پایتخت بی‌هتل
چرا تهران به قدر کافی هتل ندارد؟
بیش از ۲۶۰۰ نفر از 80 کشور برای حضور در نمایشگاه ایران اکسپو و اجلاس بین‌المللی ایران و آفریقا ثبت‌نام کرده‌اند، اما به گفته مهدی ضیغمی، رئیس سازمان توسعه تجارت، تنها می‌توانیم میزبان دو هزار نفر از آنان باشیم. احتمالاً تصور می‌کنید محدودیت‌های قانونی یا صادراتی مانع از حضور مهمانان خارجی در این رویداد مهم تجاری شده است. اما باید بگوییم پاسخ غم‌انگیزتر از اینهاست؛ به دلیل محدودیت هتل‌های تهران، امکان میزبانی این تعداد مهمان در پایتخت عریض و طویل کشور وجود ندارد!
نمایشگاه اکسپو احتمالاً تنها رویدادی نیست که یکباره تهران را با تعداد زیادی مهمان روبه‌رو می‌کند. هر رویداد ورزشی، سیاسی یا اقتصادی که در این کلانشهر رخ می‌دهد می‌تواند تقاضای اقامت در هتل یا دیگر اماکن اقامتی را بالا ببرد. آن‌وقت اگر جایی برای اقامت مهمانان نداشته باشیم باید بگوییم شرمنده، اتاق خالی نداریم... و از مزایای یک فرصت -احتمالاً تکرارنشدنی- تجاری، ورزشی یا فرهنگی چشم‌پوشی کنیم.
کلانشهر تهران، با همه شلوغی و ازدحام و معضلات آب‌و‌هوایی و زیرساختی هنوز هم جاذبه‌هایی دارد که می‌تواند یکی از قطب‌های اصلی کشور در جذب گردشگر یا میزبانی رویدادهای داخلی و بین‌المللی باشد. اما کمبود زیرساخت‌های گردشگری به ویژه هتل، مهم‌ترین دلیلی است که آن را از فهرست شهرهای گردشگرپذیر حذف کرده است. بیشتر هتل‌های بزرگ تهران پیش از سال ۵۷ ساخته شده‌اند و حتی آنهایی که عنوان چهار یا پنج‌ستاره را یدک می‌کشند رو به فرسودگی‌اند. در ۴۰ سال گذشته تنها یک هتل پنج‌ستاره - اسپیناس‌پالاس- در تهران ساخته شده، آن هم در حالی که به موازات رشد جمعیت، شاهد رشد چشمگیر ساخت مراکز خرید، اماکن عمومی، رستوران و تالار و... بوده‌ایم. بی‌دلیل نیست شهری که به قدر کافی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی برخوردار است در فهرست شهرهای پرهتل کشور، با اختلاف زیاد، از خراسان رضوی، مازندران و... جا مانده است.
بی‌تردید هتل تنها مولفه جذب گردشگر نیست. توریست‌ها در هر کجای جهان نیازمند دریافت خدمات، به‌ویژه امکانات رفاهی و بهداشتی از کشور مقصد هستند. وقتی زیرساخت‌های توسعه صنعت گردشگری -از ایمن‌سازی سیستم‌های حمل‌ونقل گرفته تا خدمات عمومی- در کشوری وجود ندارد حتی با وجود هتل‌های پرستاره و پرشمار هم نمی‌توانید کسی را به مقصد خود جذب کنید. تهران احتمالاً از این نظر رکورددار عوامل دافع توریست است؛ و حالا به نظر می‌رسد به فهرست بلندبالای این شرایط کمبود هتل هم اضافه شده است. از گراندهتل که قدیمی‌ترین هتل تهران است و در سال ۱۳۰۰ یک مهاجر قفقازی در لاله‌زار آن را ساخت تا تاسیس اسپیناس‌پالاس پنج‌ستاره در سال 1388، نزدیک به یک قرن می‌گذرد اما توسعه صنعت هتل‌داری در پایتخت بزرگ کشور هنوز با موانع متعددی روبه‌رو است. اینکه تهران هتل ندارد نشانه چیست؟
محروم از فرصت‌ها
هتل‌ها خانه دوم مسافران تجاری و دیپلمات‌ها و گردشگرانی هستند که بسیاری از آنها تجربه اقامت در بهترین هتل‌های پرستاره جهان را دارند. اغلب به چیزی بیش از یک تختخواب برای استراحت نیاز دارند؛ جایی برای آرامش، دسترسی به اینترنت، صرف غذای باکیفیت و شاید هم ماساژ و آب‌تنی در استخر. برخی هتل‌های مقرون‌به‌صرفه و اقتصادی را انتخاب می‌کنند، برخی هم هتل‌های مجلل با امکانات و خدمات سطح بالا را ترجیح می‌دهند. مسافران خانوادگی بیشتر به امکانات رفاهی برای خانواده‌های خود می‌اندیشند و مسافران تجاری علاوه بر رفاه، به امکاناتی مانند اتاق کنفرانس یا اینترنت باکیفیت نیاز دارند. بدیهی است شهری که می‌خواهد میزبان انواع مختلفی از مهمانان داخلی و خارجی باشد باید بتواند به تمامی این انتظارات پاسخ دهد.
اهمیت صنعت هتل‌داری بر کسی پوشیده نیست؛ هتل‌ها فرصت منحصربه‌فردی برای اشتغال‌زایی، رشد اقتصادی و کسب درآمد هستند. تنوع آنها می‌تواند گردشگری در شهرها را تقویت کند و طیف متنوعی از گردشگران را به خود جلب کند. انواع مختلف هتل‌ها برای افرادی با مجموعه مهارت‌های مختلف شغل ایجاد می‌کنند و از طریق هزینه‌های مرتبط با گردشگری، مانند غذاخوری، خرید و جاذبه‌های توریستی به یاری اقتصاد محلی می‌آیند. صنعت هتل‌داری پررونق می‌تواند سایر مشاغل را تحریک کند و به رشد کلی اقتصاد منجر شود. تبادل فرهنگی و توسعه شهری را نیز از دیگر مزایای هتل‌داری می‌دانند. هتل‌های زنجیره‌ای بین‌المللی اغلب مشتریان جهانی را جذب می‌کنند و زمینه‌ساز تبادل فرهنگی و تفاهم میان مردمی از کشورها و پیشینه‌های مختلف می‌شوند. تعدد و تنوع هتل‌ها همچنین مشوق کارآفرینی است و سبب ایجاد رقابت می‌شوند. می‌تواند کارآفرینان را به سرمایه‌گذاری در صنعت مهمان‌نوازی تشویق و نوآوری و خلاقیت در خدمات را تقویت کند. رقابت سالم بین انواع مختلف هتل‌ها آنها را تشویق می‌کند تا خدمات را بهبود بخشند، نوآوری کنند و قیمت‌های رقابتی ارائه دهند که به نفع مصرف‌کنندگان است. و در کنار این همه، بوتیک هتل‌ها و اقامتگاه‌های بومی اغلب ساختمان‌های تاریخی و میراث فرهنگی شهرها را حفظ می‌کنند و در عین حال، تجربیات منحصربه‌فردی به مهمانان ارائه می‌دهند. و از همه مهم‌تر رونق صنعت هتل‌داری در یک شهر سبب انعطاف‌پذیری در طول رویدادهای مختلف می‌شوند. شهرهایی با هتل‌های متنوع می‌توانند با ارائه طیف وسیعی از گزینه‌ها برای شرکت‌کنندگان با اولویت‌ها و بودجه‌های مختلف، به راحتی رویدادها و کنفرانس‌های بزرگ را در خود جای دهند.
با این همه مزایا اما شگفت‌آور است که تهران، نه‌تنها اکوسیستم گردشگری پرجنب‌وجوش و پویایی ندارد که از ابتدایی‌ترین الزامات اقامت گردشگران و مسافران نیز بی‌بهره مانده است.
پایتخت غیرمستعد!
اما چرا تهران بی‌هتل یا کم‌هتل مانده است؟ گرچه در مزایا و فرصت‌های بی‌شماری که هتل‌داری برای یک شهر و کشور به‌طور کلی به ارمغان می‌آورد تردیدی نیست اما همه شهرها برای توسعه این صنعت مناسب نیستند. عوامل متعددی وجود دارد که یک شهر را مستعد ساخت هتل و اقامت مهمانان و گردشگران می‌کند. یکی از این عوامل تقاضای گردشگر است. شهرهایی که تقاضای توریستی قابل توجهی دارند اغلب برای ساخت هتل جذاب هستند. مقاصد توریستی محبوب، مراکز تجاری، مراکز همایش، یا مناطق نزدیک به جاذبه‌های طبیعی و توریستی، تقاضای بیشتری برای اقامت ایجاد می‌کنند. پایداری اقتصادی نیز عامل مهم دیگری به‌شمار می‌رود. شهرهایی با اقتصاد قوی و باثبات، شرایط مطلوب‌تری برای توسعه هتلینگ دارند؛ فعالیت تجاری قوی، بازار محلی پررونق و صنعت گردشگری سالم به جریان ثابت بازدیدکنندگان و مهمانان بالقوه کمک می‌کند.
زیرساخت‌ها و دسترسی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. شهرهایی با زیرساخت‌های توسعه‌یافته از جمله شبکه‌های حمل‌ونقل (فرودگاه‌ها، بزرگراه‌ها، حمل‌ونقل عمومی) برای تاسیس هتل ارجحیت دارند. زیرساخت‌ها، دسترسی مسافران به نقاط مختلف شهر و کشف جاذبه‌های آن را راحت‌تر می‌کند.
البته عوامل دیگری هم وجود دارند که توسعه‌دهندگان و کارآفرینان آن را مدنظر قرار می‌دهند. برای مثال چهارچوب‌های نظارتی مطلوب، از جمله مقررات و مجوزها، نقش مهمی در تعیین امکان‌سنجی ساخت هتل دارند. شهرهایی که فرآیندهای شفاف و کارآمدی برای دریافت تاییدیه‌های لازم دارند، برای توسعه‌دهندگان جذابیت بیشتری دارند. همچنین انجام یک تحلیل جامع بازار برای ارزیابی سودآوری بالقوه پروژه هتل ضروری است. هزینه‌های املاک و مستغلات (هزینه معقول زمین و ساخت‌وساز با پتانسیل درآمدزایی بالا) و برنامه‌های توسعه آتی شهری (مانند پروژه‌های زیرساختی جدید یا ابتکارات گردشگری) هم مدنظر فعالان این صنعت قرار می‌گیرد.
با مرور آنچه گفته شد پاسخ به پرسش آغازین این نوشتار دشوار نیست! گرچه کلانشهر تهران به قدر کافی از جاذبه‌های گردشگری برخوردار است و به دلیل برگزاری رویدادهای مختلف و تجمع سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی، سیاسی و ورزشی از نظر تقاضای گردشگری هم پتانسیل مطلوبی دارد اما همچنان، عوامل متعددی از جمله موانع اقتصادی که سرمایه‌گذاران را از ورود به پروژه‌های جدید بازمی‌دارد یا زیرساخت‌های ضعیف و معضلات شهری مانند ترافیک و آلودگی هوا سبب شده تهران نه‌تنها در قیاس با پایتخت‌های توریستی جهان، که در مقایسه با شهرهای داخلی نظیر مشهد یا اصفهان نیز بدون اتاق خالی بماند!
شهر غیردیپلماتیک
اینکه تهران به قدر کافی هتل ندارد می‌تواند تا حدی ناشی از عواملی باشد که روابط دیپلماتیک کشور را محدود کرده است. در سراسر جهان، دیپلماسی می‌تواند تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر کسب‌وکار هتل‌داری بگذارد. رویدادهای دیپلماتیک، مانند پذیرایی‌های رسمی، ضیافت‌ها یا کنفرانس‌های بین‌المللی، اغلب به مکان‌های مناسب، از جمله هتل‌های لوکس نیاز دارند. فعالیت‌های دیپلماتیک می‌تواند محرک تقاضا برای فضاهای رویداد و اتاق‌های ملاقات در هتل‌ها باشد.
از سوی دیگر، روابط دیپلماتیک یا تنش میان کشورها می‌تواند بر سیاست‌های سفر از جمله الزامات ویزا، محدودیت‌های سفر و مقررات ورود تاثیر بگذارد که به نوبه خود رزرو هتل و نرخ مهمان‌پذیری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. روابط دیپلماتیک مثبت و همکاری صلح‌آمیز بین‌المللی می‌تواند شهرت یک مقصد را افزایش دهد و بازدیدکنندگان و مسافران تجاری بیشتری را جذب کند. برعکس، حوادث یا درگیری‌های دیپلماتیک منفی ممکن است گردشگران بالقوه را منصرف کند و بر رزرو هتل تاثیر بگذارد.
قراردادهای دولتی و اقامت‌های دیپلماتیک هم بر توسعه صنعت هتل‌داری موثرند. ماموریت‌های دیپلماتیک، سازمان‌های دولتی و سازمان‌های بین‌المللی اغلب به اسکان طولانی‌مدت برای کارکنان خود یا مقامات بازدیدکننده نیاز دارند. هتل‌هایی که در شهرهایی با تعاملات دیپلماتیک قوی واقع شده‌اند، ممکن است از قراردادهای دولتی بهره‌مند شوند یا از جریان دائمی مهمانان دیپلماتیک برخوردار شوند.
نکته دیگر آنکه فعالیت‌های دیپلماتیک، به ویژه بازدیدهای سطح بالا یا کنفرانس‌های بین‌المللی، نیازمند اقدامات امنیتی شدید و ویژه است. هتل‌هایی که میزبان هیات‌های دیپلماتیک هستند ممکن است نیاز به رعایت پروتکل‌های امنیتی بیشتر داشته باشند که بر عملیات، تجربیات مهمانان و جریان‌های درآمد احتمالی تاثیر می‌گذارد.
ابتکارات دیپلماتیک با هدف تبادل فرهنگی و ترویج گردشگری هم می‌تواند جذابیت مقصد را افزایش دهد و تعداد بازدیدکنندگان را افزایش دهد. تلاش‌های مشترک بین کشورها برای ترویج گردشگری و درک فرهنگی می‌تواند تاثیر مثبتی بر صنعت هتل‌داری داشته باشد. این همه را کنار هم بگذارید؛ در روزگار دشوار تحریم‌ها و قطع رابطه و مراوده با جهان، عجیب نیست اگر تهران به قدر کافی هتل ندارد!
مهمان‌نوازی بدون زیرساخت!
زیرساخت‌ها هم نقش بسزایی در توسعه یا توسعه‌نیافتگی صنعت هتل‌داری دارند. زیرساخت‌هایی که به خوبی توسعه یافته‌اند و کارآمد هستند با جذب مهمان، بهبود تجارب مهمانان، حمایت از رشد گردشگری و ارتقای پایداری و ایمنی، بر صنعت هتلینگ تاثیر مثبت می‌گذارند. برای مثال دسترسی به هتل برای جذب مهمانان بسیار مهم است. زیرساخت‌های خوب، مانند جاده‌ها، فرودگاه‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی که به خوبی نگهداری می‌شوند، دسترسی مسافران را به مقصد آسان‌تر می‌کنند. اگر زیرساخت ناکافی یا ضعیف باشد، می‌تواند گردشگران را از بازدید از یک مکان خاص منصرف کند و بر صنعت هتل‌داری تاثیر منفی بگذارد.
امکان اتصال (connectivity) هم برای گردشگرانِ این روزها حیاتی است. در عصر دیجیتال امروز، اتصال به اینترنت قابل اعتماد و پرسرعت برای مسافران تجاری و تفریحی به یک ضرورت تبدیل شده است. هتل‌ها باید برای برآورده کردن انتظارات مهمانان خود وای‌فای کارآمد و اینترنت پرسرعت ارائه دهند. در دسترس بودن زیرساخت‌های مخابراتی قوی در هر شهر تضمین می‌کند که هتل‌ها بتوانند انتظارات گردشگران دائماً آنلاین را برآورده کنند.
توسعه زیرساخت‌ها می‌تواند به رشد گردشگری در یک منطقه کمک کند. ساخت جاذبه‌های توریستی، مراکز همایش، امکانات ورزشی و مکان‌های تفریحی می‌تواند بازدیدکنندگان بیشتری را جذب کند و به افزایش تقاضا برای اقامت در هتل منجر شود. در دسترس بودن زیرساخت‌های پشتیبانی مانند امکانات پارکینگ یا حمل‌ونقل عمومی در نزدیکی مکان‌های گردشگری نیز می‌تواند تاثیر مثبتی بر صنعت هتل‌داری داشته باشد. زیرساخت‌های حامی محیط زیست هم برای صنعت هتل‌داری مفید است. هتل‌هایی که از انرژی به‌طور کارآمد استفاده می‌کنند -مانند استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و طراحی ساختمان سبز- می‌توانند هزینه‌های عملیاتی را کاهش دهند و مسافرانی را که از محیط زیست آگاه هستند جذب کنند. علاوه بر این، زیرساخت‌هایی که از ابتکارات مدیریت زباله و بازیافت حمایت می‌کند، تصویری مثبت برای هتل‌ها و مقصد در ذهن مسافران ایجاد می‌کند. و در نهایت، زیرساخت‌ها نقش حیاتی در تضمین ایمنی و امنیت مهمانان هتل‌ها دارند. جاده‌های ایمن، سیستم‌های روشنایی موثر و زیرساخت کافی برای آتش‌نشانی، سیستم‌های نظارت و کنترل در هتل‌ها و خدمات اضطراری کاربردی همگی می‌توانند محیطی امن برای مسافران ایجاد کنند.
کمبود هتل در تهران به هر دلیلی که باشد، نشانه خوبی نیست؛ پایتخت، با این روند، فرصت‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بسیاری را از دست خواهد داد. به اعتقاد کارشناسان، همین اندک مراکز اقامتی هم به دلیل عدم بازاریابی و تبلیغ در بیشتر ایام سال به خواب طولانی می‌روند و خالی از مسافر باقی می‌مانند. توسعه هتل‌داری در شهری که می‌تواند مقصد گردشگران تجاری، سیاسی و ورزشی بسیاری باشد نیازمند حمایت دولت و ورود بخش خصوصی، و تسریع در توسعه زیرساخت‌های لازم برای گردشگری است. تهرانی که در آغاز قرن گذشته برای توریست‌های خارجی با نام گراندهتل شناخته می‌شد شایسته آن است که تصویر خود را به عنوان یک شهر مهمان‌دوست و مهمان‌پذیر متحول کند.
