فشار سیستماتیک

یک هفته معاملاتی دیگر در بازارها به پایان رسید و رصد نوسانات و فعل‌وانفعالات حادث‌شده در بازارهای دارایی حاکی از تمایلات افزایشی در برخی بازارهاست. بورس تهران همچنان در قامت یک بیمار آشفته‌حال که اعتماد حقیقی‌ها را در بستر خود ندارد، در مقیاس هفتگی با کاهش ارتفاع نماگرها همراه شد. دلار به تازگی وارد کانال ۵۵ هزار تومان شده است و همین موضوع میل به خرید را در بازار طلا و سکه تقویت کرده است. افزایش قیمت‌های اخیر در بازار طلا و سکه سبب شده تا سیاستگذار برای کنترل افزایش قیمت‌ها، متوسل به برخی سیاست‌های نخ‌نما و منسوخ‌شده تاریخی مثل محدود کردن دامنه نوسان در برخی ابزارهای معاملاتی مانند گواهی‌های سکه بورسی شود. نفت برنت نیز معاملات خود را در حوالی کانال 80 دلار پیگیری کرد.

بازار سهام

معاملات هفته گذشته بازار سهام در شرایطی به پایان رسید که موجی از بی‌اعتمادی شکل‌گرفته در بازار سهام سبب شد نماگرهای سهامی در مقیاس هفتگی با کاهش ارتفاع همراه شوند. ریزش قیمت‌ها در هفته گذشته در حالی به وقوع پیوست که در برخی از روزها، اهالی بازار از خود می‌پرسیدند دلیل منفی‌های سنگین این‌چنینی بازار چیست؟ بسیاری معتقدند بازاری که زیر تیغ ریسک‌های ریز و درشت بوده، وقتی محرکی در بطن و متن خود برای رشد نداشته باشد، محکوم به ریزش و کاهش ارتفاع است. بازار در هفته‌های اخیر گرفتار انواع و اقسام ریسک‌ها بوده است. ریسک‌ها از یمن گرفته تا لبنان و از دمشق و غزه گرفته تا سمنان، بازار را در روزهای مختلف احاطه کرده‌اند و هر روز مسیر پرپیچ‌وخمی را برای بازار ترسیم کرده‌اند. با این اوصاف با توجه به شرایط موجود، باید به بورسی‌ها برای اتخاذ تصمیمات محافظه‌کارانه حق داد. البته بسیاری از این ریسک‌ها تا به امروز به خوبی مدیریت شده‌اند، ولی بازار فعلاً به کلیه این موارد بی‌توجه است. در حال حاضر در فضای واقعی ریسک‌ها به رویداد و رخداد غیرمنطقی تبدیل نشده است، اما به هر حال بخشی از بدنه بازار را نسبت به فضای فعلی محافظه‌کار و ترسوتر کرده است که رد پای این موضوع در معاملات این روزها و افت حجم معاملات و ارزش معاملات بازار به خوبی مشاهده می‌شود. بازار در چنین فضایی حرکت می‌کند و پیش می‌رود و به نظر کار بازار در مواجهه با این مدل ریسک‌ها دشوار است، چرا که مهم‌ترین ویژگی این ریسک‌ها غیرقابل‌پیش‌بینی و غیرقابل‌اجتناب بودن آن است و بازار و سهامداران هیچ تسلطی روی آن ندارند و فقط می‌توانند واکنش‌دهنده‌های خوبی نسبت به این موضوع باشند. البته سوز و درد این اتفاقات وقتی برای سهامداران بیشتر می‌شود که دلار در مسیر صعودی قرار گرفته است و بازاری که همواره خود را با نوسانات قیمت اسکناس آمریکایی همگام و هماهنگ می‌کرد، از تطابق با رشد دلار عاجز است. سهام پالایشی و خودروساز همواره در تاریخ بورس تهران جایگاه لیدری داشته‌اند و حرکت موثر نمادهای این دو صنعت، تاثیر شگرفی بر کلیت بازار داشته است. در هفته‌های اخیر این دو صنعت مجدداً تحت فشار تصمیمات خلق‌الساعه قرار گرفتند و طی این مدت دوباره با حرکات دولت و دستور دولت با شدیدترین شکل ممکن با سهامداران این صنایع رفتار کرد و ضربه کاری سیاستگذار، مثل چکشی روی سر این صنایع فرود آمد. در هر دو گروه فوق‌الذکر دولت وضعیت بنیادی سهام موجود در این صنایع را تحت‌الشعاع قرار داده است. به خودروسازها اجازه افزایش نرخ داده نمی‌شود و در گروه پالایشی نیز تعدی مستمر دولت به جیب شرکت‌های این صنعت همچنان برقرار و ادامه‌دار است. در چنین فضای منفی و غبارآلودی که یکی از چرخ‌های این چهار چرخ عوامل می‌لنگد، قطعاً سرعت بازار هم کاهش پیدا می‌کند. البته در عوامل دیگر نظیر تسعیر ارز و ماجرای رشد دلار بازار همچنان امیدوار است و اگر هم خریدار و شجاعتی در خرید در بازار باشد به واسطه همین افزایش نرخ ارز است. بازار در این دریای پرتلاطم به دنبال عواملی است که به آن چنگ زده و خود را از این چاه بی‌تدبیری دولت و سردرگمی جریان پول نجات دهد. رفتار اخیر دولت در پالایشی‌ها یک‌بار دیگر نشان داد که چشم امید بستن به این ماجرا که شاید دولت در تصمیمات عاقلانه رفتار کند، امیدی واهی و تلاشی بی‌فایده و بیهوده است و جالب اینجاست که گواه این مدعا و این اتفاقات تصمیماتی است که گرفته می‌شود. موضوع مورد توجه دیگر این است که در سال آینده، انتخابات آمریکا برگزار می‌شود، برخی همواره طرفدار این تفکر بوده‌اند که انتخابات آمریکا بر شرایط ایران تاثیری ندارد، اما نگاهی به انتخابات قبلی آمریکا و تاثیری که بر بازارهای دارایی ایران گذاشت، در حکم خط بطلانی بر این فرضیه است. در سال 99 که انتخابات آمریکا برگزار شد، تا آن هنگام که در نظرسنجی‌های ایالات‌متحده و رسانه‌های مختلف، شانس دونالد ترامپ برای پیروزی بیش از جو بایدن بود، شعله انتظارات تورمی چنان به درون اقتصاد ایران رسوخ و نفوذ پیدا کرده بود که تا اواخر مهر آن سال بازارهای دارایی قله تاریخی آن مقطع خود را به ثبت رساندند. قله تاریخی بورس نیز چندین ماه قبل و در مرداد آن سال ثبت شده بود و می‌توان گفت یکی از دلایل چشم‌انداز تورمی آن سال، شانس پیروزی ترامپ بود و همین موضوع نیز یکی از عواملی بود که در کنار سایر محرک‌ها به رشد بورس تهران در آن مقطع منجر شد. پس ارائه و طرح چنین نظریه‌هایی که انتخابات آمریکا به ما ربطی ندارد، مزاحی بیش نیست. انتخابات آمریکا بی‌تعارف از چین گرفته تا کشورهای کوچک اروپایی و آسیایی و قطعاً ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ترامپ اخیراً در سخنرانی‌های خود شفاف، علنی و روشن ایران را به بزرگ‌ترین تحریم‌ها و محاصره‌های اقتصادی تهدید کرده است. اما هدف از گفتن این مطالب چیست؟ همان‌گونه که مشاهده می‌شود دوباره دولت نرخ‌ها را سرکوب کرده، نقدینگی را افزایش داده و سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی را هم از دست داده و چیزی به دست نیاورده است. تجربه و تاریخ به خوبی نشان داده که دشمنان ما همدست و دستیار بزرگی به نام نقدینگی یا بهتر است حالا بگوییم غول خفته نقدینگی در داخل کشور دارند که با کوچک‌ترین اشاره آنها، سیلی مرگبار شده و همه چیز را با خود می‌برد و می‌بلعد، اگر عاقل باشیم و کمی فکر کنیم از امروز باید به فکر راه‌هایی برای جذب و مهار این نقدینگی باشیم. در همه جای دنیا از بازار سرمایه به عنوان اهرمی برای تجهیز این نقدینگی و رشد و شکوفایی اقتصاد استفاده می‌کنند. دولت بازار سهام را در مقطع کنونی با بحران زایدالوصفی همراه کرده است و نقدینگی از این بازار گریزان است و راهی بازارهای موازی می‌شود. به نظر می‌رسد اگر مجدداً ریسک خارجی در سپهر اقتصاد کشور نمایان شود، بدون یاری بازار سهام که این روزها اوضاع و احوال نابسامانی دارد، مقدور و میسر نخواهد بود. به هر روی باید منتظر ماند و دید که نحوه برخورد سیاستگذاران در ماه‌های آتی در خصوص مسائل فوق‌الذکر چگونه خواهد بود و ماجرا چگونه پیش خواهد رفت.

بازار ارز

در جریان معاملات روز چهارشنبه، نماگر ارزی کشور در کانال 55 هزار تومان قرار داشت. دلار از اوایل زمستان، انتظارات افزایشی از خود بروز داده است و ناامنی‌ها و کشمکش‌هایی که در منطقه حادث شده است، یکی از مهم‌ترین دلایلی است که شاخص ارزی را از آرامش و سکون میان‌مدت خود دور ساخته است. در همین راستا بانک مرکزی اخیراً اعلام کرد صعود قیمت دلار در بازار ادامه‌دار نخواهد بود و شاخص ارزی با فروکش کردن التهابات به سمت میانگین خود میل پیدا خواهد کرد. سقف تاریخی قیمت دلار در حوالی کانال 60 هزار تومان در اوایل اسفندماه سال گذشته به ثبت رسید و بازار اکثر روزهای سال جاری را در حوالی کانال 50 هزار تومان سپری کرد و میانگین قیمت دلار در سال جاری در بازار آزاد حدود 50 هزار و 300 تومان بوده است. اما از آغازین روزهای زمستان دلار همواره میل به صعود از خود نشان داده است و به سمت سقف تاریخی خود رهسپار است. همان‌طور که در بخش مربوط به بورس نیز اشاره شد، هر چقدر به انتخابات ایالات‌متحده نزدیک‌تر شویم، انتظار نوسانات بیشتری در نرخ دلار قابل انتظار است و لزوم بازاری همچون بورس که در چنین شرایطی بتواند به عنوان پناهگاه سرمایه‌های ریز و درشت باشد، بیش از پیش احساس می‌شود.

بازار طلا و سکه

قیمت‌ها در بازار طلا و سکه در هفته‌های اخیر همواره در مدار صعودی قرار داشته است. با توجه به تثبیت قیمت اونس جهانی طلا در مقادیر بیش از دو هزار دلار و همچنین افزایش قیمت اسکناس آمریکایی به کانال‌های بالاتر، بازار طلا و سکه در داخل کشور با اقبال عمومی همراه شده است. ارزش معاملات صندوق‌های طلا در بورس در روزهای اخیر سقف تاریخی خود را به ثبت رساند و رصد آمار و ارقام، حاکی از ورود پول ادامه‌دار به این ابزارهای نوپای معاملاتی است. نکته قابل توجه در این اثنی، متوسل‌شدن سیاستگذار به برخی سیاست‌های نخ‌نما و منسوخ‌شده تاریخی برای کنترل قیمت‌ها در این بازار است، حال آنکه رشد قیمت‌ها در بازار طلا و سکه به دلیل رشد قیمت دلار است و رشد دلار نیز دلایل خاص خود را دارد. در تازه‌ترین اقدام، دامنه نوسان گواهی‌های سکه طلا در بورس کالا به مثبت و منفی یک درصد کاهش یافت تا قیمت این ابزارهای معاملاتی تحت کنترل قرار گیرد. در سالیان گذشته نیز که رشد قیمت‌ها را در بازار شاهد بودیم، به‌کرات چنین سیاست‌هایی از سوی سیاستگذار انجام شد و هیچ وقت نتیجه دلخواه کسب نشد و مجدداً برای کنترل قیمت‌ها به چنین سیاست‌هایی پناه برده شده است.

بازار نفت

قیمت نفت در معاملات روز چهارشنبه، تغییر چندانی نداشت، زیرا تقاضای ضعیف و بهبود عرضه، واکنش بازار به افزایش ریسک ژئوپولیتیکی را محدود کرد. نفت خام برنت با پنج سنت افزایش به 60 /79 دلار در هر بشکه رسید. قیمت نفت خام وست تگزاس اینترمدییت آمریکا با هفت سنت افزایش به 74 دلار و 44 سنت در هر بشکه رسید. تحلیلگران ANZ در یادداشتی نوشتند: تقاضای ضعیف در بحبوحه ریسک عرضه مداوم، نفت خام را در دامنه محدود نگه داشت. ائتلافی متشکل از 24 کشور به رهبری آمریکا و انگلیس روز سه‌شنبه حملات جدیدی را علیه جنگجویان حوثی در یمن انجام دادند. بریتانیا در بیانیه‌ای مشترک اعلام کرد هدف از این حملات متوقف کردن حملات حوثی‌ها به تجارت جهانی بود. ایالات‌متحده گفت حوثی‌ها، از اواخر ماه نوامبر 26 حمله به کشتی‌های تجاری در دریای سرخ انجام داده‌اند، مسیری که حدود 12 درصد تجارت جهانی نفت قبل از حملات از آن استفاده می‌کرد. تحلیلگران ANZ همچنین اشاره داشتند که انتشار اخباری مبنی بر اینکه لیبی صادرات نفت خود را از سر گرفته است و عرضه ایالات‌متحده پس از سرمای اخیر شروع به بهبودی کرده است، افزایش قیمت نفت را محدود کرده است. میدان نفتی شراره لیبی با ظرفیت 300 هزار بشکه در روز در 21 ژانویه پس از وقفه مربوط به اعتراضات از اوایل ژانویه مجدداً راه‌اندازی شد و به نظر می‌رسد اخبار این‌چنینی که تقویت‌کننده سمت عرضه هستند، بازار را تحت‌الشعاع قرار دهند.