ترکیه و سوریه

استادان اسعد الشیبانی متحیر شده بودند. این دانشجوی دوره دکترا که یک پناهنده سوری بود در ماه نوامبر به آنها گفت که تا مدتی در کلاس‌ها حاضر نمی‌شود. چند هفته بعد آقای الشیبانی از دمشق و کابینه دولت جدید موقت سوریه سر درآورد. او در 15 ژانویه در جایگاه وزیر امور خارجه جدید سوریه به ترکیه سفر کرد، در حالی که بیش از دو دهه در آنجا زندگی کرده بود.  هیچ کشوری به اندازه ترکیه از ثبات در سوریه نفع نمی‌برد و هیچ‌کدام به اندازه ترکیه از سقوط آن متضرر نمی‌شود. ترکیه بیش از سه میلیون پناهنده سوری را در خود جای داده و مایل است این کشور برای بازگشت آنها ایمن شود. از سوی دیگر، هیچ کشور خارجی به اندازه ترکیه برای سوریه برنامه ندارد. ترکیه علاقه‌مند است که به خودمختاری کردها در شمال سوریه پایان دهد، به ساخت ارتش سوریه کمک کند و نفوذ خود را در کشوری که 400 سال بر آن حکمرانی می‌کرد باز پس گیرد.  دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جدید آمریکا، ادعا می‌کند که ترکیه در پشت حمله شورشیان که به سقوط بشار اسد انجامید قرار دارد. مقامات ترکیه این ادعا را رد می‌کنند. اما نمی‌توان نشانه‌های بلندپروازی‌های ترکیه در سوریه را نادیده گرفت. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، پیشنهاد داد که در تدوین قانون اساسی جدید به سوریه کمک کند. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه و مشاور ارشدش جزو اولین مقامات عالی‌رتبه خارجی بودند که پس از به قدرت رسیدن هیات تحریم الشام به دمشق سفر کردند. تجار ترکیه پس از او به سوریه هجوم بردند. یک روز پس از ورود شورشیان به دمشق ارزش سهام شرکت‌های برتر سیمان و ساختمان ترکیه بالا رفت. ترکیش ایرلاین، هواپیمایی ملی ترکیه از 23 ژانویه پروازهایش به دمشق را از سر گرفت.

ارتش ترکیه از زمان حمله اردوغان به شورشیان کرد در شمال سوریه بخش‌هایی از این کشور را در اشغال دارد. گروه‌های شورشی سوریه با حمایت دولت اردوغان کنترل آن مناطق را در دست دارند. دولت ترکیه خدمات پایه از جمله تحصیل و درمان را فراهم می‌کند. همچنین، ترکیه به تقویت دولتی که تحریر الشام در استان ادلب در شمال غرب سوریه برپا کرد کمک کرده بود. 

اگر خرابه‌های جنگ 13ساله نبود ممکن بود ناظران بخش‌هایی از استان ادلب را با ترکیه اشتباه بگیرند. بسیاری از مغازه‌ها فقط با لیر ترکیه معامله می‌کنند. خطوط برق ترکیه برق منطقه را در طول شبانه‌روز تامین می‌کنند، در حالی که ساکنان دمشق کمتر از چهار ساعت در روز برق دارند. رانندگان تاکسی در مسیر ادلب سیم‌کارت‌های سوری را با سیم‌کارت‌های فعال ترکی عوض می‌کنند. اما اکنون که دولت جدید خود را به تمامیت ارضی کشور متعهد می‌داند اشغال مناطق شمالی آن از سوی ترکیه توجیه‌پذیر و ادامه‌دار نخواهد بود.

احتمالاً ترکیه به‌زودی نیروهایش را از سوریه خارج نمی‌کند و دولت جدید هم چنین درخواستی را مطرح نکرده است. ترکیه تهدید کرد که حمله جدیدی را علیه واحد محافظ خلق (YPG) آغاز می‌کند. این شورشیان کرد تحت حمایت آمریکا هستند. ترکیه می‌خواهد که مبارزان خارجی این گروه از سوریه خارج و کل گروه خلع‌سلاح شوند. اما تحریر الشام با آنها وارد گفت‌وگو شد تا آنها را به ارتش ملحق کند. دولت جدید علاقه‌ای به جنگ با کردها ندارد. احمد الشرع، رئیس‌ تحریر الشام و حاکم کنونی سوریه از ترکیه مهلت خواست تا تکلیف واحد محافظ خلق را تعیین کند. ترکیه تاکنون و زیر فشارهای آمریکا از حمله خودداری کرده است، اما خویشتنداری آن همیشگی نخواهد بود. آقای فیدان می‌گوید: «یا یک نفر کاری انجام می‌دهد یا خودمان دست‌به‌کار خواهیم شد». 

اطرافیان آقای شرع از این نگران‌اند که تعداد 90 هزار و خرده‌ای جنگجوی ارتش ملی سوریه که نیروهای نیابتی ترکیه هستند از شمار مبارزان هیات تحریر الشام بیشتر است. ارتش ملی سوریه متهم است که به‌ویژه در مناطق تحت اشغال ترکیه به آدم‌ربایی، باج‌گیری و دیگر موارد نقض حقوق بشر مبادرت می‌کند. به‌تازگی تعدادی از اعضای آن در لاتاکیه و حمص در حمله به علوی‌ها دست داشتند.

دولت اردوغان وعده کمک داده است. دارین خلیفه از اندیشکده گروه بحران بین‌الملل می‌گوید، این وعده بدان معناست که ارتش ملی سوریه منحل می‌شود و تحت کنترل دولت دمشق درمی‌آید. ترکیه از تامین مالی آن دست برمی‌دارد و در عوض مستقیماً به بودجه مرکزی و ارتش جدید سوریه کمک می‌کند. خانم خلیفه می‌گوید که اتحاد گروه‌های مسلح سوریه زیر یک پرچم بدون حمایت ترکیه امکان‌پذیر نخواهد بود. 

تحریر الشام خود را وابسته به ترکیه نمی‌داند و آقای شرع دوست دارد حمایت تمام طرف‌ها را جلب کند. عربستان سعودی ارسال کمک‌ها را آغاز کرده و وعده داده است که جای خالی ایران برای تامین نفت را پر کند. این کشور در مقایسه با ترکیه توان مالی بیشتری برای بازسازی سوریه دارد و امیدوار است از این توان به نفع خودش بهره‌برداری کند. ترکیه مایل است آموزش و تجهیز ارتش جدید سوریه را بر عهده گیرد، اما طبق گفته یک مقام تحریر الشام یک کشور خاورمیانه‌ای دیگر پیشنهادهای بهتری داده است. او خطاب به ترکیه می‌گوید: ما از شما سپاسگزاریم، اما نمی‌خواهیم خودمان را تنها در یک اردوگاه قرار دهیم. 

مقامات ترکیه در حال حاضر و حداقل در محافل عمومی به حاکمیت و دولت سوریه احترام می‌گذارند، اما حجم دخالت ترکیه در سوریه برخی دولت‌های عرب را آزرده‌خاطر کرده است. سعودی‌ها ترکیه را رقیب خود در رهبری جهان سنی می‌دانند. امارات متحده عربی و مصر از حمایت اردوغان از اسلام‌گرایان ناراحت‌اند. اسلام‌گرایی افراطی در یک دهه قبل جهان عرب را به آشوب کشید و رئیس‌جمهور ترکیه نباید یک‌بار دیگر شعله‌های اسلام سیاسی را برافروزد. رژیم اسد آشکارا پان‌عربیسم را برگزید، اما در نهایت تحت نفوذ ایران قرار گرفت. همسایگان سوریه نمی‌خواهند این کشور رهاشده از نفوذ ایران تحت نفوذ ترکیه قرار گیرد.  ترکیه اسرائیل را مانع اصلی بر سر راه بلندپروازی‌هایش در سوریه می‌داند. این کشور اسرائیل را به خاطر حمله به باقی‌مانده زیرساختارهای نظامی سوریه و همچنین صدور مجوز ساخت شهرک در بلندی‌های جولان محکوم کرد. درخواست وزیر امور خارجه اسرائیل برای همکاری بیشتر با کردها این نگرانی را در آنکارا ایجاد کرد که ممکن است اسرائیل از واحدهای محافظ خلق علیه ترکیه حمایت کند. 

همزمان، گزارش اخیر دولت اسرائیل هشدار می‌دهد که نفوذ فزاینده ترکیه در اسرائیل می‌تواند دو کشور را رویاروی یکدیگر قرار دهد. احتمال جنگ بین اسرائیل و یکی از بزرگ‌ترین متحدان ناتو بعید است، اما تنش‌ها به ترکیه یادآوری می‌کنند که چه خطراتی پیش‌رو دارد. اگر سوریه جدید به رشد و شکوفایی برسد منافع آن برای ترکیه بیش از هر چیز خواهد بود، اما اگر هرج‌ومرج به سوریه بازگردد ترکیه هم از پیامدهای آن در امان نخواهد ماند.