مرحله انتظار
مرتضی ایمانی‌راد چشم‌انداز بازارها را در زمستان تشریح کرد
راضیه احقاقی: استمرار تلاطم در بازارهای کشور ظرف چند سال اخیر باعث شده تا برآورد روند بازارها در میان‌مدت و بلندمدت اهمیتی دوچندان برای فعالان بازار و حتی آحاد جامعه داشته باشد و البته هرگونه اظهارنظری در این خصوص دشوارتر از قبل شود. در این میان شناخت متغیرهای اصلی تاثیرگذار بر بازار می‌تواند آینده را بهتر به تصویر بکشد. برای مشخص شدن روند بازارهای کشور در سه ماه پایانی امسال، هفته‌نامه تجارت فردا گفت‌وگویی با مرتضی ایمانی‌راد عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی داشت. وی معتقد است: در حال حاضر اقتصاد ایران، دچار شرایط ایستایی شده و همین موضوع امکان هرگونه افزایش یا کاهش شتابان قیمتی را از بازارها می‌گیرد. در وضعیت کنونی، متغیرهای سیاسی داخلی و بین‌المللی و به‌خصوص انتشار هر خبری در خصوص تغییر در تحریم می‌تواند بیشترین تاثیر را در روند حرکت بازارهای کشور داشته باشد.
♦♦♦
در حال حاضر شرایط اقتصادی کشور چه وضعیتی را برای بازارها رقم زده است؟
در حال حاضر ایران در شرایطی خاص به لحاظ اقتصادی قرار گرفته که این شرایط به ایجاد ایستایی قابل توجهی در اقتصاد کشور منجر شده است. در این وضعیت متغیرها رشد و نوسانات بسیار محدودی را تجربه می‌کنند، به گونه‌ای که نوسان در بازار ارز به نحوی است که می‌توان گفت قیمت‌ها در شرایط باثباتی قرار گرفته‌اند، نوسانات شاخص مسکن نیز همانند بازار ارز بسیار محدود است و قیمت‌ها در این بازار تقریباً از ثبات برخوردار هستند. در این میان شاخص بورس اوراق بهادار نیز به جای تجربه روند نزولی یا صعودی پرشتاب، همانند تجربه‌ای که در 9 ماه اول سال داشت، تنها نوسانات بسیار کوتاهی دارد. بنابراین باید اذعان کرد که حالت ایستایی (stagnationary state) در اقتصاد ایران شکل گرفته است. اما این حالت ایستایی در اقتصاد کشور تابع برآیند دو نیروی خلاف جهت یکدیگر به‌شمار می‌رود. در ماه‌های ابتدایی سال 99، نیرویی مثبت، بازارهای کشور را رشدیابنده کرد و در آذرماه نیرویی دیگر در مقابل عوامل افزایش‌دهنده بازار قرار گرفت و به این ترتیب برآیند این دو نیروی خلاف جهت باعث شد تا بازار در وضعیتی ایستا (Stationary state) قرار بگیرد.
نیروی شتاب‌دهنده بازارها در روزهای ابتدایی سال از عوامل سیاسی ناشی شد که مهم‌ترین آن تحریم بود، به گونه‌ای که افزایش فشارهای تحریم از سوی ترامپ باعث شد تا از سویی صادرات نفت ایران کاهش یابد و از طرف دیگر وارد کردن ارز حاصل از صادرات نفتی و غیرنفتی بیش از گذشته دشوار شود؛ مجموع این عوامل باعث شدند تا انتظار افزایش قیمت (انتظارات تورمی) در بازارهای داخل کشور شدت بگیرد و شاهد رشد نرخ ارز در اقتصاد ایران باشیم. شکل‌گیری انتظارات تورمی باعث می‌شود که مردم به فکر حفظ ثروت و نقدینگی خود از اثرات تورمی افتاده و به سمت خرید کالاهای سوداگرانه با هدف حفظ ارزش نقدینگی خود حرکت کنند که این سیل تقاضا برای خرید خود عاملی مضاعف در افزایش قیمت‌ها تلقی می‌شود. تقریباً در هشت ماه ابتدایی امسال، بازارهای ایران این التهابات را تجربه کردند و در این میان، بازار سهام با بیشترین میزان التهاب روبه‌رو شد و البته سایر بازارها از جمله طلا، خودرو و بازار ارز نیز از این التهابات در امان نماندند. اما در نیمه آبان‌ماه امسال، روند افزایشی بازارها متوقف شد. مهم‌ترین علت توقف روند افزایشی بازار را باید در تغییر شرایط بین‌المللی و به‌خصوص نتیجه انتخابات ایالات متحده آمریکا و انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس‌جمهور جدید این کشور جست‌وجو و اذعان کرد که شاید برای هیچ کشوری همانند ایران نتایج انتخابات آمریکا اهمیت نداشت. چراکه انتخاب جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده، احتمال استمرار تحریم‌های سختگیرانه علیه ایران را محدود و احتمال بازگشت مجدد آمریکا به برجام را تقویت کرد. شاخص قیمت‌ها در بازارهای ایران در واکنش به این خبر تا حدی کاهشی و در ادامه متوقف شد. به این ترتیب پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به منزله گشایش بین‌المللی برای ایران بود که در مقابل نیروهای شتاب‌دهنده به بازارها قرار گرفت. برآیند این دو نیروی متقابل به ایجاد شرایط ایستا و در عین حال باثبات در اقتصاد ایران منجر شد. در حال حاضر بازارها در نقطه‌ای ایستاده و تمایلی به سمت کاهش ندارند؛ چراکه شاخص قیمت‌ها، عادت‌های مصرفی، تغییر بودجه خانوارها، تغییر بودجه شرکت‌ها، قیمت‌های تثبیت‌شده و... همه به عنوان موانعی جدی در مقابل کاهش قیمت در بازارها قرار گرفته‌اند. این در حالی است که حرکت فضای سیاسی بین‌المللی به سمت شرایطی باثبات و به سود جریانات سیاسی ایران باعث شده تا دیگر فضا برای رشد قیمت در بازارهای داخلی ایران چندان فراهم نباشد. به این ترتیب بازارهای داخل ایران در وضعیتی برزخی قرار گرفته‌اند؛ در چنین وضعیت برزخی‌ای بازارها با نوسانات بسیار کوتاهی حرکت می‌کنند. در چنین شرایطی انتظار تغییرات قابل توجه در قیمت متغیرهای سوداگرانه همانند بازار مسکن، سکه، ارز و بورس اوراق بهادار وجود ندارد و تا زمانی که بازار به نتیجه قطعی نرسد که کدام‌یک از نیروهای تاثیرگذار بر بازار بر دیگری چیره شده و روند بازار را در دست می‌گیرد؛ وضعیت نوسانی محدود فعلی در بازار استمرار خواهد داشت. یکی از ویژگی‌های این شرایط برزخی، انتظار است. همه منتظرند که در مرحله بعد چه روندهایی در قیمت شکل می‌گیرد. با توجه به اینکه بازار روند ندارد، بنابراین پیش‌بینی هم سخت است. همین مساله حجم معاملات را در همه بازارها کاهش داده است. چون در چنین شرایطی تقاضای سوداگری (speculative) به حداقل می‌رسد، هرچند برای آنهایی که در بخش‌های واقعی اقتصادی زندگی می‌کنند خبر خوبی است.
در شرایط کنونی اقتصاد ایران کدام متغیرها بیشترین تاثیر را بر بازارها خواهند داشت؟
همان‌گونه که عنوان شد ایران به لحاظ اقتصادی در شرایط ایستایی قرار گرفته که در این وضعیت دو دسته متغیرهای سیاسی و اقتصادی بیشترین تاثیر را بر روند بازارهای کشور خواهند گذاشت. به‌طور مشخص‌تر هرگونه موضع‌گیری از سوی مسوولان نظام ایران در خصوص مسائل هسته‌ای، بازگشت یا عدم بازگشت به برجام و مواضع دولت آمریکا در خصوص بازگشت به برجام یا کاهش تحریم، واکنش ترامپ در روزهای پایانی قرارگیری در مسند قدرت در ایالات متحده آمریکا و انجام هرگونه تحرکی در منطقه خلیج‌فارس، مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر بازارهای ایران ظرف سه ماه پایانی سال بوده که می‌تواند بازارهای ایران را یکباره تغییر دهد.
کدام‌یک از متغیرهای اثرگذار، بازارهای کشور را در معرض بیشترین تلاطم قرار می‌دهند؟
عوامل سیاسی داخلی و خارجی و تحولات اقتصادی در ایران و دنیا مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار و سیگنال‌ساز اصلی بازارهای ایران ظرف ماه‌های باقی‌مانده از سال 99 به‌شمار می‌روند. به صورت مشخص‌تر وضعیت شیوع کرونا اتفاقی غیراقتصادی است که بر اقتصاد ایران همانند سایر کشورهای دنیا ظرف یک سال اخیر اثرگذار شده است. در این شرایط هرگونه اخباری مبنی بر شیوع بیشتر این بیماری یا موفقیت در کنترل آن، فاکتوری بسیار مهم در تولید و اشتغال و تحولات اقتصادی در جامعه تلقی شده و می‌تواند بر بازارها اثرگذار شود. البته تجربه نشان داده قیمت‌ها در بازارهای ایران برخلاف بازارهای کشورهای غربی تاثیرپذیری کمی نسبت به انتشار اخبار کرونا دارند و به این ترتیب هرگونه روند مثبت یا منفی در این زمینه تاثیری به‌مراتب کم در وضعیت بازارهای ایران برجای خواهد گذاشت.
در این میان اتفاقات سیاسی و حرکت‌های شکل‌گرفته میان نمایندگان مجلس شورای اسلامی و هرگونه اظهارنظر در خصوص پایبندی یا عدم پایبندی ایران به برجام و اقدامات جناح‌های مختلف برای پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 و پس از آن مشخص شدن جناح برنده در ایران می‌تواند تاثیری قابل توجه بر بازارهای کشور داشته باشد.
در حوزه اخبار خارجی نیز هرگونه اظهارنظر آمریکایی‌ها مبنی بر برگشت مشروط یا غیرمشروط به برجام یا برداشتن بخشی از تحریم‌ها می‌تواند تاثیری به مراتب قابل توجه در بازارهای کشور داشته باشد. البته در این میان اخبار منطقه‌ای همچون درگیری سوریه و اسرائیل و مناسبات ایران در منطقه نیز در بازارها اثرگذار خواهد بود اما اخبار منطقه‌ای تاثیری به مراتب کمتر از اخبار مربوط به تحریم در بازارهای ایران خواهند داشت.
همان‌گونه که در ابتدای سوال اشاره شد، اخبار اقتصادی از دیگر مجموع عوامل تاثیرگذار بر بازارها بودند که بعید به نظر می‌رسد تا پایان امسال اخبار اقتصادی قابل توجهی در کشور و در بازارهای بین‌المللی رخ دهد. بنابراین از این بخش نباید انتظار موضوعی تاثیرگذار و ملتهب‌کننده را داشت.
علاوه بر موارد اثرگذار بر بازارها که تا به حال عنوان شد، نباید از تاثیر تغییر در تمایلات بازار market sentiment غافل شد. تمایلات بازار نشان‌دهنده انگاره سرمایه‌گذاران از حرکت بازار است؛ در واقع تمایلات بازار را می‌توان برآیند تصمیم به خرید یا فروش میان فعالان بازار تلقی کرد که این مولفه نیز تاثیری بسزا در هرگونه اظهارنظر و تحلیل نسبت به آینده بازارها دارد. اما نبود مبنای نظری اقتصادی برای نشان دادن تمایلات فعالان بازار باعث شده تا این مولفه در تحلیل‌ها به حاشیه رانده شود. متاسفانه تا به حال در ایران هیچ‌گونه شاخص و نماگری در خصوص تمایلات بازار تهیه نشده است. اما بر اساس اطلاعات برگرفته از شبکه‌های مجازی داخل کشور، تحلیل‌های کارشناسان بازار و اقتصاددانان در داخل ایران و همچنین نحوه معاملات در بازار سرمایه که اطلاعاتی شفاف ارائه می‌دهد، می‌توان تا حدودی به درکی درست از تمایلات بازار رسید.
در مجموع به نظر می‌رسد که در حال حاضر تمایلات بازار از خرید و سرمایه‌گذاری بر روی سهام، طلا، ملک و خودرو کاهش پیدا کرده و بر فروش متمرکز شده است. همین موضوع نیز باعث می‌شود تا از نظر تمایلات بازار، جهش قابل ملاحظه‌ای در قیمت‌ها تا پایان سال تجربه نشود.
بنابراین برآیند سه عامل اصلی تحولات اقتصادی، اخبار داخلی و اخبار خارجی در عین در نظر گرفتن تمایلات بازار به این نتیجه می‌رسد که سه‌ماهه ملتهبی در انتظار بازارهای ایران نخواهد بود. چراکه احتمال هرگونه حرکت قابل توجه سیاسی از سمت آمریکا یا هرگونه موضع‌گیری جدید مهم از سوی ایران در این بازه زمانی بعید خواهد بود. بنابراین حفظ دارایی یا فروش مهم‌ترین سیگنال بازار به سرمایه‌گذاران در این مدت خواهد بود، این در حالی است که بازارها تا دو ماه قبل در حال فرستادن سیگنال خرید به سرمایه‌گذاران بودند.
در سه ماه باقی‌مانده از امسال کدام بازارها در معرض ریسک بیشتری قرار دارند و کدام شرایط مطلوب‌تری خواهند داشت؟
شرایط برزخی به تصویر کشیده‌شده از بازارهای کشور تا پایان امسال استمرار پیدا خواهد کرد. این شرایط برزخی معلول نیروهای یکسان عوامل فزاینده و کاهنده قیمت است. در واقع در شرایط کنونی عوامل کاهنده قیمت به نقطه‌ای رسیده‌اند که دیگر شاهد افت بها در بازار نیستیم و عوامل فزاینده قیمت نیز به نقطه‌ای رسیده‌اند که دیگر توان افزایش بها در بازارها را ندارند و به همین علت بازارها در شرایط فعلی در یک وضعیت ایستا با ویژگی محدود شدن دامنه نوسان قیمت‌ها قرار گرفته‌اند.
در چنین شرایطی این انتظار وجود ندارد که قاعدتاً برخی بازارها از سایرین پیشی بگیرند. به عبارت دیگر بازارها در دی، بهمن و اسفند امسال روندی کاملاً متفاوت از 9 ماه ابتدایی سال پیش خواهند گرفت و دیگر خبری از روند افزایشی یا کاهشی شتابان در بازارها نخواهد بود؛ به این موضوع در گفت‌وگوی پیشین با هفته‌نامه تجارت فردا در نیمه آذرماه نیز اشاره و عنوان شد که تا پایان امسال بازار سرمایه کشور وضعیت نوسانی محدودی را تجربه خواهد کرد، که تاکنون هم چنین بوده است. استمرار روند کنونی در بازارهای کشور باعث می‌شود تا بازار خودرو ظرف ماه‌های باقی‌مانده از امسال با افت روبه‌رو شود و شاهد کاهش قیمت در این بازار باشیم.
همچنین بازار طلا نیز احتمالاً تا پایان سال کاهشی خواهد بود. درواقع با توجه به قوت‌گیری ارزهای دیجیتال در دنیا، از قدرت طلا در بازارهای جهانی کاسته شده است. همان‌گونه که مستحضرید در حال حاضر بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال در حال جذب سرمایه بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری هستند و همین موضوع باعث افت تقاضا برای طلا شده و به این ترتیب در حالی که بورس آمریکا افت پیدا کرده اما طلا نیز وارد مسیر افزایش نشده است. در واقع سرمایه‌های خارج‌شده از بازار سهام این مرتبه به جای طلا به سراغ ارزهای دیجیتال حرکت کرده‌اند. به این ترتیب تضعیف جهانی طلا عامل دیگری برای جلوگیری از افزایشی شدن این بازار در ایران ظرف سه ماه پایانی امسال خواهد بود. هرگونه اظهارنظر در خصوص بازار ارز نیز باید بر مبنای اخبار سیاسی و تحولات در صادرات کشور انجام شود. در هفته‌های اخیر اخباری مبنی بر افزایش صادرات نفت ایران منتشر شد که با توجه به افزایشی شدن بهای جهانی نفت دور از انتظار نبود. در عین حال پیوستن مجدد ایران به FATF در حال بررسی بوده و موافقت با آن می‌تواند نقل و انتقال ارز به کشور را تسهیل کند و شرایط ارزی کشور را بهبود ببخشد. بنابراین برآورد می‌شود که تا پایان امسال نرخ ارز بیشتر تمایل به نوسان در بازه 20 تا 25 هزار تومان به جای نوسان در کانال 25 تا 30 هزار تومان داشته باشد، بنابراین بازار ارز نیز وضعیت مطلوبی برای سرمایه‌گذاران به همراه نخواهد داشت.
در وضعیت کنونی بورس اوراق بهادار همچنان بهترین بازدهی را میان سایر بازارها تا پایان سال خواهد داشت؛ چراکه تثبیت شرایط اقتصادی می‌تواند بازار سهام را افزایشی کند، البته تاثیر این عامل محدود بوده و تا پایان سال حداکثر می‌توان انتظار افزایش 200 هزارواحدی در شاخص را داشت، اما بازگشت به شاخص دو میلیون واحد برای امسال بعید به نظر می‌رسد. بنابراین انتظار می‌رود که سرمایه‌گذاران در سه ماه پایانی سال 99 از بازار سرمایه بیش از سایر بازارها استقبال کنند که با توجه به بازدهی بیشتر این بازار در این مدت، انتخابی کاملاً منطقی به نظر می‌رسد. البته باید توجه کرد که نرخ بازدهی در تمامی بازارها ظرف سه ماه باقی‌مانده از امسال از نرخ بازدهی در 9 ماه ابتدایی سال به مراتب پایین‌تر بوده و بازارها روزهای خوش قبل را در این مدت تجربه نخواهند کرد. یک نکته دیگر می‌توانم اضافه کنم که فعالان بازار سهام کمتر با روندهای طولانی‌مدت صعودی یا نزولی مواجه هستند و بنابراین قدرتمندترین ابزار برای معامله‌گری و سرمایه‌گذاری باید مبتنی بر تحلیل‌های بنیادی، تحلیل‌های تکنیکال و بررسی تغییرات در تمایلات بازار باشد. به عبارت دیگر حرکت رمه‌ای در بازار سهام حداقل می‌شود و به همان نسبت نیز سودهای رمه‌ای کاهش می‌یابد یا ممکن است صفر شود. اگر به تغییرات بازار در چند روز اخیر نگاهی بیندازید متوجه می‌شوید که جنس تغییرات روندی و هم‌راستایی است. تعدادی سهم ارزش خود را از دست می‌دهند و گروهی دیگر ارزش بیشتری را تجربه می‌کنند.
