کفش‌های مکاشفه

معادن کشور گنجینه‌های ارزشمندی است که از سال‌ها پیش اکتشاف و بهره‌برداری از آنها در حال انجام است. ظرفیت تولید مواد معدنی در ایران به حدی زیاد است که این صنعت می‌تواند به عنوان انتخابی بسیار مناسب برای توسعه صادرات غیرنفتی باشد. با توجه به این پتانسیل بالا، چالش‌های موجود بر سر راه اکتشاف، سرمایه‌گذاری و عملیات استخراج طی سالیان گذشته باعث شده این بخش به حد کافی نتواند رشد و توسعه پیدا کند. بر اساس اعلام تحلیلگران حوزه صنعت معدن، یکی از بزرگ‌ترین مصائب حوزه معدن (به خصوص در بخش اکتشاف)، کمبود منابع مالی داخلی است، موضوعی که یا باعث ایجاد رکود در فعالیت‌های معدنی شده یا فعالیت‌های معدنی موجود در سطح کشور را با افت کیفیت همراه کرده است. از این‌رو لزوم ورود سرمایه‌های خارجی به حوزه معدن ایران، عاملی موثر برای ظرفیت‌سازی و اکتشاف و تولید بیشتر مواد معدنی و به تبع آن صادرات بیشتر این مواد در دوران پسابرجام به شمار می‌رود. به همین دلیل حمایت دولت در کاهش موانع موجود بر سر راه اکتشاف می‌تواند موجب توسعه بیش‌ازپیش صنعت معدن در ایران شود.

بر اساس آمار رسمی، حدود هفت درصد از سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران مربوط به معدن است این در حالی است که در کشوری همچون استرالیا که حرف نخست را در زمینه اکتشاف معادن در جهان می‌زند، سرمایه‌گذاری‌های خارجی در حوزه معدن حدود 69 درصد کل سرمایه‌گذاری‌های خارجی برآورد شده است. مقایسه این دو نسبت نشان می‌دهد سهم بسیار پایین ایران در استفاده از فناوری‌های روز دنیا در حوزه اکتشاف و استخراج مواد معدنی، ناشی از سرمایه‌گذاری بسیار کم سرمایه‌گذاران خارجی بوده و نکته تاریکی در صنعت معدن کشور به حساب می‌آید. 

این در حالی است که ایران از نظر ذخایر معدنی نخستین کشور خاورمیانه و جزو 10 کشور برتر دنیاست به طوری که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، حدود هفت درصد از کل ذخایر معدنی جهان در ایران قرار دارد. به همین دلیل، بحث اکتشاف معادن یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید در صنعت معدن مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

علاوه بر کمبود سرمایه‌گذاری‌های خارجی، نقش کمرنگ بخش خصوصی، یکی دیگر از مشکلات بزرگ حوزه اکتشاف به حساب می‌آید. این مهم در حالی اتفاق می‌افتد که اکتشاف اولیه معادن در کشور اصولاً به وسیله بخش دولتی صورت می‌گیرد به این صورت که دولت با استفاده از توانمندی بخش خصوصی اکتشافات اولیه را انجام می‌دهد. این در حالی است که وجود موانع و نبود ابزارهای کافی باعث شده حضور مستقل بخش خصوصی در بخش اکتشاف بسیار ضعیف باشد. 

کمبود منابع مالی نیز مزید بر علت شده و فرآیند اکتشاف در کشور را با رکود مواجه کرده است. یکی از بخش‌هایی که می‌تواند با ایجاد شرایط مناسب میزبان حضور مستمر و موثر بخش خصوصی در صنعت معدن باشد،‌ همین بخش اکتشافات است. در حالی که میزان حفاری در معادن کشور در حدود 500 هزار متر در سال است و صنعت معدن برای اکتشافات عمیق‌تر نیازمند فناوری و تجهیزات جدیدتری است، حضور بخش خصوصی و ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت چشمگیری در این حوزه باشد. یکی دیگر از مسائل مهم در بحث اکتشاف، گران بودن هزینه‌های اکتشاف در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر است. یکی از دلایل گران بودن بحث اکتشاف و حفاری، ماشین‌آلات حفاری بوده و دلیل دیگر اتلاف زمان هنگام حفاری است که این موضوع ناشی از تجربه کم کارشناسان حفاری کشور و استفاده نکردن آنها از ابزارها و نقشه‌های به‌روزرسانی‌شده بوده است. با این حال بر اساس گزارش‌های ایمیدرو، هزینه‌های اکتشافی این سازمان طی سال اخیر روند کاهشی داشته است.

گزارش اکتشاف ایمیدرو

طی چند سال گذشته، فعالیت‌های اکتشافی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، با هدف کشف منابع جدید برای توسعه بخش معدن، فراهم ساختن بستر مناسب برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی با تهیه مستندات اکتشافی منطبق با استانداردهای جهانی، سرمایه‌گذاری اکتشافی در مناطق محروم و دارای پتانسیل معدنی برای هدایت منابع مالی و فناوری، ایجاد توسعه و اشتغال و تامین امنیت کافی در مناطق محروم صورت گرفته است. 

حمایت فعالیت‌های اکتشافی در شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و مجتمع‌های معدنی تحت پوشش در قالب اکتشافات عمومی و تکمیلی بخشی از اعتبارات اکتشافی ایمیدرو را تحت پوشش خود قرار داده است. 

از سوی دیگر این سازمان در نظر دارد تا در سال 1396 برنامه‌های اکتشافی خود را روی مناطق امیدبخش حاصل از پهنه‌های بزرگ معدنی ادامه داده و به اکتشاف اندیس‌های جدید روی آورد. 

ایمیدرو در برنامه سال 1395 خود، اکتشاف پهنه‌های معدنی و انجام مطالعات شناسایی و پی‌جویی و اکتشاف عمومی و تفصیلی را جزو سرفصل‌های اصلی خود قرار داده بود که در مناطق امیدبخش حاصل از پهنه‌های دارای مجوز با شرح ذیل پیگیری خواهد شد. این فعالیت‌ها شامل اجرای عملیات فاز شناسایی و پی‌جویی در 20 استان شامل 36 پهنه و بیش از 400 اندیس در بیش از 250 هزار کیلومترمربع گستره کشور خواهد بود.

از سوی دیگر محدوده‌های اکتشافی در مناطق معدنی و مجتمع‌های مرتبط با سازمان از قبیل سنگان، زرشوران، گل‌گهر، مهدی‌آباد، جلال‌آباد و محدوده‌های دیگر از سال‌های گذشته تحت پیگیری ایمیدرو بوده است. فعالیت‌های اکتشافی در شرکت تهیه و تولید در سه محور اکتشاف در مجتمع سنگ‌آهن سنگان، اکتشاف در طرح طلای زرشوران و اکتشاف در طرح عناصر نادر خاکی سه محور اصلی پروژه‌های تکمیلی معادن ایمیدرو در سال‌های اخیر بوده است که شامل خدمات سطحی و عمقی در معادن و محدوده‌های اکتشافی با بیش از 30 هزار متر حفاری بوده است. هدف ایمیدرو در سال 1396 در مجتمع سنگ‌آهن سنگان با بیش از 12 هزار متر حفاری مغزه‌گیری، افزایش ذخایر قطعی و بالا بردن اطلاعات اکتشافی در معادن شرقی و غربی سنگان خواهد بود. این سازمان همچنین در طرح طلای زرشوران به دنبال افزایش ذخایر خود در معدن اصلی این منطقه خواهد بود، ایمیدرو این هدف را با پیگیری انجام مناقصه تکمیل شبکه حفاری به میزان 30 هزار متر انجام خواهد داد. 

در زمینه اکتشاف در عناصر نادر خاکی نیز ایمیدرو در حوزه ایران مرکزی مراحل پی‌جویی و شناسایی پهنه بافق-چادرملو را به وسعت 24 هزار کیلومترمربع انجام داد که به هفت هزار کیلومترمربع منطقه امیدبخش منجر شد. 

بر اساس برآوردهای ایمیدرو، پیش‌بینی می‌شود در پایان سال 1396، اکتشافات عمومی در 900 کیلومترمربع از آن عملیاتی شود. 

در مقیاس اکتشاف عمومی و تفصیلی نیز دو محدوده گزستان و آنومالی 5 ساغند در دستور کار این سازمان قرار گرفتند. در حال حاضر اکتشاف تفصیلی 200‌هکتاری محدوده گزستان به پایان رسیده و میزان ذخیره آن، 60 میلیون تن کانسنگ و حدود 60 هزار تن محتوای عناصر نادر برآورد شده است. اکتشاف آنومالی 5 ساغند نیز که از اواخر سال 95 انجام شده به احتمال بسیار زیاد در سال 1396 به پایان خواهد رسید. در حوزه شمال شرق کشور نیز،‌ محدود معادن سنگان به عنوان یکی دیگر از مناطق بسیار امیدبخش ارزیابی شده است. 

منطقه‌ای که مرحله شناسایی و پی‌جویی آن به اتمام رسیده و اکتشافات عمومی آن در سال 1396 به مساحت 37 کیلومترمربع آغاز خواهد شد. منطقه سنگان از نظر عیار عناصر نادر خاکی در کشور بی‌نظیر است، به طوری که در برخی از نمونه‌ها عیار این محدوده بیش از پنج کیلوگرم در تن گزارش شده است.