقدام به مهار داعش کمک می‌کند به‌ویژه اگر کردها شبه‌نظامیان پیشمرگه خود را متعهد به جنگ کنند. همچنین ممکن است او گروه‌های سنی محلی را به توقف حمایت از داعش ترغیب کند. اوباما می‌تواند سربازان عراقی را آموزش دهد و مسلح کند و با آموزش و مسلح کردن دیگر شورشیان میانه‌رو، داعش را در سوریه محدود کند. فقط آنها هستند که منطقه را به خوبی می‌شناسند و علاقه‌مندند داعش و دیگر متعصبان را بیرون برانند. با این حال، اوباما به تخصیص منابع به گروه مخالفی که یکی از بهترین عرب‌شناس‌هایش از روی ناامیدی استعفا داده است، بسیار بی‌میل است.

شاید مبارزه با داعش بی‌فایده باشد. حتی اگر نوری ‌المالکی غالب شود یک گروه خشن دیگر ممکن است از خاکستر جنگ عراق و سوریه برخیزد. اما عدم مبارزه به معنای خونریزی بیشتر در خاورمیانه و به احتمال زیاد در سایر مناطق دنیاست.