میوه اعتماد
بهادر بیژنی از دلایل استقبال آلمانی‌ها از بازار سرمایه کشور می‌گوید
بهادر بیژنی معتقد است: فعالان آلمانی در میدان عمل نشان داده‌اند که به ظرفیت بالای بالقوه بازار سرمایه ایران اعتقاد دارند. این مساله در حجم سرمایه‌گذاری آنها در بازارمان به خوبی انعکاس یافته است. شاید هیچ کشوری را پیدا نکنیم که به اندازه آلمانی‌ها به بازار ایران اطمینان داشته باشند.
سایه فتحی: جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل و جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌تازگی اعلام کرده است؛ تا به امروز نزدیک به 1000 کد معاملاتی برای سرمایه‌گذاران خارجی صادر شده است که نیمی از این کدها متعلق به سرمایه‌گذاران آلمانی است. اما چرا حضور آلمانی‌ها در بازار سهام ایران پررنگ است؟ به این بهانه با بهادر بیژنی به گفت‌وگو پرداختیم تا بیشتر درباره خبری که به‌تازگی اعلام کرده توضیح دهد. جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در گفت‌وگو با تجارت فردا می‌گوید ایران و آلمان دو کشوری هستند که همکاری‌های گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف به ویژه در زمینه فرهنگی و اقتصادی باهم دارند. در بخش صنعت نیز این مساله بسیار مشهود است. خوشبختانه در بازار سرمایه هم دامنه همکاری‌ها با سرمایه‌گذاران آلمانی افزایش یافته است. بیژنی معتقد است؛ اینکه بیش از نیمی از میزان سرمایه‌گذاری خارجی متعلق به فعالان اقتصادی کشور آلمان است نشان‌دهنده اعتماد فعالان بازار سرمایه این کشور به ارکان بازار سرمایه ایران است اعم از نهاد ناظر، بورس‌ها و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ایران. او در این گفت‌وگو علاوه بر بیان دلایل حضور پررنگ آلمانی‌ها به تشریح وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه‌مان پس از برجام می‌پردازد و می‌گوید: پس از برجام حجم سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشور بیش از سه برابر افزایش یافته است. با این حال حجم سرمایه‌گذاری خارجی با توجه به پتانسیل‌ها و بزرگی بازار سرمایه و اقتصاد ایران؛ بسیار کم است و در شأن بازارمان نیست و باید این حجم افزایش قابل توجهی پیدا کند.
♦♦♦
در حال حاضر وضعیت حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران چگونه است؟ سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشور پس از برجام چه تحولاتی داشته است؟
پس از برجام حجم سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشور بیش از سه برابر افزایش یافته است. علاوه بر رشد سرمایه‌گذاری خارجی در بورس سهام، در بورس‌های کالایی (بورس کالا و بورس انرژی) نیز سرمایه‌گذاران خارجی حضور فعالی داشته‌اند. با این حال حجم سرمایه‌گذاری خارجی با توجه به پتانسیل‌ها و بزرگی بازار سرمایه و اقتصاد ایران؛ بسیار کم است و در شأن بازارمان نیست و باید این حجم افزایش قابل توجهی پیدا کند. در حال حاضر نزدیک به 1000 کد معاملاتی سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه کشور ثبت شده است. از این تعداد حدود 600 کد سرمایه‌گذاران حقیقی و حدود 350 کد سرمایه‌گذاران حقوقی هستند. این اعداد نشان می‌دهد علاقه سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به بازار سرمایه کشور زیاد است و باید تلاش شود تا با رفع موانع موجود بستر مناسب‌تری برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی فراهم شود تا در نتیجه شاهد رشد قابل توجه سرمایه‌گذاری خارجی باشیم.
شما اخیراً اعلام کرده‌اید 50 درصد از حجم سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران متعلق به سرمایه‌گذاران آلمانی است. علت اینکه حضور آلمانی‌ها در بازار سهام ایران پررنگ است، چیست؟
ایران و آلمان دو کشوری هستند که همکاری‌های گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف به ویژه در زمینه فرهنگی و اقتصادی باهم دارند. در بخش صنعت نیز این مساله بسیار مشهود است. خوشبختانه در بازار سرمایه هم دامنه همکاری‌ها با سرمایه‌گذاران آلمانی افزایش یافته است. سیاست سازمان بورس در جهت تقویت و رشد سرمایه‌گذاری خارجی بر این اساس تعریف شده که تعداد محدودی از بازارهای سرمایه جهان را به عنوان بازار هدف انتخاب کند و با تمرکز بر آنها ارتباط عمیق، سازنده و بلندمدت با آنها برقرار کند. سازمان بورس به هیچ عنوان به دنبال برقراری ارتباط کم‌عمق و گذرا با تعداد زیادی از بازارهای سرمایه جهان نیست. قطعاً ارتباط گذرا و کم‌عمق در جهت توسعه و رشد سرمایه‌گذاری خارجی اثرگذار نیست و به نوعی اتلاف وقت و هزینه است. آلمان و نهاد ناظر بازار سرمایه، پول و بیمه آن (بافین) از همان ابتدا یکی از بازارهای سرمایه و نهادهای ناظر هدفمان بوده است. تاکنون نیز با فعالان اقتصادی از جمله فعالان بورسی، بانکی و سرمایه‌گذاران این کشور همکاری‌های بسیاری انجام داده‌ایم. با توجه به بررسی‌هایی که در مورد سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه کشور انجام دادیم به این نتیجه جالب رسیدیم که آلمان در راس کشورهای سرمایه‌گذار در بازار سرمایه ایران قرار دارد به نحوی که بیش از 50 درصد حجم سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
با این اوصاف آلمانی‌ها در بازار سرمایه ایران چه دیده‌اند که دیگران ندیده‌اند؟
اینکه بیش از نیمی از میزان سرمایه‌گذاری خارجی متعلق به فعالان اقتصادی آلمان است نشان‌دهنده اعتماد فعالان بازار سرمایه این کشور به ارکان بازار سرمایه ایران است اعم از نهاد ناظر، بورس‌ها و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ایران. از طرف دیگر سازمان بورس و اوراق بهادار نیز در راستای تقویت همکاری با فعالان آلمانی و ارج نهادن به اعتماد آنها، سال گذشته تفاهم‌نامه همکاری را با نهاد ناظر بر بازار مالی آلمان (بافین) امضا کرد. این تفاهم‌نامه نقطه عطفی در تاریخ همکاری بازار سرمایه ایران و آلمان بود و مسیر همکاری بین فعالان بازار سرمایه دو کشور را هموار کرد. از طرف دیگر توسعه روابط بانکی دو کشور نیز در این زمینه بسیار اثرگذار بود به نحوی که تعدادی از بانک‌های ایرانی دارای شعبه در آلمان هستند و امید است که تعداد این شعب در آینده افزایش یابد. این عوامل باعث شده تا در زمینه نقل و انتقال بانکی هم شرایط تسهیل شود. از طرف دیگر بورس تهران و بورس مونیخ پس از امضای موافقت‌نامه همکاری نزدیک‌تری را با یکدیگر شروع کردند. در نتیجه شاهدیم اطمینانی که در فعالان آلمانی بازار سرمایه نسبت به ارکان بازار سرمایه ایران ایجاد شده به همراه تعاملات گسترده ارکان بازار سرمایه دو کشور سبب حضور پررنگ‌تر این کشور در بازار سرمایه ایران شده است.
فعالان آلمانی عمدتاً در کدام صنایع در بازار سرمایه ما، سرمایه‌گذاری کرده‌اند؟
این سرمایه‌گذاری در صنایع مختلفی در بازار سرمایه کشور انجام شده است. دامنه این سرمایه‌گذاری فراتر از سرمایه‌گذاری در صنایع شیمیایی، خودرو و ساخت قطعات است و بخش‌های دیگری از صنایع بورسی ایران را در‌بر می‌گیرد. اوراق با درآمد ثابت نیز توجه فعالان خارجی را نیز به سمت خود جلب کرده است. به طور کلی سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران تلفیقی از سرمایه‌گذاری در محصولات مختلف بازار سرمایه از جمله سهام و اوراق است.
با توجه به اینکه ساختار اقتصاد آلمان بانک‌محور است تا بازار سرمایه‌محور، حضور پررنگ آلمانی‌ها در بازار سرمایه ایران چه فوایدی برای بازار سرمایه ایران به همراه دارد؟
درست است که اقتصاد آلمان بانک‌محور است اما یکی از کشورهای پیشرفته در حوزه بازار سرمایه است. استقبال آنها از بازار سرمایه ایران باعث عمیق‌تر شدن روابط خواهد شد و امکان استفاده از تجارب آنها را در توسعه بازار سرمایه فراهم می‌کند. آنچه مهم است این است که فعالان آلمانی در میدان عمل نشان داده‌اند که به ظرفیت بالای بالقوه بازار سرمایه ایران اعتقاد دارند. این مساله در حجم سرمایه‌گذاری آنها در بازارمان به خوبی انعکاس یافته است. شاید هیچ کشوری را پیدا نکنیم که به اندازه آلمانی‌ها به بازار ایران اطمینان داشته باشند. البته این سطح از روابط مختص به بعد از برجام نیست بلکه قبل از آن نیز فعالان آلمانی با همکاران ایرانی خود روابط گسترده‌ای داشته‌اند. در حال حاضر این اعتماد تقویت شده است. باید اذعان داشت مشترکات فرهنگی بین دو کشور نیز در توسعه روابط اقتصادی اثرگذار بوده است.
به غیر از آلمان، سرمایه‌گذاران کدام کشورها در بازار سرمایه ایران حضور فعال دارند؟
در بازار سرمایه ما، پس از آلمان، سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه کشورهای دیگر اروپایی حضور فعال دارند. در کنار کشورهای اروپایی، کشورهای همسایه و حوزه خلیج‌فارس تعاملات مناسبی با بازار سرمایه ایران دارند.
حجم سرمایه خارجی در بازار سرمایه ایران اکنون چقدر است؟
در حال حاضر حجم بسیار کمی از بازار سرمایه ایران مختص به سرمایه‌گذاری خارجی است. البته با توجه به برنامه‌هایی که سازمان بورس در دستور کار دارد، درصدد هستیم حجم سرمایه‌گذاری خارجی را به بیش از حجم فعلی افزایش دهیم. البته اشاره کردم پس از برجام با رشد بیش از سه برابری سرمایه‌گذاری خارجی مواجه بودیم.
با این اوصاف چه موانعی برای سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه کشور وجود دارد؟ تاکنون چه تلاش‌هایی در زمینه رفع موانع موجود از سوی متولیان امر انجام شده است؟
یکی از مهم‌ترین موانع جدی که برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازارمان وجود داشت عدم عضویت سازمان بورس و اوراق بهادار کشور در سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار (IOSCO) بود. خوشبختانه این موضوع تا حد زیادی حل شد و سازمان بورس در فروردین‌ماه سال 95 به عضویت پیوسته IOSCO درآمد. مطمئناً یکی از دلایلی که سبب افزایش حجم سرمایه‌گذاری و تعداد سرمایه‌گذاران خارجی در بازار ایران شد به تعاملات سازمان بورس با نهادهای بین‌المللی قانونگذار بازار سرمایه برمی‌گردد. برای سرمایه‌گذار خارجی این مساله مهم است که اطمینان خاطر داشته باشد در بازار سرمایه ایران استانداردهای پذیرفته‌شده بین‌المللی رعایت می‌شود و ابزارهای حمایت از سرمایه‌گذاران وجود دارد. طبیعی است عضویت در IOSCO به عنوان نهادی که تدوین استانداردها را برای بیش از 95 درصد بازار سرمایه جهان انجام می‌دهد باعث ایجاد اطمینان خاطر برای سرمایه‌گذاران خارجی خواهد شد. هم‌اکنون سازمان بورس در حال تبدیل عضویتش از عضو پیوسته به عضو عادی است. با تبدیل عضویتمان به حالت عادی و امضای موافقت‌نامه چندجانبه IOSCO، اقبال سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در بازار سرمایه‌مان بیش از پیش خواهد شد.
نکته دیگری که سبب تسهیل سرمایه‌گذاری خارجی برای سرمایه‌گذارانی که مایل به اخذ مجوز سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران یا همان مجوز فیپا هستند می‌شود این است که در گذشته لازم بود سرمایه‌گذاران خارجی برای اخذ مجوز فیپا سرمایه خود را با نرخ ارز دولتی وارد کنند تا از مزایای مجوز از جمله تامین ارز هنگام خروج سرمایه بهره‌مند شوند.
ورود سرمایه با نرخ ارز دولتی باعث می‌شد سرمایه‌گذاران در بدو ورود با کاهش ارزش سرمایه خود که ناشی از تفاوت میان نرخ دولتی و نرخ بازار ارز بود مواجه شوند. ما به سرمایه‌گذاران اعلام می‌کردیم ضرر اولیه‌ای که متوجه شما می‌شود هنگام خروج سرمایه جبران می‌شود. در آن زمان ارز با نرخ دولتی در اختیار شما قرار خواهد گرفت. اما هنگامی‌که بحث یکسان‌سازی نرخ ارز مطرح شد امکان جبران این ضرر هنگام خروج سرمایه سرمایه‌گذاران از بین می‌رفت. چراکه در صورت یکسان‌سازی نرخ ارز محتمل این بود که نرخ واحد بالاتر از نرخ دولتی باشد و مطابق قانون لازم بود که سرمایه‌گذاران، سرمایه خود را با نرخ واحد خارج کنند اما با تدبیری که همکاران ما در سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی و بانک مرکزی اندیشیده‌اند این مشکل حل شد.
به این نحو که در حال حاضر مطابق با دستورالعمل بانک مرکزی امکان انتقال ارز با نرخ آزاد از طریق شبکه بانکی حاصل شده است و سازمان سرمایه‌گذاری نیز شرط ورود سرمایه با نرخ دولتی برای اعطای مجوز فیپا و تامین ارز هنگام خروج سرمایه را برداشته است. به این ترتیب سرمایه‌گذار خارجی که سرمایه خود را با نرخ ارز بازار وارد کرده است تمامی تسهیلات و امکانات مجوز فیپا را دریافت و هنگام خروج نیز ارز لازم را با نرخ بازار دریافت می‌کند. بنابراین احتمال ضرری که در صورت یکسان‌سازی نرخ ارز برای خروخ سرمایه سرمایه‌گذاران خارجی متصور بود دیگر وجود ندارد.
یکی از ریسک‌هایی که سرمایه‌گذاری خارجی در ایران دارد نوسانات ارز است. در این زمینه ابزارهای لازم در جهت پوشش نوسانات ارزی را در بازار سرمایه نداریم. به نظر می‌رسد این عامل باعث شده تا سرمایه‌گذاران خارجی ریسک حضور در بازار ایران را نپذیرند؟
خوشبختانه در چند سال اخیر تحولات خوبی در زمینه توسعه و نوآوری محصولات بازار سرمایه رخ داده است. در همین راستا، راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی برای پوشش ریسک نوسانات ارز در دستور کار سازمان بورس قرار دارد. در حال حاضر طراحی این بازار به پایان رسیده و امکان راه‌اندازی آن در بازار سرمایه فراهم است اما تحقق این امر نیاز به موافقت بانک مرکزی دارد. به‌رغم نبود ابزار پوشش ریسک نوسانات ارزی برای سرمایه‌گذار خارجی محصولاتی چون اوراق با درآمد ثابت از جذابیت بالایی برخوردارند. واقعیت این است که پتانسیل بازار سرمایه ایران بسیار بالاست و زمینه‌های جذابی برای فعالان خارجی در بازار سرمایه وجود دارد.
یکی از این زمینه‌های جذاب، تنوع صنایع کشورمان است. تفاوت عمده بازار سرمایه با دیگر کشورهای هدف سرمایه‌گذاران خارجی در همین مساله تنوع صنایع بورسی نهفته است. بیش از 40 صنعت در بازار سرمایه‌مان وجود دارد و این امر باعث می‌شود سرمایه‌گذار خارجی بتواند تصمیم‌گیری بهتری در انتخاب گزینه‌هایش انجام دهد. از طرف دیگر در بازار ما، محصولات اسلامی متنوعی وجود دارد که برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال محصولات اسلامی هستند جذابیت بالایی دارد. در بازار محصولات اسلامی، اقتصاد ایران به عنوان بزرگ‌ترین سیستم اسلامی جهان جایگاه ویژه‌ای دارد. برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در جهان قسمتی از پورتفوی خود را به محصولات اسلامی اختصاص می‌دهند و این فرصتی برای بازار سرمایه ایران است تا با معرفی ابزارها و محصولاتی که در این حوزه دارد، حجم سرمایه‌گذاری خارجی بالایی را از این ناحیه جذب کند.
با توجه به تنش‌های منطقه و بین‌المللی و ریسک بالای اقتصادی ایران ارزیابی شما از آینده سرمایه‌گذاری خارجی در ایران چیست؟ سازمان بورس برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی چه تمهیداتی اندیشیده است؟
سازمان بورس، بین‌المللی شدن بازار سرمایه‌مان را در دستور کار دارد. بر اساس این برنامه بازارهای هدف را شناسایی و انتخاب می‌کنیم. این بازارهای هدف برای کل ارکان بازار سرمایه در نظر گرفته شده است. به طور مثال در حوزه بورس کالا به طور دقیق مشخص می‌شود که کدام بازارها را باید مورد هدف قرار دهند. ما معتقدیم ارکان بازار سرمایه ما باید برنامه بین‌المللی خود را با نگاه بازاریابی تدوین کند.
براین اساس پس از مشخص شدن بازارهای هدف، سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر و قانونگذار بازار سرمایه کشورمان بهبود تعاملات با نهادهای ناظر آن کشورها را در دستور کار قرار می‌دهد تا بستر لازم را فراهم کند. البته در این زمینه همکاری و مساعدت نهادهای همکار از جمله بانک مرکزی، سازمان سرمایه‌گذاری خارجی، سازمان خصوصی‌سازی، اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران بسیار تاثیرگذار است. نکته بسیار مهم این است که بین‌المللی شدن بازار سرمایه ایران نه‌تنها به افزایش حجم سرمایه‌گذاری خارجی می‌انجامد بلکه باعث بهبود قابل توجه استانداردها در بازار سرمایه کشور خواهد شد. تاثیر اصلی ارتقای استانداردها که در نتیجه بین‌المللی شدن بازار سرمایه حاصل می‌شود در درجه اول در مطلوبیت شرایط بازار داخلی و سرمایه‌گذاران ایرانی بازار سرمایه کشور اثر می‌گذارد و پس از آن به افزایش حجم سرمایه‌گذاری خارجی منجر خواهد شد.
