علل، عواقب و آینده تورم

  رسول فروغ‌فرد: در حالی که از ابتدای دولت اول روحانی شاخص قیمت آرام گرفته بود و تورم را به محدوده تک‌رقمی نیز رساند اما این روند در دولت دوم ادامه نیافت و چند ماه بعد از انتخابات 96 داستان به طور کلی عوض شد. از نیمه دوم سال 96 التهاب در بازارهای سکه، دلار و مسکن شروع شد و موجی از دلهره بین فعالان بازار به راه انداخت. شاخص قیمت نیز با شش ماه تاخیر از ابتدای سال 97 به جمع بازارهای ملتهب پیوست و روند صعودی را در پیش گرفت. رشد شاخص قیمت در هشت ماه ابتدایی سال جهشی بود و در ماه‌های بعدی تا حدودی از شتاب آن کاسته شد. اما در نهایت فرجام این اتفاقات نزدیک شدن تورم 12ماهه به مرز 50 درصد بود؛ که در نوع خود اتفاق کم‌نظیری در تاریخ اقتصاد ایران بوده است. تورم 50درصدی به این معناست که خانوار نمونه‌ای که در ابتدای سال 97 با تمام درآمدش می‌توانست سه وعده غذا بخورد در پایان این سال تنها قادر به تهیه دو وعده غذا خواهد بود. این حجم از تورم اگرچه ممکن است روی رفاه طبقه بالای جامعه اثر چندانی نداشته باشد؛ چه‌بسا ارزش دارایی‌های این قشر را نیز افزایش دهد، اما قشر آسیب‌پذیر جامعه را به مرز سقوط می‌رساند. به ویژه اینکه در تجربه تورم سال گذشته، از قضا تورم اقلام خوراکی به مراتب بیشتر از تورم سایر گروه‌های موجود در سبد مصرفی خانوار بوده است. مجموعه این اتفاقات نشان می‌دهد که تورم علاوه بر اینکه یک شوک مخرب به اقتصاد وارد می‌کند هارمونی درآمد و ثروت جامعه را به کلی دگرگون می‌کند؛ فقیر را فقیرتر و دارا را داراتر می‌کند. اکنون چند هفته از سال 98 نیز می‌گذرد و بازارها شاهد موج جدیدی از اضطراب و التهاب بوده‌اند؛ نرخ‌ها در دو بازار طلا و ارز در روزهای اخیر بازار را غافلگیر کرده و قواعد بازی را به هم ریخته است. برخی پیش‌بینی‌ها حکایت از ورود موج جهشی دیگر در فضای قیمتی کالاها و خدمات و برخی دیگر حکایت از کاهش دمای شاخص قیمت در ماه‌های آتی دارند. در چنین فضایی که آلوده به ویروس عدم قطعیت و نااطمینانی است، اذهان عمومی با سوال‌های متعددی مواجه شده است؛ سوالاتی که برخی به ریشه‌ها و اثرات تورم ماه‌های اخیر می‌پردازند و برخی نیز به دنبال گمانه‌زنی در خصوص آینده تورم و بازارهاست. سوالاتی از این قبیل که چه عامل یا مجموعه عواملی باعث شد تا در دوره‌ای که محور سیاستگذار به ظاهر رویکرد اعتدال بود، تورمی کم‌سابقه دامن‌گیر اقتصاد شود؟ این تورم چه آثاری روی رفاه اقشار مختلف جامعه دارد؟ و برندگان و بازندگان آن چه کسانی هستند؟ موج تورم جاری تا چه زمانی ادامه دارد؟ و اینکه سیاستگذار چه نسخه‌هایی پیش‌ رو دارد تا به این روند تلخ پایان دهد؟

پرداختن به آینده تورم اگر چه نیاز به ملزومات و ارزیابی‌های قابل توجهی دارد اما اثرات مثبت چشمگیری در بازار دارد. مهم‌ترین اثرات آن را می‌توان در شکل‌گیری انتظارات دانست؛ به طوری که در مقطع فعلی فعالان بازار و آحاد اقتصادی قدرت برنامه‌ریزی بلندمدت برای فعالیت‌های اقتصادی خود ندارند.