بازگشت جذابیت

سرمایه‌گذاری در سپرده بانکی یک فرصت سرمایه‌گذاری با کمترین ریسک در بازار مالی ایران به حساب می‌آید، از این‌رو همواره سرمایه‌گذارانی با ریسک‌پذیری بسیار پایین به این نوع سرمایه‌گذاری روی می‌آورند. اما در این بین اگر بازدهی بازارهای موازی که ریسک بالاتری دارند اختلاف قابل توجهی با بازدهی سپرده داشته باشد، برخی افراد با درجه ریسک‌پذیری متوسط ترغیب خواهند شد تا سپرده بانکی خود را با سرمایه‌گذاری در این بازارها جایگزین کنند. بنابراین یکی از الزامات بررسی بازار سپرده بانکی میزان موفقیت بانک‌ها در جذب سپرده، بررسی بازدهی و ریسک بازارهای مالی و دارایی دیگر مانند ارز، طلا، مسکن و سهام است. البته به جز ریسک و بازدهی بازارها که به عنوان معیارهای اصلی برای تصمیم سرمایه‌گذاران مطرح است، شاخص‌های دیگر مانند نقدشوندگی، هزینه ورود به بازارها برای سرمایه‌گذاری و هزینه خروج از بازار نیز در تخصیص سرمایه‌ها در بازارهای مختلف نقش دارد.

 بازده حقیقی

جدول ۱ بازدهی چهار بازار سهام، دلار، سکه و مسکن را در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد. همچنین برای اینکه مشخص شود بازده حقیقی این بازارها چگونه بوده در ستون آخر نرخ تورم آورده شده است. بر اساس آمار ارائه‌شده در این جدول متوسط بازدهی ماهانه در سه بازار سهام، سکه و ارز از ابتدای سال ۹۷ تا مرداد ۹۸ بیش از شش درصد بوده و بازدهی بخش مسکن نیز به‌طور متوسط 1 /5 درصد بوده است. این در حالی است که متوسط تورم ماهانه در این ماه‌ها 9 /2 درصد بوده است. این به آن معنی است که بازدهی حقیقی این بازارها در دوره مورد بررسی مثبت بوده است.

با وجود آنکه قیمت سکه طلا و نرخ دلار در سال گذشته رشد بالایی را تجربه کرد (بر اساس جدول 1 قیمت سکه طلا با رشد 6 /187درصدی در سال ۹۷ بیشترین رشد را نسبت به بازارهای موازی دیگر داشته و بعد از آن نرخ دلار با رشد ۱۶۲درصدی بیشترین بازدهی را در این سال به خود اختصاص داده است) اما با اجرای سیاست‌های ارزی مناسب توسط بانک مرکزی از نیمه دوم سال گذشته، شاهد کاهش نوسانات در این بازارها بوده‌ایم به نحوی که در سال جاری، رشد پنج‌ماهه در این دو بازار به ترتیب منفی 3 /11 و منفی 8 /12 بوده است. در سال جاری، بازار سهام که در بین چهار بازار مورد بررسی در سال ۹۷ کمترین بازدهی را داشت، در پنج‌ماهه نخست امسال با رشد ۴۹درصدی همراه بوده است. بازار مسکن نیز در این دوره رشد ۱۸درصدی را تجربه کرده است. لذا، با توجه به تورم پنج‌ماهه می‌توان گفت که تنها بازده حقیقی بورس و مسکن در این بازه زمانی مثبت بوده است.

به‌رغم آنکه در سال ۹۷ سرمایه‌گذاری در بازارهای موازی بازدهی بیشتری را نصیب سرمایه‌گذاران کرده است اما از این نکته مهم نباید غافل بود که ریسک این بازارها نیز متناسب با بازدهی آنها بالا بوده است. با توجه به انحراف معیار بازدهی‌های ماهانه می‌توان گفت بازار دلار و سکه بیشترین ریسک را در این دوره داشته‌اند و بعد از آن بازار سهام ریسک بیشتری را نسبت به بازار مسکن داشته است. نمودار ۱ بازده ماهانه این بازارها را در بازه زمانی سال‌های ۹۷ و ۹۸ نشان می‌دهد. هدف از ترسیم این نمودار نشان دادن نوسانات بازدهی این بازارها و ریسکی است که سرمایه‌گذاری در این بازارها دارد. بازار سکه و دلار دو ماه در سال ۹۷ و چهار ماه از پنج ماه ابتدای سال ۹۸ رشد ماهانه منفی داشته‌اند. از این‌رو نگاه به مجموع رشد قیمت‌ها نمی‌تواند تنها معیار سرمایه‌گذاری باشد و باید این ریسک‌ها نیز لحاظ شود. مخصوصاً هرچقدر که افق سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت‌تر باشد، ریسک سرمایه‌گذاری‌ها در این بازارها بیشتر خواهد بود.

اگر بخواهیم عملکرد بازدهی سپرده‌گذاری را در پنج‌ماهه نخست سال با بازارهای موازی مقایسه کنیم، باید اشاره کرد که با فرض سود سپرده ۲۰ درصد، بازده پنج‌ماهه سپرده 33 /8 درصد است که با توجه به تورم 4 /9درصدی هنوز بازده حقیقی سپرده منفی است اما این بازدهی از بازدهی بازار ارز و طلا که بازده اسمی آنها نیز منفی بوده بالاتر است.

حال سوال این است که آیا در سال ۹۸ سپرده‌گذاری فرصت جذاب‌تری برای سرمایه‌گذاری خواهد بود. برای پاسخ به این سوال باید بازدهی انتظاری در هر بازار را در نظر بگیریم و بر آن اساس بازارها را باهم مقایسه کنیم. نکته‌ای که از جدول ۱ در خصوص بازدهی بازارها به دست آمده این است که قیمت‌ها در تمام بازارها در دوره مورد بررسی جهش داشته و همین امر بازدهی آنها را افزایش داده است. اما بررسی روند بازدهی ماهانه این بازارها در ماه‌های اخیر در سال ۹۸ نشان می‌دهد که این جهش قیمت‌ها بیش از حد تعادلی بوده و بازارها در حال تعدیل قیمت‌های خود به سمت پایین هستند. بازده منفی بازار مسکن در مردادماه، بازده منفی ارز و طلا در چند ماه اخیر و کاهش بازدهی بازار سهام در دو ماه اخیر نشان از این واقعیت دارد که روند کاهشی قیمت‌ها و بازدهی منفی این بازارها آغاز شده است. رفتارشناسی بازارهای مالی و دارایی در ایران نشان می‌دهد که در هنگام وارد شدن یک شوک قیمتی به این بازارها، واکنش این بازارها به این شوک بیش از حد تعادلی بوده و قیمت‌ها به نوعی اورشوت می‌شوند. لذا در دوره‌های بعد از وارد شدن شوک، این قیمت‌ها تعدیل شده و بازدهی منفی یا نزدیک صفر خواهند داشت.

این الگو در هر چهار بازار موازی مورد بررسی سهام، ارز، سکه و مسکن قابل مشاهده است. برای نشان دادن نمونه این رفتار نمودار ۲ رشد قیمت زمین در مناطق شهری و رشد قیمت یک متر واحد مسکونی در تهران را به عنوان شاخص‌های بازدهی بخش مسکن در مقابل تورم سالانه نشان می‌دهد. در دوره ۱۵ساله مورد بررسی در سه سال ۱۳۸۶، ۱۳۹۱ و ۱۳۹۷ شاهد جهش قیمتی مسکن بودیم. بعد از جهش قیمت‌ها در بازار مسکن در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۹۱ تا چند سال رشد قیمت‌ها در این بازار کمتر از تورم بود و بازده حقیقی این بازار منفی شد. در سال ۹۷ نیز شاهد جهش قیمتی شدیدتر از جهش‌های قیمتی قبلی بودیم و انتظار می‌رود که بازده حقیقی این بازار در سال ۹۸ و حتی سال‌های بعد نزدیک به صفر یا منفی باشد. از نشانه‌های این حرکت می‌توان به بازده ماهانه منفی بخش مسکن در مردادماه اشاره کرد (نمودار ۱). رفتار مشابهی برای بازار سهام و ارز و طلا پیش‌بینی می‌شود. از این‌رو موقعیت سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بانکی در ماه‌های آتی در مقایسه با سایر بازارها بسیار بهتر خواهد بود چون یک بازده اسمی مثبت تقریباً بدون ریسک را برای سرمایه‌گذار تضمین می‌کند.

 تورم

نکته دیگری که باعث می‌شود سپرده در ماه‌های آتی بیشتر مدنظر سرمایه‌گذاران قرار گیرد، روند کاهشی تورم است. نمودار ۳ روند تورم ماهانه را در ماه‌های اخیر بر اساس آمارهای منتشرشده توسط مرکز آمار ایران نشان می‌دهد. بر اساس این آمار روند افزایش تورم در آبان ماه سال ۹۷ متوقف شده و از آن ماه به بعد روند تورم ماهانه رو به کاهش گذاشته است به صورتی که تورم ماهانه از بالای پنج درصد در ماه‌های میانی سال ۹۷ به زیر چهار درصد در انتهای سال ۹۷ رسیده است. تورم ماهانه در سه ماه اخیر به ترتیب 8 /0، 8 /2 و 6 /0 بوده که کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد. مقایسه بازده ماهانه سپرده‌گذاری و تورم ماهانه نشان می‌دهد روند تورم به گونه‌ای پیش رفته که در مردادماه بازده حقیقی سپرده‌گذاری در بانک‌ها مثبت شده و پیش‌بینی می‌شود این روند ادامه داشته باشد.

در مجموع بررسی بازده انتظاری بازارهای موازی نشان می‌دهد که در ماه‌های باقی‌مانده سال ۹۸ نمی‌توان رشد قابل توجهی در این بازارها انتظار داشت و ریسک سرمایه‌گذاری در این بازارها در مقابل بازده انتظاری آنها به‌گونه‌ای است که نمی‌تواند جذابیت ماه‌های قبل را داشته باشد. از طرف دیگر روند کاهشی تورم در صورت تداوم نشان از این دارد که بازده حقیقی سپرده‌ها بعد از یک دوره چندماهه به سمت مثبت شدن پیش می‌رود و سپرده‌گذاری در بانک‌ها علاوه بر اینکه بازده اسمی تقریباً بدون ریسکی را دارد، قدرت خرید سپرده‌گذاران را نیز حفظ خواهد کرد.

همچنین، بررسی آخرین آمارهای بانکی منتشرشده توسط بانک مرکزی در خردادماه سال جاری نیز حکایت از روند مثبت جذب سپرده در شبکه بانکی دارد. حجم سپرده‌های بخش غیردولتی در خردادماه ۹۸ نسبت به ماه مشابه سال قبل ۲۵ درصد رشد داشته که نسبت به دوره مشابه (خرداد ۹۷ نسبت به خرداد ۹۶)، پنج درصد رشد را نشان می‌دهد. نگاهی دقیق‌تر به ترکیب سپرده‌ها بیانگر آن است که حجم سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار در دوره مورد بررسی نیز با رشد همراه بوده است. نرخ رشد این نوع از سپرده‌ها در خردادماه ۹۸ نسبت به خرداد ۹۷، بالغ بر ۲۰ درصد بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل (خرداد ۹۷ نسبت به خرداد ۹۶) حدود یک درصد رشد داشته است.

از سوی دیگر، در مقطع یک‌ساله منتهی به خرداد ۹۷ نرخ رشد حجم پول ۵۱ درصد و نرخ رشد حجم شبه‌پول ۲۱ درصد بوده که نشان می‌دهد با توجه به برقراری ثبات نسبی در بازارهای دارایی تا حدودی از شدت تبدیل شبه‌پول و نقدینگی مازاد به پول کاسته شده است. در این راستا، بانک مرکزی با تامین ثبات در بازار ارز از طریق سیاستگذاری‌های مناسب موفق شده است تا حدودی آن حجم از نقدینگی سرگردانی را که در جست‌وجوی بازدهی بیشتر از سپرده‌های بانکی بوده به‌صورت فعال و هوشمندانه مدیریت کند.