جنگ و صلح

محمد علی‌نژاد: می‌گویند سالی که نکوست از بهارش پیداست. سالی که با مراسم سوگند دونالد ترامپ غیرقابل‌پیش‌بینی به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا آغاز شود، مشخص است که در ادامه غیرقابل‌پیش‌بینی خواهد بود. در سال 2017 رویدادهای بسیار زیادی اتفاق افتاد که بر اقتصاد جهانی و جوامع بشری تاثیرگذار بود. علاوه بر تصمیم‌های ناگهانی و عجیب ترامپ، کشمکش بریتانیا و اتحادیه اروپا در خصوص نحوه انجام فرآیند برگزیت، انتخابات متعدد در کشورهای اروپایی، بحران پناهندگان، تشدید تحولات خاورمیانه، سایه سیاه تروریسم در جهان و فجایع طبیعی در سراسر نقاط دنیا بخشی از حوادثی بود که جامعه جهانی را تحت تاثیر خود قرار داد. سال 2017 با گزارشی بحث‌برانگیز از آکسفام آغاز شد. این موسسه در گزارشی که همزمان با مجمع جهانی اقتصاد در ژانویه منتشر کرد گفت سرمایه ثروتمندان جهان با ثروت 6 /3 میلیارد نفر از مردم جهان برابر است. در فوریه، سازمان ملل هشدار داد سومالی با خطر بسیار جدی قحطی مواجه است و بیش از شش میلیون نفر از مردم این کشور (تقریباً نیمی از جمعیت سومالی) با ناامنی شدید مواد غذایی مواجه‌اند؛ هشداری که بارها در ادامه سال نیز در خصوص کشورهای دیگر جهان اعلام شد. در ماه مارس دولت السالوادور با منع استخراج فلزات تاریخ‌ساز شد و به اولین کشوری در جهان تبدیل شد که چنین قانونی را تصویب کرد. ماه آوریل با تشدید بحران پناهجویان همراه بود. جنگ و قحطی در سودان جنوبی باعث شد اوگاندا با استقبال از 800 هزار نفر از مردم این کشور بزرگ‌ترین کمپ مهاجران دنیا را ایجاد کند. در این ماه پس از ماه‌ها جنگ و نزاع، صلح میان دولت و شورشیان فارک، آرامش را در کلمبیا برقرار کرد. ماه می با نشست وزرای بهداشت گروه 20 در برلین سپری شد. در ماه ژوئن بریتانیا انتخاباتی زودهنگام را برگزار کرد که حرف‌وحدیث‌های زیادی در پی داشت. در جولای مرکل با انتقاد از ترامپ خواستار رویکردی مناسب‌تر از آمریکا در قبال جامعه جهانی شد و در ماه آگوست فجایع طبیعی در سیرالئون و ایالات متحده در سرخط خبرها قرار گرفت. سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر نسبت به افزایش سوءتغذیه و گرسنگی در جهان هشدار داد. از سوی دیگر رفراندوم کردستان عراق باعث شد اوضاع خاورمیانه کمی آشفته‌تر شود. در همین ماه وزارت برگزیت بریتانیا آینده همکاری این کشور با اتحادیه اروپا را بررسی کرد. در سه‌ماهه آخر سال 2017، با تکرار آزمایش‌های موشکی پیونگ‌یانگ، دعوای لفظی دونالد ترامپ و کیم جونگ‌اون به اوج خود رسید تا کل جهان از غرب تا شرق درگیر نزاع و درگیری باشد. با وجود اینکه اقتصاد جهانی در سالی که گذشت نسبت به سال 2016 تقویت شد اما سال 2017 شاهد رویدادها و روندهای ناراحت‌کننده و ناامیدکننده متعددی بود. توفان‌های سهمگین و سیل‌های فاجعه‌بار خانه‌های مردم را تخریب و روح زندگی را در مناطق مختلف دنیا از جنوب آسیا گرفته تا حوزه دریای کارائیب نابود کرد. از سوی دیگر با وجود شتاب کشورهای مختلف دنیا برای پیشی گرفتن از یکدیگر در عصر دیجیتال، کیفیت آموزش در بسیاری از کشورها با افت مواجه شد. با وجود این، فقر مطلق به روند رو به کاهش خود ادامه داد. نوآوری و فناوری کیفیت زندگی مردم جهان را بهبود بخشید و سرمایه انسانی به عنوان مهم‌ترین عامل پیشران ثروت در جهان امروز نام خود را مطرح کرد. در ادامه مهم‌ترین رویدادهای سال 2017 از نگاه بانک جهانی در 12 نمودار مورد بررسی قرار گرفته است.  

♦♦♦

1- میلیون‌ها نفر با قحطی مواجه شده و نیازمند کمک فوری هستند

قحطی و خشکسالی در 45 کشور مختلف دنیا باعث شد نزدیک به 83 میلیون نفر از مردم دنیا در سال 2017 نیازمند کمک غذایی فوری باشند؛ جمعیتی که بیش از 70 درصد بیشتر از افراد گرسنه سال 2015 بوده است. در این میان یمن بیشترین تعداد افراد نیازمند به غذا را به خود اختصاص داد. بر اساس گزارش‌ها بیش از 17 میلیون یمنی غذای کافی برای خوردن ندارند که از این میان بیش از سه میلیون نفر از کودکان، زنان باردار یا تحت مراقبت با سوءتغذیه شدید مواجه‌اند.  ترکیبی پیچیده از شکنندگی اجتماعی، درگیری و جنگ، بی‌خانمانی گسترده، تغییرات اقلیمی و فساد منابع طبیعی موجب تشدید ناامنی غذایی برای میلیون‌ها نفر از مردم سراسر جهان شده است. پیش‌بینی می‌شود تقاضای مواد غذایی در 15 سال آینده در سطح جهان دست‌کم 20 درصد افزایش پیدا کند. 

2- جهان در انتشار کربن رکوردی تاریخی به ثبت رساند

سران دولت‌ها و مقامات ارشد کشورهای مختلف در نشست سیاره یگانه در 12 دسامبر که همزمان با دومین سالگرد توافق پاریس برگزار شد متعهد شدند در برابر تغییرات اقلیمی مبارزه کنند. درخواست آنها برای انجام اقدامی جدی و ملموس در حالی صورت گرفته که غلظت گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن در جو کره زمین به بالاترین سطح خود در 800 هزار سال اخیر رسیده است. انتشار گاز دی‌اکسید کربن بین سال‌های 1990 تا 2014 حدود 60 درصد افزایش داشته است. در سه سال اخیر، انتشارات جهانی یکنواخت شده بود اما به نظر می‌رسد مجدداً صعود خود را آغاز کرده است. بر اساس گزارش اخیر «پروژه جهانی کربن»، در سال 2017 میزان سوختن سوخت‌های فسیلی نزدیک به دو درصد افزایش یافته است. در مجموع، انتشارات دی‌اکسید کربن ناشی از فعالیت‌های بشری در سال 2017 به 41 میلیارد تن رسید.

3- بلایای طبیعی در صدر اخبار جهان قرار گرفت

توفان‌های رکوردشکن، باران‌های موسمی سیل‌آسا و سیل‌های تاریخی جان بسیاری از ساکنان زمین را گرفت و بسیاری از خانه‌ها را در حوزه دریای کارائیب، آسیای جنوبی و ایالات متحده تخریب کرد. در سیرالئون و کلمبیا صدها نفر بر اثر جاری شدن گل‌رود پس از بارش‌های سنگین جان خود را از دست دادند. این میزان از حوادث طبیعی در سال 2017 تقریباً چهار برابر بلایای طبیعی دهه 1960 بوده است.

اما بلایای طبیعی روی افراد مختلف تاثیر متفاوتی گذاشت. تنها بخشی از ضرر و زیان‌های اقتصادی افراد فقیر ناشی از فجایع طبیعی بوده و بیشترین فشاری که این افراد تحمل می‌کنند به واسطه عواقب این رویدادها بوده است. بر اساس گزارش «آنبرکبل» (Unbreakable) بهبود سریع شرایط اجتماعی و اقتصادی مردم برای شکستن چرخه فقر ناشی از بلایای طبیعی حیاتی خواهد بود. بر اساس این گزارش ضرر اقتصادی ناشی از فجایع طبیعی در سال 2015 در مجموع 92 میلیارد دلار بوده است. اما این میزان از ضرر فشار متفاوتی روی افراد فقیر و ثروتمند گذاشته و بالطبع فشار بیشتری بر جمعیت فقیر جهان وارد می‌کند.

4- دوسوم از ثروت جهانی سرمایه انسانی است

ثروت، دارایی‌ای است که کشورها را قادر می‌سازد درآمد (GDP) تولید و رشد کنند. سرمایه‌گذاری روی مردم منجر به ثروت بیشتر و رشد اقتصادی سریع‌تر می‌شود. سرمایه انسانی (مهارت‌ها، تجربه و تلاش جمعی) بزرگ‌ترین دارایی جهان است. این دارایی تقریباً 65 درصد از ثروت جهانی را شامل می‌شود. با وجود این، در کشورهای کم‌درآمد، تنها 41 درصد از ثروت، سرمایه انسانی است. هر چقدر کشورها رشد می‌کنند، سهم سرمایه انسانی در آنها از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. در میان چالش‌های دیگر، افزایش شتاب در فناوری نیازمند این است که کشورها روی مردم خود سرمایه‌گذاری فوری انجام دهند البته اگر این کشورها می‌خواهند برای رقابت در اقتصاد در آینده امیدی داشته باشند. بانک جهانی در کتابی با عنوان «تغییرات ثروت ملت‌ها 2018: ایجاد یک آینده پایدار» که در ژانویه 2018 منتشر خواهد شد در خصوص این مسائل توضیح داده است. در این کتاب آمده است وضعیت اجتماعی خانواده یک فرد روی زندگی او در عصر امروز تاثیرگذار است چراکه در واقع خانواده یک فرد در شکل‌گیری آینده او نقشی تعیین‌کننده دارد.

5- بحران آموزشی

آموزش یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌هایی است که جامعه می‌تواند در اختیار کودکان و سرمایه انسانی قرار دهد. اما در سال 2017 بحران عظیمی در بخش آموزش ایجاد شد. گزارش توسعه جهانی 2018 نشان داد کیفیت و کمیت آموزش در کشورهای مختلف دنیا به‌شدت متنوع است. در فقیرترین کشورهای دنیا، به ازای هر پنج کودک محصل ابتدایی، کمتر از یک نفر در ریاضی و خواندن مهارت دارند. صدها میلیون کودک در سراسر جهان بدون یادگیری ساده‌ترین مهارت‌های زندگی رشد می‌کنند. یک پژوهش در آینده نزدیک اثرات آموزش بر جابه‌جایی اقتصادی میان نسل‌ها را مورد بررسی قرار خواهد داد. برای مثال تنها 12 درصد از افراد بالغی که در اقتصادهای کم‌درآمد یا شکننده جنوب صحرای آفریقا در دهه 1980 میلادی متولد شده‌اند سطح سواد بیشتری نسبت به والدین‌شان دارند این در حالی است که این نسبت در نسل مشابه در بخش‌هایی از شرق آسیا بیش از 80 درصد است.

6- تغذیه روی آموزش تاثیرگذار است و میلیون‌ها کودک از رشد بازمانده‌اند

قبل از تولد شش‌سالگی کودک، مغز بسیار سریع‌تر از هر زمان دیگری در زندگی بالغ می‌شود. تغذیه نامناسب می‌تواند اثر بلندمدت محسوسی روی آموزش، سلامت و تحصیل بلوغ داشته باشد. به طور کلی از سال 1990 تعداد کودکانی که با اختلالات رشد روبه‌رو بودند رو به کاهش بوده ولی تعداد افراد بازمانده از رشد در جنوب صحرای آفریقا از نزدیک به 45 میلیون نفر در سال 1990 به 57 میلیون نفر در سال 2015 افزایش داشته است. در صورتی که این روند برعکس نشود، منطقه جنوب صحرای آفریقا نمی‌تواند به هدف جهانی کاهش افراد دارای اختلالات رشد به 40 درصد تا سال 2025 برسد. همچنین با توجه به اینکه انتظار می‌رود مشاغل آینده مهارت‌های جدید و پیچیده‌تری را تقاضا کنند، سرمایه‌گذاری زودهنگام روی مردم بسیار مهم و حیاتی خواهد بود.

7- ازدواج کودکان هزینه‌های اقتصادی و شخصی بالایی به همراه دارد

هر روز 41 هزار دختر در جهان قبل از اینکه به 18 سال برسند ازدواج می‌کنند. این یعنی هر سال 15 میلیون دختر نابالغ در سراسر جهان عروس می‌شوند. 

گزارشی جدید نشان می‌دهد دخترانی که در سنین جوانی ازدواج می‌کنند، تمایل کمتری به اتمام تحصیلات متوسطه دارند، ترجیح می‌دهند قبل از 18‌سالگی فرزندی به دنیا بیاورند، درآمد کمتری در آینده خواهند داشت و خطر خشونت داخلی بیشتری آنها را تهدید 

خواهد کرد.  بر اساس یافته‌های این گزارش اگر ازدواج کودکان تا سال 2030 متوقف شود، میزان افزایش رفاه جمعیت جهان می‌تواند سالانه به بیش از 500 میلیارد دلار برسد. در این گزارش که با عنوان اثرات اقتصادی ازدواج کودکان از سوی گروهی از پژوهشگران بانک جهانی با سرپرستی کوئنتین وودن منتشر شد اثرات ازدواج کودکان بر رشد جمعیت و باروری، سلامت، تغذیه و خشونت، یادگیری و تحصیلات، نرخ مشارکت نیروی کار و درآمدها و سرمایه‌گذاری، تصمیم‌گیری و مشارکت بررسی شده است.

8- جمعیت جهان جوان و البته بیکار است

مشاغل مسیری برای خروج از فقر هستند این در حالی است که 60 درصد از مردم جوان 15 تا 24 سال در سراسر جهان بیکارند. در جنوب آسیا و جنوب صحرای آفریقا تعداد افراد 15 تا 24‌ساله با روندی ثابت رشد کرده و در سال 2015 به 525 میلیون نفر رسید که تقریباً نیمی از کل جمعیت جوان جهان به حساب می‌آید. مشاغل برای افراد جوان برای حضور فعال سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بسیار ضروری است و پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد با افزایش دسترسی به اینترنت، مردم جهان نسبت به گذشته به دنبال کسب درآمد بیشتری هستند. در آفریقا که به‌تنهایی در آن بیش از 2 /1 میلیارد نفر زندگی می‌کنند، تا پایان سال 2015 میلادی بیش از 226 میلیون تلفن هوشمند متصل به اینترنت وجود داشت. بر اساس اعلام جیم یونگ کیم، رئیس بانک جهانی، هر فردی در جوامع توسعه‌یافته باید یک دلال صادق باشد که به افراد جامعه برای رسیدن به دستاوردهای برد-برد و بیشینه کردن سرمایه‌گذاری پایدار کشورهای توسعه‌یافته کمک کند.

9- در جهان امروز ارزش سرمایه طبیعی و تنوع زیستی به درستی درک نشده است

در سطح جهان بیش از یک میلیارد نفر برای گذران زندگی خود به جنگل‌ها وابسته‌اند و ارزش جنگل‌ها بیش از 600 میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود که معادل یک درصد از GDP جهانی است. البته این میزان برای برخی کشورها بسیار بیشتر است، برای مثال ارزش افزوده سالانه جنگل‌ها و فرآورده‌های چوبی در کامرون معادل شش درصد GDP برآورد می‌شود. تنوع حیوانی، گیاهی و دریایی دربرگیرنده «سرمایه‌ای طبیعی» است که اکوسیستم‌ها را زنده و اقتصادها را مولد نگه می‌دارد. اما جهان در حال تجربه از دست دادن تنوع زیستی با نرخی بسیار چشمگیر است. تغییرات اقلیمی، شکار غیرقانونی، ماهیگیری بیش از حد و آلودگی همگی در کنار هم موجب زوال جنگل‌ها، چشم‌اندازها و اکوسیستم‌ها شده و سکونتگاه‌ها و زیستگاه‌های طبیعی را بسیار آسیب‌پذیرتر کرده است. در حالی که سال 2017 شاهد کشف گونه‌های جدیدی نظیر اورانگوتان تاپانولی در اندونزی بود، نزدیک به یک‌چهارم از گونه‌های شناخته‌شده پستانداران جهان را خطر انقراض تهدید می‌کند.

10- تقریباً نیمی از انتخابات در سطح جهان آزاد و عادلانه برگزار می‌شود

اکثر کشورهای جهان تحت حکومت رژیم‌های دموکراتیک قرار دارند. انتخابات، یکی از بهترین مکانیسم‌های موجود برای شهروندان به منظور تقویت مسوولیت‌پذیری و پاسخ‌دهی به خواسته‌هایشان به حساب می‌آید. گزارش توسعه جهانی 2016 در خصوص حکمرانی می‌گوید اگرچه انتخابات به عنوان یکی از شایع‌ترین مکانیسم‌ها برای انتخاب مقامات مختلف در سراسر دنیا به حساب می‌آید، اما تعداد انتخابات ناعادلانه در سطح جهان در حال افزایش است. بر اساس مقاله‌ای که سیلویا بیشاپ و آنکه هوفلر با بررسی آمار انتخابات برگزارشده در بازه زمانی 1975 تا 2011 منتشر کرده‌اند تنها نیمی از انتخابات برگزارشده عادلانه و آزاد بوده است. از دهه 1940 میلادی، تعداد رای‌دهندگان در سراسر دنیا روندی نزولی داشته است. بر اساس این مقاله، شهروندان عادی و گروه‌های به حاشیه رانده‌شده گاهی این‌گونه استنباط می‌کنند که احزاب سیاسی دیگر اشتیاقی به برآورده کردن خواسته‌های آنها ندارند این در حالی است که در سطح جهان در میان نهادهای سیاسی، مردم کمترین اعتماد را به احزاب سیاسی دارند.

11- آغاز کسب‌وکار بسیار آسان‌تر شده است

در 15 سال اخیر میزان زمانی که برای ایجاد یک کسب‌وکار نیاز است تقریباً نصف شده است. بخش خصوصی پر‌جنب‌وجوش منجر به ایجاد مشاغلی شده که می‌تواند کشورها و جوامع را متحول کند. گزارش انجام کسب‌وکار تقریباً 3200 اصلاح را در محیط کسب‌وکار 186 اقتصاد سراسر دنیا به ثبت رسانده است. بخشی که بیشترین تعداد اصلاحات را تجربه کرده، آغاز کسب‌وکار بوده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، تایلند و هند دو مثال بارز در خصوص بهبود شرایط کسب‌وکار در سال 2017 بوده‌اند به طوری که زمان مورد نیاز برای آغاز کسب‌وکار در تایلند از 5 /27 روز در سال 2016 به تنها 5 /4 روز در سال 2017 کاهش پیدا کرده است. امروز زمانی که برای آغاز کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در سطح جهان نیاز است به طور میانگین به 20 روز رسیده است. این در حالی است که در سال 2003 زمان موردنیاز 52 روز گزارش شده است.

12- قدرت انرژی‌های تجدیدپذیر

انرژی‌های تجدیدپذیر در حال ایجاد تحولی در سیستم‌های تامین برق جهانی است. ظرفیت و سرمایه‌گذاری‌های جدید موجب شده این انرژی‌های نو عملکردی به مراتب بهتر از بخش سوخت‌های فسیلی داشته باشند. در سال 2016 بیش از 160 گیگاوات ظرفیت تولید برق از نیروگاه‌های خورشیدی، بادی، آبی، زمین‌گرمایی و زیست‌توده‌ای در سراسر جهان ایجاد شده که سرمایه‌ای حدود 297 میلیارد دلار را در پی داشته است. بر اساس گزارش همکاری‌های مالی بین‌المللی (IFC) توافق پاریس فرصت‌های سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در بخش انرژی‌های نو ایجاد خواهد کرد. بر این اساس اگر تعهدات کشورها محقق شوند، تا سال 2030 در 21 اقتصاد نوظهور بزرگ دنیا شاهد سرمایه‌گذاری‌ای بالغ بر 23 هزار میلیارد دلار خواهیم بود. این در حالی است که در حال حاضر حدود یک‌پنجم از انرژی جهان به وسیله انرژی‌های تجدیدپذیر تامین می‌شوند. سال گذشته انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از نیمی از ظرفیت تولید برق اضافی جدید را به نام خود ثبت کردند.