سینما مرد، زنده‌باد سینما
پاندمی با صنعت سینما چه کرد؟
صنعت فیلم یکی از پر‌هزینه‌ترین و پر‌ریسک‌ترین صنایع دنیاست، با تاثیرات اقتصادی که نمی‌توان نادیده گرفت. یک فیلم در حال ساخت با خود شغل، درآمد و توسعه زیر‌ساخت را به همراه می‌آورد که می‌تواند به رشد اقتصاد بومی کمک کند. هالیوود به تنهایی، زمینه ایجاد 400 هزار شرکت مرتبط با فیلمسازی و بیش از دو میلیون شغل را فراهم کرده است که در سال 2019 درآمدی معادل 26 میلیارد دلار داشت. چین با درآمد 7 /12 میلیارد دلار و ژاپن با درآمد چهار میلیارد دلار در رتبه دومین و سومین کشورهای پردرآمد صنعت فیلمسازی قرار دارند. این صنعت قبل از شروع پاندمی کرونا، با چالش کم شدن مخاطبان خود در سینما روبه‌رو شده بود، به جز چین که با افزایش 860درصدی تعداد تماشاچی‌های سینمایش بین سال‌های 2009 تا 2019 روبه‌رو بود، فروش بلیت در سایر بازارهای بزرگ دنیا مانند آمریکا، انگلستان و هند تغییر چندانی نداشت، که با وجود سرمایه‌گذاری سینماها برای ارتقای فناوری صوتی و تصویری، این موضوع کاملاً دور از انتظار بود. آن زمان کارشناسان معتقد بودند که عوامل مختلفی مانند کمبود سالن‌های سینما و کاهش فاصله زمانی بین اکران فیلم و پخش آن در پلت‌فرم‌های آنلاین، بر تعداد تماشاچی‌های سینما تاثیر منفی گذاشته است. تاثیر کمبود سالن سینما را می‌توان در مقایسه فروش سه میلیارد‌دلاری بلیت سینما در چین با فروش دو‌میلیاردی آن در آمریکا و کانادا در سال 2019 مشاهده کرد. به غیر از این مساله که سینماهای چین زودتر از سینماهای آمریکا بعد از پاندمی بازگشایی شدند، این کشور در طول سه سال گذشته حدود 20 هزار سالن سینما ساخته است که تعداد سالن‌های سینما در این کشور را به 75 هزار سالن رسانده است، یعنی دو برابر تعداد سالن‌های آمریکا و کانادا؛ دو کشوری که در حال حاضر درگیر تعطیلی یک به یک سینماهای خود هستند.
اثرپاندمی بر سینما
بسیاری معتقدند تحولاتی که در سال‌های اخیر در صنعت سینما و فیلمسازی شاهد آن بودیم، دیر یا زود فارغ از پاندمی کرونا، باید خود را نشان می‌داد. اما شروع پاندمی کرونا سرعت تحولات را بالا برد. بعد از نزدیک به دو سال از شروع پاندمی، بسته شدن سینماها و به تاخیر افتادن نمایش فیلم‌ها، اکنون چشم‌انداز این صنعت و سمت‌و‌سویی را که در آینده در پیش خواهد گرفت کمی واضح‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر کرده است. به نظر می‌آید بحرانی که پاندمی کرونا در فیلمسازی ایجاد کرد رو به پایان است، بحرانی که در طول آن، نه‌تنها تهیه و تولید فیلم‌ها تحت تاثیر قرار گرفت، بلکه تعطیلی سینماها در سال 2020 ضرری پنج میلیارد‌دلاری به گیشه‌ها وارد کرد. در سال گذشته میلادی، فقط 329 فیلم در آمریکا اکران شدند و این یعنی کاهش 66درصدی نسبت به سال 2019. تولید فیلم‌ها هم با کاهش 45درصدی در سال 2020 به رقم 447 فیلم رسید.
در طول دوران پاندمی، اکران صدها فیلم با تاخیر روبه‌رو شد. فیلم جدید جیمز باند «زمانی برای مردن نیست» قرار بود در آوریل 2020 اکران شود که با تاخیر در اکتبر 2021 روی پرده سینما رفت. اکران فیلم «بیوه سیاه» نیز با تاخیرهای فراوان از ماه می 2020 به جولای 2021 منتقل شد. تاخیرهای پیاپی در اکران فیلم‌ها باعث تاثیر دومینویی شد که می‌تواند اکران فیلم‌ها را تا سال‌های بعد تحت تاثیر قرار دهد و علاوه بر آن تمرکز استودیوهای فیلمسازی را به جای تولید فیلم‌های جدید به اکران فیلم‌های در حال ساخت معطوف کند.
از سوی دیگر بسته شدن طولانی‌مدت سینماها به دلیل پاندمی و ایجاد مشکلات مالی، بسیاری از سینماها را به تعطیلی کشاند. سینمای Alamo Draft House اعلام ورشکستگی کرد. سینمای زنجیره‌ای AMC Theaters با بیش از هزار شعبه تا مرز اعلام ورشکستگی رفت ولی با کمک نقدی 917 میلیون‌دلاری سرمایه‌گذارانش توانست فعلاً سر پا بماند.
با تعطیل شدن یک به یک سینماها و انباشت فیلم‌های اکران‌نشده، بسیاری از استودیوهای فیلمسازی به پخش آنلاین رو آوردند. استودیو فیلمسازی یونیورسال پیکچرز قرارداد خود را با سینمای AMC اصلاح کرد و مدت نمایش فیلم‌هایش در سینما را از 90 روز به 17 روز کاهش داد تا بتواند هرچه زودتر نمایش آنها را در پلت‌فرم‌های نمایش آنلاین شروع کند. شرکت برادران وارنر هم تصمیم گرفت در سال 2020 به صورت موقت فیلم‌هایی را که در سینما اکران می‌کرد همزمان در پلت‌فرم HBO Max نیز نمایش دهد. البته این استودیو سیاست خود را در سال 2022 تغییر داد و نمایش فیلم‌ها را با تاخیر اندک 45 روز در پلت‌فرم‌های خانگی شروع کرد در حالی‌که فیلم‌های این استودیو قبل از پاندمی، 90 روز بعد از پایان اکران در پلت‌فرم‌های خانگی نمایش داده می‌شدند. در پلت‌فرم Disney+ نیز می‌توان با پرداخت هزینه‌ای اضافی به تماشای فیلم‌های در حال اکران نشست. واقعیت این است که آنچه همه این استودیوهای فیلمسازی روی آن حساب می‌کنند تغییر سبک زندگی تعداد زیادی از مردم بعد از پاندمی کروناست؛ اینکه آنها ترجیح می‌دهند حتی بعد از پایان پاندمی نیز از کاناپه خانه خود به تماشای فیلم‌های جدید بنشینند. کرونا رفتارهای زیادی را در مردم تغییر داد که رفتن هفتگی به سالن سینما قطعاً یکی از آنها بود.
سیاست جدید استودیوهای فیلمسازی رقابت شدید بین سینماها و پلت‌فرم‌های پخش آنلاین را تشدید کرد. و اگرچه این دو در کنار هم می‌توانند به فعالیت ادامه دهند ولی ظواهر امر نشان می‌دهد شانس پیروزی پلت‌فرم‌های پخش آنلاین در این رقابت بیشتر است. در گذشته همزمانی اکران فیلم‌ها در پلت‌فرم‌های خانگی و سینماها امری دور از انتظار بود، ابتدا فیلم‌ها در سینما اکران و به فاصله چندین ماه برای نمایش خانگی آماده می‌شدند. ولی پاندمی کرونا شروع اکران فیلم‌ها را از فضای سینماها به اتاق نشیمن خانه‌ها آورد و به نظر می‌رسد پدیده «همزمانی اکران فیلم‌ها در سینماها و در پلت‌فرم‌های خانگی» رویه‌ای است که دیر یا زود شاهد فراگیر شدن آن خواهیم بود. البته شروع اکران فیلم‌های جدید در اینترنت پدیده نوظهوری نیست، نتفلیکس یکی از پایه‌گذاران این حرکت بود ولی قبل از دوران کرونا، سینماهای بزرگ از اهرم فشار خود استفاده می‌کردند و مانع از اکران فیلم‌های استودیوهای بزرگ فیلمسازی در اینترنت می‌شدند که از بخت بد آنها شرایط پاندمی بازی را به نفع پلت‌فرم‌های اینترنتی تغییر داد. در میان این نزاع‌ها، استودیوهای کوچک‌تر به دنبال پلت‌فرم‌های جدید برای سرمایه‌گذاری و تولید فیلم‌هایشان هستند. علاوه بر پلت‌فرم‌های پخش آنلاین، پلت‌فرم‌های بازی آنلاین هم سعی دارند نهایت استفاده را از شرایط موجود ببرند. برای مثال، پلت‌فرم بازی Fortnite در یک حرکت دور از انتظار، تابستان گذشته سه فیلم از کریستوفر نولان را اکران کرد.
ولی هر تحولی معمولاً با آشفتگی و به‌هم‌ریختگی همراه است. قبول پدیده «همزمانی اکران فیلم‌ها در سینماها و در پلت‌فرم‌های خانگی» برای سینماداران راحت نیست، منبع درآمد آنها معادل 50 درصد فروش بلیت است و طبیعی است که کاهش تماشاگر در سینما آنها را زمینگیر خواهد کرد. یکی از خشمگینانه‌ترین واکنش‌ها نسبت به سیاست‌های جدید استودیوهای فیلمسازی از جانب سینمای AMC بود که استودیو یونیورسال را به دلیل لغو کردن اکران یکی از فیلم‌هایش در این سینما، تحریم کرد. تعطیلی گیشه‌ها نه فقط سینماها بلکه دامن هنرپیشه‌ها و کارگردانان را نیز گرفته است. اسکارلت جوهانسون در سال 2020 شکایتی علیه شرکت دیزنی تنظیم کرد زیرا بر خلاف قراردادش، این استودیو فیلم «بیوه سیاه» را همزمان هم در پلت‌فرم Disney+ و هم در سینما اکران کرده بودند و عملاً باعث کاهش درآمد او از سهم فروش بلیت شدند. او 20 میلیون دلار قبل از ساخت فیلم دریافت کرده بود و قرار بود بقیه درآمدش از فروش بلیت جبران شود. تیم وکلای اسکارلت جوهانسون معتقد بودند که شرکت دیزنی با نمایش همزمان این فیلم در سینما و در پلت‌فرم‌های آنلاین، باعث افزایش مشترکان پلت‌فرم Disney+ شد که عملاً حدود 50 میلیون دلار از جیب اسکارلت جوهانسون به شرکت دیزنی واریز کرد. البته در نهایت توافقی بین استودیو دیزنی و اسکارلت جوهانسون صورت گرفت که جزئیات آن برای رسانه‌ها فاش نشد. اکنون بازیگران شرایط جدیدی را در قراردادهایشان اعمال می‌کنند. آنها مایل هستند سهمی از حق اشتراک‌های جدید که در طول نمایش اینترنتی فیلمشان به پلت‌فرم پرداخت می‌شود برای آنها در نظر گرفته شود یا اگر استودیوها پخش اینترنتی فیلم را جابه‌جا کردند حق دریافت خسارت برای آنها محفوظ باشد.
این افت‌و‌خیزهای صنعت سینما به شکل‌گیری الگوی تجاری جدیدی برای این صنعت منجر شده که درآمد ثابت از فروش بلیت، جای خود را به درآمد تکرار‌شونده به صورت فروش حق اشتراک یا حق تبلیغات داده است. یا اولویت‌بندی اکران فیلم در تعطیلات یا در ساعات پربیننده آخر هفته در شبکه‌های تلویزیونی جای خود را به جذب مخاطب بیشتر و توجه به سلیقه آنها و اولویت دادن محتوا در فیلمسازی داده است. همانطور که کمال گیانچاندای، مدیر‌عامل شرکت پخش و تولید فیلم PVR، می‌گوید: «پلت‌فرم‌های نمایش آنلاین فیلم اولین دست‌اندرکاران صنعت فیلم بودند که محتوای فیلم و داستان‌پردازی فیلم‌ها و توجه به سلیقه مخاطب را در اولویت قرار دادند؛ کاری که در توان استودیوهای بزرگ فیلمسازی نبود.»
به اعتقاد هنری جنکینز، استاد ارتباطات و روزنامه‌نگاری در دانشگاه USC Annenberg، در یک بازه زمانی طولانی، شاید سینماهای کوچک و مستقل محلی بتوانند از فضای ایجاد‌شده بعد از پاندمی کرونا سود ببرند زیرا هم از حمایت افراد محلی برخوردارند هم می‌توانند انتخاب فیلم‌ها را بر اساس سلیقه محله خود انجام دهند. علاوه بر آن این سینماها شانس بیشتری دارند که رویدادهای نمایش فیلم را به صورت مستقل و به دور از سیاست‌های رایج اکران فیلم برنامه‌ریزی کنند.
در این میان فیلم‌سازان مستقل بازنده‌های اصلی پاندمی کرونا هستند. تا زمانی‌که کرونا همچنان در دنیا قربانی می‌گیرد و رعایت پروتکل‌ها در زمان تولید فیلم ضروری است، آنها از پس هزینه‌های اضافی اعمال‌شده در تولید فیلم‌هایشان بر‌نمی‌آیند. استودیوهای بزرگ فیلمسازی معمولاً برای پوشش این هزینه‌ها یا برای تبلیغ فیلم‌هایشان و ریسک‌های مالی که می‌کنند، منابع لازم را در اختیار دارند ولی استودیوهای کوچک‌تر در حال حاضر با مشکلات فراوانی برای تامین هزینه‌ها روبه‌رو هستند. به نظر می‌آید حداقل تا چند سال دیگر نباید انتظار ساخت فیلم‌های مستقل زیادی را داشته باشیم.
ولی بعضی استودیوها برای برون‌رفت از دردسر تولید فیلم در زمان پاندمی و به دلیل محدود شدن منابع مالی‌شان، ساخت فیلم‌های انیمیشن را در اولویت کاری خود قرار داده‌اند. ساخت فیلم‌های انیمیشن که مخاطب آن بزرگسالان و خانواده‌ها هستند، بسیار آسان و کم‌دردسر است، زیرا انیمیشن‌کارها با دورکاری نیز می‌توانند کار تولید را پیش ببرند و اینگونه در هزینه‌ها بسیار صرفه‌جویی می‌شود.
تلویزیون نیز از پیامدهای کرونا در امان نبوده است. کاهش استاندارد محصولات تلویزیونی تولید‌شده در دوران کرونا به دلیل دورکاری‌هایی که در تولید آنها اعمال می‌شود، باعث شده است که برنامه‌های آمریکایی در کانال‌های تلویزیون این کشور و در سطح بین‌المللی با افت کیفیت تولید روبه‌رو شود. از این‌رو انتظار می‌رود در سال‌های آینده و تا زمانی‌که سطح برنامه‌سازی در آمریکا دوران افول خود را تجربه می‌کند، مردم آمریکا به محصولات خارجی اقبال بیشتری نشان بدهند. در حال حاضر، مردم آمریکا فیلم‌های غیر‌انگلیسی بیشتری را می‌بینند و در صورتی که شرکت‌های فیلمسازی بین‌المللی بتوانند کیفیت فیلم‌های خود را در همین حد نگه دارند یا بالاتر ببرند، می‌توان انتظار داشت که در بلند‌مدت گوی سبقت را در بخش فیلم‌های آنلاین از رقبای آمریکایی خود بربایند.
کلاً صنعت فیلم درحال جهانی شدن است. در سال 2020 و در اوج شیوع کرونا، 83 درصد از مشترکان جدید نتفلیکس، مشتریان بین‌المللی بودند که اکنون حدود 60 درصد از مشترکان کلی این پلت‌فرم را تشکیل می‌دهند و به طور قطع می‌توان انتظار داشت که در چند سال پیش‌رو تعداد مشترکان آفریقایی، اروپایی و خاورمیانه‌ای از مشترکان آمریکایی و کانادایی بیشتر خواهد شد. از این‌رو پلت‌فرم‌هایی مانند دیزنی، HBO و آمازون به پخش آنلاین فیلم‌های بین‌المللی روی آورده‌اند. همانطور که رسانه‌های آمریکایی چشم امیدشان به بازارهای فرامرزی برای تولید و فروش محصولاتشان است، آنها پخش فیلم و سریال سایر کشورها را نیز در برنامه‌های خود قرار داده‌اند.
در رقابت با فیلم‌سازان بین‌المللی و فشاری که پلت‌فرم‌های آنلاین برای جذب مخاطب بیشتر وارد می‌کنند، تنها برگ برنده استودیوهای آمریکایی همان سریال‌های کمدی موقعیت (Sitcom) است که می‌توانند مخاطب را چند دقیقه‌ای از استرس‌های روزانه دور نگه دارند. البته کاهش ساخت این سریال‌ها باعث شده است که مخاطبان آرشیو پلت‌فرم‌های آنلاین را در جست‌وجوی کمدی‌های قدیمی زیرورو کنند. در گزارشی HBO اعلام کرد در دوران شیوع کرونا، بسیاری از مشترکانش تماشای سریال محبوب «friends» را ساعت 8 شب شروع می‌کردند و تا زمان خواب ادامه می‌دادند تا حدی که معمولاً این سریال برای بسیاری از تماشاگرانش تا صبح فردا نمایش داده می‌شد. در سال 2020 آمریکایی‌ها بیش از 11 میلیارد دقیقه سریال کمدی Family Matters دیدند که در دهه 90 نمایش داده می‌شد. حتی اکنون که افق‌های روشنی برای پایان شیوع کرونا وجود دارد، باز هم پلت‌فرم‌های نمایش خانگی خواستار خرید سریال‌های کمدی بیشتر هستند. آنها می‌دانند که مردم می‌خواهند فیلم‌ها و سریال‌هایی ببینند که به آنها کمک کند از تلخی‌های زندگی روزمره گذر کنند.
البته پدیده قدرت گرفتن پلت‌فرم‌های خانگی به معنای تعطیلی کامل سینماها نیست. فیلم «Tenet» فقط در ماه آگوست توانست فروشی معادل 360 میلیون دلار در سینماهای سراسر دنیا داشته باشد، ولی چگونگی نمایش فیلم‌ها دیگر به دوران قبل از کرونا بر‌نمی‌گردد زیرا برای مثال، اکنون استودیوهای فیلمسازی دو نسخه از یک فیلم را تهیه می‌کنند، نسخه اصلی بلندتر فیلم برای نمایش اینترنتی و نسخه کوتاه‌شده برای نمایش سینمایی. با این‌حال جنکینز معتقد است سینماها شاید به اندازه قبل پرطرفدار نباشند اما همیشه مکانی برای مخاطب خاص و علاقه‌مند خواهند بود که با وجود تعداد کم می‌توانند سالن‌های سینما را در سال‌های پیش‌رو سر پا نگه دارند.
