مهجوریت دیرینه

مجیدرضا منصورخاکی: بنیاد مستضعفان چندی پیش، در پایگاه خبری خود اعلام کرد که به منظور افزایش قدرت رقابتی بخش خصوصی و حضور موثرتر بنیاد مستضعفان در پروژه‌های کلان، هلدینگ‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه خود را از ورود به پروژه‌های پیمانکاری کمتر از 100 میلیارد تومان منع کرده است. اقدامی که اگرچه در نگاه اول مثبت به نظر می‌رسد اما این پرسش را هم ایجاد می‌کند که آیا سطح بازی بنیاد فراتر رفته که دیگر تمایلی برای فعالیت در سطوح خرد ندارد؟ اگرچه پیشتر نیز مشابه چنین تصمیماتی در دیگر نهادهای عمومی نیز اتخاذ شده، اما به گواه آنچه فعالان بخش خصوصی اعلام می‌کنند، گشایش چندانی برای تقویت حضور بخش خصوصی در اقتصاد حاصل نشده است. سال‌هاست که فعالیت سازمان‌های عمومی غیردولتی بخش غالبی از اقتصاد ایران را تحت سیطره خود قرار داده است. فعالیت‌هایی که بعضاً با عدم پاسخگویی، حداقل شفافیت و بهره‌گیری از امتیازات ویژه برقرار بوده و همواره بخش خصوصی را از متن نظام اقتصادی کشور دور نگه داشته است. با توجه به اینکه از اواسط سال 1396 خبرهایی مبنی بر دستور مقامات برای خروج نهادهای عمومی و نظامی از بنگاهداری منتشر شده، آیا اعلام کناره‌گیری بنیاد مستضعفان از پروژه‌های عمرانی کوچک نیز در همین جهت است؟ و البته پرسش مهم‌تر آنکه آیا این اقدام آن‌طور که ادعا شده برای «تقویت توان رقابت بخش خصوصی» صورت گرفته است؟

بر اساس اطلاعاتی که روی خروجی ویکی‌پدیا قرار گرفته است، در سال ۱۳۶۸ بیش از ۸۰۰ شرکت در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفته است که اغلب آنها شرکت‌های مصادره‌شده در سال‌های نخست انقلاب بوده است. تعداد شرکت‌های این نهاد در سال ۱۳۷۸ به ۴۰۰ شرکت رسیده که البته همه آنها واگذار نشد و برخی از آنها، به دلیل سوء‌مدیریت به ورطه تعطیلی کشیده شده است. حالا اما به گفته محمد سعیدی‌کیا، رئیس این نهاد، تعداد هلدینگ‌های اقتصادی بنیاد به دلیل آنچه او، ساماندهی و ادغام فعالیت‌های مشابه با هدف خروج از فعالیت‌های پایین‌دستی می‌نامد از ۲۲ هلدینگ به ۱۱ هلدینگ فعال کاهش یافته است. حال آنکه بنیاد مستضعفان نه‌تنها در پروژه‌های نفتی و پیمانکاری که در اغلب حوزه‌های اقتصادی از کشاورزی و دامداری گرفته تا صنایع معدنی، انرژی (برق و نفت)، ICT، مالی و سرمایه‌گذاری، صنایع غذایی، سیاحتی، حمل‌ونقل و صنایع ساختمانی فعالیت می‌کند. البته یکی از مهم‌ترین پروژه‌هایی که این نهاد در دست اجرا دارد، پروژه معروف «آزادراه تهران-شمال» است. اکبر ترکان، وزیر سابق راه و شهرسازی در گفت‌وگویی با همشهری اقتصاد درباره واگذاری پروژه این آزادراه به بنیاد می‌گوید: «من در پیشگاه الهی استغفار می‌کنم که این پروژه مهم را به بنیاد مستضعفان واگذار کردم. از خدا طلب مغفرت می‌کنم؛ عین حقیقت است. در آن زمان 10 شرکت خصوصی در قالب یک کنسرسیوم برای ساخت این آزادراه اعلام آمادگی کردند. از آن طرف هم بنیاد مستضعفان متقاضی بود، بنده تصمیم گرفتم این پروژه را به بنیاد واگذار کنم که البته اشتباه بزرگی را مرتکب شدم.»

اما اکنون که بنیاد مستضعفان به هر دلیل تصمیم دارد، منابع خود را در پروژه‌های بزرگ‌تر هزینه کند، آیا فضای کسب‌وکار برای پیمانکاران بخش خصوصی گشوده خواهد شد؟