تراژدی بورس

  سایه فتحی: در اوضاع و احوال ناخوش اقتصاد ایران همچنان بازار سرمایه یکه‌تاز میدان بازارهای مالی بوده ولی داستان رشد بورس و بالا گرفتن تورم به مرحله پرتب و تابی رسیده است. میان اقتصاددانان اختلاف نظر بسیاری درباره اثر بازار سرمایه بر تورم وجود دارد. دسته‌ای از اقتصاددانان معتقدند در شرایط کنونی کشاندن مردم به بازار سرمایه کمکی به کنترل پایدار تورم نمی‌کند و حتی خود به تشدید تورم دامن می‌زند و در عین حال کمکی به بخش حقیقی اقتصاد و به‌ویژه جلوگیری از روند منفی رشد سرمایه‌گذاری نمی‌کند. در مقابل دسته دیگر که مسوولان دولتی نیز با آنها هم‌نظرند، معتقدند بورس در برابر هجوم نقدینگی نقش سد را ایفا کرده و نگذاشته اقتصاد ایران گرفتار ابرتورم شود. دولت توجهی به هشدارهای دسته اول ندارد و همچنان سرخوش از رشد شاخص کل بورس و ورود نقدینگی به این بازار است. به گفته یکی از مسوولان دولتی بازار سهام کمترین تاثیرگذاری را در تورم دارد و زمانی که ارزش سهام افزایش پیدا می‌کند تاثیر مستقیمی بر روی شاخص تورم ندارد چراکه سهام در سبد خانوار نیست. در مقابل نگاه خوش‌بینانه دولت، اقتصاددانان نگران این وضعیت هستند و چندی پیش در نامه‌ای به رئیس‌جمهور نسبت به بحران‌خیز شدن بازار سرمایه از ناحیه تشدید تورم هشدار دادند. در این نامه اشاره شده است؛ «این سطح بی‌سابقه از رشد ارزش بورس و مبادلات مالی آن در حالی است که نتوانسته به رشد واقعی سرمایه‌گذاری و تشکیل سرمایه ثابت به شکل معنی‌داری کمک کند. مهم‌تر آنکه وضعیت فعلی بورس و ادامه آن به شدت بحران‌خیز و همراه با تخریب بیشتر وضعیت اقتصاد کلان خواهد بود. در نتیجه انتظارات شکل‌گرفته در بورس، تولید با سرمایه‌گذاری و تامین مالیِ داخلی بیش از پیش تعطیل شده، بر نابرابری افزوده شده و بازار پول در معرض تخریب از مجرای افزایش سرعت گردش پول و تبدیل هرچه سریع‌تر شبه‌پول به پول قرار خواهد گرفت و حتی فشار درون‌زایی برای خلق نقدینگی و پایه پولی مضاعف ایجاد خواهد کرد.» با این حال این اختلاف نظر وجود دارد که تورم منشأ پولی دارد و بورس نمی‌تواند تورم‌زا باشد اما این اقتصاددانان معتقدند از منظر پولی، مساله در اینجا بیش از اینکه مقدار کمی نقدینگی و پول باشد، تغییر در انتظارات و در نتیجه تغییر سرعت گردش پول است. بنابراین علل اصلی را باید در زمینه‌های تغییر انتظارات دید تا کمیت‌های پولی. در این زمینه نیز تیمور رحمانی اقتصاددان به تازگی در سرمقاله دنیای اقتصاد پیرامون آثار تورمی رشد بورس هشدار داده و نوشته است؛ افزایش سرسام‌آور و چند برابر شدن قیمت سهام در ماه‌های اخیر، این جهش تورمی را تشدید کرده و خود مکانیسم تشدید تورم را فعال کرده است بدون آنکه رابطه تنگاتنگ رشد نقدینگی و تورم را منتفی کرده باشد. این اقتصاددان معتقد است اگر سیاستگذار جلوی سفته‌بازی‌های رایج در بورس را نگیرد یا باید ابرتورم را بپذیریم یا باید ریزش بازار و ورشکستگی افراد را پذیرا باشیم. به این بهانه در پرونده پیش‌رو بررسی کرده‌ایم که بازار سرمایه؛ تورم‌ساز است یا تورم‌سوز؟ و سیاستگذار چگونه می‌تواند از دوراهی ابرتورم و ریزش بورس به سلامت عبور کند؟ آیا سیاستگذار می‌تواند این خطر را دفع کند یا اینکه مرثیه اقتصاد ایران با یکی از این دو سناریو تراژیک‌تر می‌شود؟