غایبان بازار

مرضیه محمودی: از جمعیت 80میلیونی ایران، نیمی را زنان تشکیل می‌دهند و نیمی را مردان. این دو نیمه در میزان تحصیلات ابتدایی، متوسطه و عالی با هم برابرند (در برخی از مقاطع زنان یکی دو درصد جلوترند و در برخی از مقاطع مردان). اما با وجود برابری جمعیت و تحصیلات، بخش بزرگی از جمعیت 40میلیونی زنان در ایران هیچ نقشی در اقتصاد ایران ندارند. نرخ بیکاری زنان (7 /20 درصد) دو برابر مردان (5 /10 درصد) است و در مقابل نرخ مشارکت اقتصادی زنان (9 /14 درصد) یک‌چهارم مردان (1 /64 درصد) است. آماری که نشان می‌دهد 85 درصد زنان جزو جمعیت غیرفعال محسوب می‌شوند. یعنی از هر 100 زن، 85 نفر آنان (اگرچه برخی هنوز در سن کار هستند) نه جزو آمار شاغلان محسوب می‌شوند و نه جزو آمار بیکارانِ در انتظار شغل. آنها عطای کار کردن را به لقایش بخشیده‌اند و نه‌تنها دیگر در نیمکت ذخیره چشم‌انتظار فرصت اشتغال نیستند بلکه از بازی اقتصاد ایران خارج شده‌اند. این آمارها نشان می‌دهد زنان به ‌عنوان نیمی از جمعیت ایران هم سهم بیشتری از بیکاری دارند و هم امید کمتری به یافتن شغل. آن هم در حالی که در یکی دو دهه اخیر زنان پا به پای مردان و حتی در مواردی بیش از آنان وارد دانشگاه شده‌اند و خود را برای ورود به بازار کار آماده کرده‌اند. اما در نهایت در اقتصاد کم‌توان ایران و در میان موج بیکاری، آنان بیش از مردان به حاشیه رانده شده‌اند و بیکار مانده‌اند یا به عبارتی آنان نادیده گرفته شده‌اند.

این همان نکته‌ای است که صندوق بین‌المللی پول در گزارش اخیر خود به آن اشاره کرده است. این گزارش «تشویق زنان به کار کردن را از جمله عوامل کلیدی ارتقای رشد بلندمدت ایران» دانسته و گفته «زنان ایرانی دارای تحصیلات عالی، منبع بکر رشد اقتصادی و بهره‌وری هستند و باید راهی یافت تا مشارکت آنان در بازار کار ایران افزایش یابد».

اقتصاد ایران سال‌هاست توان اشتغال‌زایی خود را از دست داده و در این میان نگاه غالب آن است که اگر شغلی هم ایجاد شود، اولویت کسب آن با مردان است؛ نان‌آوران خانواده‌ها. اما این گزارش تلاش می‌کند راه‌هایی پیدا کند برای زدودن نگاه تبعیض‌آمیز به زنان. مواردی مانند تقویت حقوق قانونی زنان، اختصاص یارانه نگهداری از کودکان به زنان با درآمد پایین و کمپ‌های آموزشی برای زدودن نگاه تبعیض‌آمیز به زنان. صندوق عنوان کرده تلاش‌های انکارناپذیر ایران برای از بین بردن شکاف جنسیتی در امور بهداشتی و آموزشی نتیجه داده و زنان و مردان در آموزش برابرند اما تبعیض در بازار کار همچنان وجود دارد. جا ماندن زنان از بازار کار دلایل متعددی دارد. کم بودن اشتغال‌زایی در ایران، اشتغال در بخش‌های غیررسمی، دریافت حقوق‌های پایین‌تر و شاید از همه مهم‌تر مسوولیت‌های شخصی و خانوادگی از دلایلی باشد که نقش زنان را در اقتصاد کاهش می‌دهد. صندوق بین‌المللی پول اعلام کرده اگر شکاف دستمزد بین زنان و مردان به نصف کاهش یابد، نرخ مشارکت زنان ایرانی در بازار کار در بلندمدت دو برابر می‌شود و این مساله هم می‌تواند منجر به افزایش درآمدهای مالیاتی ایران شود و هم می‌تواند تولید ناخالص داخلی را تا ۲۶ درصد افزایش دهد. اما موانع این حضور چیست و چگونه می‌توان آنها را برداشت؟