مالیات در زیرزمین

  معین حسین‌پور: «اکنون 78 هزار میلیارد تومان از کل معوقات مالیاتی کشور که کلاً حدود 210 هزار میلیارد تومان است، متعلق به 100 شخص حقیقی و حقوقی است که از این مبلغ 9 هزار میلیارد مربوط به اشخاص حقیقی و 69 هزار میلیارد تومان آن مربوط به اشخاص حقوقی است.» این داده‌ها اخیراً از سوی حسن درویشیان رئیس سازمان بازرسی کل کشور اعلام شده است. ارقام و اعداد وقتی عجیب می‌شود که در کنار درآمدهای مالیاتی سالانه قرار گیرد. دولت در سال آینده حدود 170 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی در لایحه بودجه پیش‌بینی کرده است که از نظر بسیاری، تحقق این رقم دور از دسترس است. اما جالب اینجاست که عدد معوقات مالیاتی بیش از این رقم است. یا در سال جاری، دولت پیش‌بینی کرده که 142 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی داشته باشد که به نظر تاکنون نیز موفق به تحقق اکثر آن در بازه هشت‌ماهه شده است. اما باز هم این رقم در برابر میزان معوقات مالیاتی کمتر است. در حقیقت بدهی‌ای که 100 شخص حقیقی و حقوقی به دولت دارند، 50 درصد از کل مالیات‌های امسال را دربر می‌گیرد. دولت از سیاست بنزینی، مجموعاً 30 هزار میلیارد تومان درآمد ریالی به دست آورده که مشغول پخش و توزیع آن است که آن هم با انتقادات فراوانی همراه بوده است. اما کل یارانه بنزینی، به نصف معوقات مالیاتی آن 100 شخص نمی‌رسد. همه اینها ثابت می‌کند که میزان معوقات مالیاتی به ارقام سرسام‌آوری رسیده است. نکته اینجاست که اینها مالیات اشخاصی است که برای سازمان امور مالیاتی و نهادهای نظارتی از جمله سازمان بازرسی کل کشور محرز شده و هویت آنها معین است و این فارغ از فرارهای مالیاتی قرار می‌گیرد. یعنی علاوه بر این بدهکاران، بخش بزرگ دیگری هم به نام فراریان مالیاتی وجود دارد که در اقتصاد سایه فعالیت می‌کنند و از چشم ناظر سازمان مالیاتی پنهان شده‌اند. اگر ارقام فرار مالیاتی نیز به این حجم افزوده شود، به عددهای بسیار بالاتری می‌رسیم. برآوردهایی که از سوی مسوولان مختلف می‌شود، میزان فرار مالیاتی را بین 40 تا 100 هزار میلیارد تومان نشان می‌دهد. البته این اختلاف فاحش در برآوردها، خود دلیلی بر این است که برآورد دقیقی از میزان فرار مالیاتی وجود ندارد. اما اگر همان میزان 40 هزار میلیارد تومان را ملاک قرار دهیم، تقریباً به میزان یک‌سوم درآمدهای مالیاتی سال جاری و بیشتر از کل یارانه بنزینی است. در نتیجه حفره‌های به وجودآمده در ساختار اقتصاد ایران برای فرار از مالیات بسیار بزرگ و پررنگ است. اما علت این حفره‌های عمیق چیست؟ مشکل تنها در ساختار نظام مالیاتی وجود دارد یا بحث اقتصاد سیاسی نیز در شکل‌گیری این شکاف موثر بوده است؟ فرار مالیاتی مشخصاً بحث اقتصاد زیرزمینی یا اقتصاد سایه را پررنگ می‌کند و این اعداد ثابت می‌کنند که حجم اقتصاد سایه ایران، به اندازه قابل توجهی رسیده است. آیا ممکن است قانونگذاری هم موجب شکل‌دهی اقتصاد سایه شده باشد؟ معافیت‌های مالیاتی گوناگونی که در بودجه‌های سنواتی گنجانده شده‌اند، خود می‌توانند به محلی برای افراد تبدیل شوند تا به هجرت به منطقه یا فعالیت اقتصادی معاف از مالیات، برای استفاده از این فرصت ترغیب شوند. در این پرونده، کارشناسان ابهامات موجود و پاسخ سوالات مطرح‌شده را بررسی می‌کنند.