دشمن ملت

  رضا طهماسبی: حدیث معروف و مشهوری از پیامبر اسلام (ص) بارها و بارها نقل شده و در ایام قدیم بر سردر و دیوار اغلب حجره‌های بازار دیده می‌شد که «الکاسب حبیب‌الله»؛ که احتمالاً در دوران کنونی ناظر بر فعالیت اقتصادی و کسب‌وکار سالم و شفافی است که از قِبَل آن سود و منفعتی به جامعه و مردم می‌رسد. با این حال قطعی است که این حدیث مشهور شمولیت کلی ندارد، به ویژه در مورد کاسبان دوره تحریم که بیشتر می‌توانند مصداق «مطففین» نوین باشند که به نوعی کم‌فروشی دارند و اموال بیت‌المال به نفع و جیب شخصی در شرایط سخت اقتصادی مصادره می‌کنند.

اقتصاد ایران در دوره سخت تحریم‌های گذشته که معجونی تلخ از ترکیب تحریم‌های دولت و کنگره ایالات متحده، قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی و نظام مالی و بانکی بین‌المللی بود، ناگزیر به سوی اشخاصی حقیقی و حقوقی رفت که بتوانند تحریم‌ها را به اصطلاح دور بزنند و مبادلات تجاری و پولی را از مسیرهای متعدد و غیرشفاف که قابلیت ردگیری و انسداد آن اندک باشد، انجام دهند. فرآیندی که مشمول صرف هزینه بالا و البته رو دست خوردن‌هایی بود که بعدها مشخص شد. اشخاصی بودند که نفت و فرآورده‌های نفتی را فروختند و پولش را پس نیاوردند، کسانی بودند که چمدان‌های دلار را گرفتند و تحویل ندادند و کسانی که مبادله را انجام دادند اما با هزینه‌ای بس گزاف.

بعد از نشستن ایران و کشورهای غربی برای مذاکره در باب رفع تحریم‌ها و باز شدن نسبی فضا با روی کار آمدن دولت یازدهم بود که اندک‌اندک مشخص شد میزان سرمایه‌های بربادرفته مردم تا چه اندازه زیاد و هنگفت بوده و چه بسیار اشخاصی که از تحریم کیسه بزرگ و پرناشدنی برای خود دوخته بودند. کاسبان تحریم البته به مرور زمان و با طولانی شدن دوره تحریم، راه و روش‌های متعددی هم برای کسب‌وکار ناسالم خود تدوین کرده بودند به طوری که مخالفان جدی هرگونه توافق و باز شدن درها و شفاف شدن فضا بودند. شاید بابک زنجانی عریان‌ترین نوع سوءاستفاده از فضای تحریم را داشت که امروز همه انگشت‌ها به سوی او نشانه رفته است، وگرنه نوع فعالیت بخش عمده‌ای از کاسبان قدرتمند تحریم چنان قانونی می‌نمود و در قالب خدمت به مردم درآمده بود که کوچک‌ترین نقدی هم به آن وارد دانسته نمی‌شد. فعالیت‌های غیرشفاف در این دوره با بالا رفتن هزینه مبادله، علاوه بر اینکه پول قابل توجهی به جیب کاسبان تحریم برد، بر عدم شفافیت و پیچیدگی‌ها و بوروکراسی اداری و اقتصادی ایران افزود. حالا دوباره قرار است تحریم‌ها بازگردد، اگرچه یک‌جانبه و از طرف ایالات متحده اما نظام مالی قوی این کشور و چرخش دلار به عنوان ارز اصلی مبادلات تجاری و بانکی و محرومیت ما از هرگونه مبادله دلاری، به نوعی بسته شدن مجدد کانال‌های نقل و انتقال پول است. یعنی دوباره نیازمند افرادی خواهیم بود که این توانایی را دارند که تحریم‌ها را دور بزنند که غالباً کاری غیرقانونی از منظر بین‌المللی تلقی می‌شود. جدا از افزایش مجدد هزینه مبادله، بستر فعالیت و زمینه پیدایش مجدد کاسبان تحریم، و شاید نوع پیشرفته‌تر آنها فراهم شده است. آیا با وجود ضرورت دور زدن تحریم‌ها و مبادلات پنهانی مالی، راهی برای گرفتار نشدن در دام کاسبان تحریم، این دشمنان ملت، وجود دارد؟