رودهای خورده‌‌شده

تابستان امسال با فاجعه سیل خسارت‌بار در آستارا به پایان رسید. سیلی که قابل پیشگیری اگر نبود، قابل پیش‌بینی بود. بین 6 تا 12 ساعت در شب 270 تا 320 میلی‌متر یکجا باران بارید. پل‌های شهر را یکی پس از دیگری از بین برد و به جای آنکه در دره‌ها و رودخانه‌ها جاری شود، سر از زمین‌ها و پارکینگ‌های مردم درآورد. بارشی که به اندازه تمام میانگین بارش یک‌ساله تمام پهنه سرزمین ایران رخ داده است. آن‌طور که از برآیند واکنش‌های مسوولان استان گیلان می‌توان برداشت کرد مثل همیشه و شبیه به دیگر تجربه‌های مناطق مختلف کشور غافلگیری در وقوع این حجم از سیل را می‌توان مشاهده کرد. آن‌طور که منابع متعدد به تجارت فردا می‌گویند، ستاد بحران استان گیلان هفته پیش از وقوع سیل تشکیل شده و براساس هشدارهای رنگی سازمان هواشناسی پیش‌بینی شده که سیلاب قطعی است. اما آن‌طور که بررسی‌های ما نشان می‌دهد، تصور مسوولان استانی این حجم از بارش در چند ساعت کوتاه نبوده، بنابراین به‌رغم اینکه سیلاب در لحظه وقوع غیرقابل کنترل است، اما آمادگی لازم برای مواجهه با تبعات سنگین این حجم از آب نیز وجود نداشته است. اگرچه این سیل تلفات جانی نداشته اما نزدیک به 600 میلیارد تومان خسارت به زیرساخت‌های شهری و روستایی و اموال مردم وارد شده که برای شهری مثل آستارا بسیار زیاد است. آستارا شهری در شمال استان گیلان و هم‌مرز با کشور جمهوری آذربایجان است. این شهر از لحاظ اقتصادی در سطح استان و کشور نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. آستارا از لحاظ اقامت مسافر در سطح استان گیلان دارای رتبه نخست است و در کشور رتبه‌ای بین ۲۰ تا ۳۰ در گردش‌پذیری ایران با جذب سالانه شش میلیون مسافر داخلی و ۸۰۰ هزار مسافر خارجی دارد.

تاریخچه وقوع سیلاب در گیلان

وقوع سیل در استان گیلان بی‌سابقه نبوده است. آمارهای ثبت‌شده نشان می‌دهد که تعداد سیل‌های مخرب در 50 سال اخیر در استان گیلان به‌طور فزاینده‌ای رو‌به افزایش است. شاید بتوان علاوه بر تخریب و تصرف طبیعت و جنگل و مرتع و فرسایش خاک، به تغییرات اقلیمی به صورت تدریجی در وقوع و شدت سیلاب در ایران و گیلان اشاره کرد. اطلاعات جمع‌آوری‌شده از سوی کارشناسان منابع طبیعی استان گیلان، از سال 1333 تا دهه 80 و بعد دهه 90 نشان می‌دهد که در این مدت، تعداد سیل‌های دارای تخریب به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش بوده است. براساس داده‌های منابع طبیعی گیلان، از سال 1372 تا 1383 در طول یک دهه، 137 مورد سیل در استان گیلان گزارش شده است در حالی که تعداد سیل‌های ثبت‌شده در دهه قبل از سال 1333 چهار مورد بوده است.

مطالعه تاریخی سیل در ایران

وقوع سیل در چند سال اخیر در سراسر ایران بیش از گذشته ثبت شده است. مطالعات بر اثر تغییر اقلیم صحه می‌گذارد. اما مطالعه موردی استان‌ها از جمله استان گیلان در طول چند دهه اخیر نشانگر روند افزایشی سیل است. بعد از وقوع سیل دهشتبار بهار سال 1398 که بخش‌های مهمی از کشور به‌خصوص زاگرس مرکزی را درگیر خود کرد، مطالعات زیادی از تاریخچه وقوع سیل در ایران منتشر شد تا نشان دهد روندها می‌توانند در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای مقامات تاثیرگذار باشند. موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در گردآوری داده‌های متنوع از منابع مختلف در گزارشی با عنوان «تاریخچه سیل‌های ویرانگر در ایران» توضیح داده است: در ایران به گواه شواهد موجود و آمارهای ارائه‌شده پس از چند دهه خشکسالی، احتمال وقوع سیل در سال‌های آتی شدت گرفته است. سیل اگرچه در زمره سوانح طبیعی دسته‌بندی می‌شود اما در ایران بیشتر سیل‌های رخ‌داده بیش از آنکه منشأ آن طبیعی باشد، حاصل دخالت‌های ناصواب انسانی است که سیل 1388 در شهر قم تنها نمونه کوچکی از آن بود چرا که بستر رودخانه خشکیده قمرود به‌وسیله شهرداری به پارکینگ تبدیل شد و نهایتاً وقتی بعد از چند سال کاهش بارندگی، باران کمی بیش از حد تصور مسوولان بارید و در رودخانه جاری شد، به جای بستر شن و ماسه‌ای به صدها نفر از مردم و خودروهای پارک‌شده برخورد کرد و همه را با خود برد. تخریب جنگل‌ها و مراتع، چرای بی‌رویه دام در بالادست سدها و مسدود کردن غالب رودخانه‌های کشور با دیواره‌های بتونی نیز از دیگر دلایل تشدید سیل در کشور است. بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، از 421 مورد سیل اتفاق‌افتاده از سال 1330 تا 1380 نزدیک به 74 درصد آن تنها مربوط به سال‌های 1360 تا 1380 می‌شود. یعنی در فاصله سال‌های 1360 تا 1380 میزان سیل 20 برابر شده در حالی که تغییرات زیادی در بارندگی‌های منطقه جز چند مورد استثنایی وجود نداشته است. البته از این زمان به بعد نیز آمار دیگری ارائه نشده است! براساس داده‌های بانک اطلاعاتی خسارات سیل معاونت آبخیزداری سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور طی چند دهه گذشته به‌طور متوسط خسارات ناشی از سیل بالغ بر 10 هزار میلیارد ریال در سال بوده است و از سال 1330 تا 1383 باعث کشته شدن 11 هزار و 739 نفر و مفقودالاثر شدن 2381 نفر دیگر شده است. دو میلیون و 300 هزار هکتار از مزارع کشور در همین بازه زمانی آسیب دیده و یک میلیون و 580 هزار رأس دام تلف شده است. اما خسارات وارده به کشور از این سال به بعد، هنوز به‌صورت مدون ارائه نشده است.

دلایل اصلی وقوع سیل آستارا

به نظر می‌رسد شباهت بسیاری میان سیل در آستارا با سیل‌های دیگری که در استان گیلان و البته استان‌های مازندران و گلستان رخ داده وجود دارد. اما هربار بدون اینکه ریشه‌های مشترک این حوادث بررسی و برای آنها راهکاری اندیشیده شود تا دوباره تکرار نشوند، باز هم حادثه مشابه آنچه قبلاً رخ داده بود رخ می‌دهد و دوباره خسارت‌های مالی و جانی گریبان مردم را می‌گیرد و ساخت مدیریتی کشور را با چالش تازه روبه‌رو می‌کند. دلایل اصلی افزایش وقوع این‌گونه سیل‌ها تجاوز به حریم رودخانه‌ها، افزایش روند تخریبی حوضه‌های آبخیز از جمله جنگل‌ها و ساخت‌وسازهای غیراصولی از یک طرف و البته روندهای تهاجمی بارش ناگهانی ناشی از تغییرات اقلیمی از سوی دیگر ارزیابی می‌شود. استان گیلان 52 رودخانه کوچک و بزرگ (حوزه آبخیز) بحران‌زا دارد که بیش از 50 درصد این رودخانه‌ها سیل‌خیز هستند. به استثنای شهرستان‌های آستانه اشرفیه، بندرانزلی، لاهیجان، سیاهکل و رشت بقیه شهرهای استان گیلان در معرض خطر سیل قرار دارند. وقوع سیل در آستارا اتفاق غیرقابل پیش‌بینی نبوده است. ساعت چهار صبح روز دوشنبه ۲۷ شهریور بارش شدید و سیل‌آسای باران در گیلان و شهرستان آستارا آغاز شد و در مدت زمان ۳۰ ساعت چیزی در حدود ۳۲۳ میلی‌متر باران در این شهر شروع به باریدن کرد. ۲۷۱ میلی‌متر باران در آستارا در مدت زمان شش ساعت در طول شب بارید که این حجم آب عامل اصلی ناکامی و غافلگیری عنوان شده و البته حجم بارش در مدت زمان کوتاه آنقدر زیاد است که سازمان‌های متولی معتقدند در ۱۰۰ سال اخیر سابقه نداشته است. امیر مرادی با اشاره به تداوم بارش باران در شهرستان‌ها و وضعیت آستارا و وخیم شدن شرایط آبگرفتگی و سیلاب، اظهار کرد: براساس آخرین گزارش‌ها، ۲۷۱ میلی‌متر باران در آستارا باریده که در ۱۰۰ سال اخیر سابقه نداشته است. حجم آب موجود در رودخانه‌ها و معابر بعد از بارش بی‌سابقه، به جای تخلیه شدن، بیشتر شده چرا که آستارا شهرستان ساحلی است و فشار آب دریا مانع از تخلیه حجم آب شده است. آب رودخانه سرریز کرده و به داخل کمربندی و داخل شهر، رفته است. اتفاقی که سبب شده قایق‌های هلال‌احمر مردم را جابه‌جا کنند و البته آب و برق برخی از مناطق شهرستان‌ها به دلیل سیلاب دچار مشکل شده است.

واکنش‌های خبری به وقوع سیل در آستارا

واکنش‌های خبری به وقوع سیل در آستارا از سوی مقامات البته ترکیبی از واقعیت عینی و سیاستگذاری ساختاری برای توجیه حادثه است. گویی همه چیز در کنترل بوده اما بارش باران چند میلی‌متر بیشتر همه برنامه‌ریزی‌ها را از بین برده است. فرماندار آستارا بعد از وقوع سیلاب گفته است: در اثر سیلاب و بارش رگباری و شدید باران، زیرساخت‌های شهری و روستایی در این شهرستان دچار خسارت شد که براساس اعلام کارشناسان میزان اولیه این خسارت‌ها ۶۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است. محمدرضا شهاب‌زاده با بیان اینکه طی ۱۲ ساعت این حجم باران در آستارا بارید و بی‌سابقه بود، اظهار کرد: حجم بارندگی زیاد بود و آبگرفتگی شهری و به ویژه در روستاها مانع امدادرسانی شد و خوشبختانه در روستاها تلفات جانی نداشتیم. شهاب‌زاده با بیان اینکه ما مشکلات زیرساختی داریم و بارش‌ها هم بسیار زیاد بود، گفت: با فروکش کردن سیلاب در هشت نقطه از شهر آستارا منزل‌به‌منزل آمارگیری و کمک‌رسانی آغاز شده است. در سیل اخیر تصفیه‌خانه بهارستان آستارا به علت طغیان رودخانه غیرفعال شد. مقامات محلی در برآوردهای اولیه معتقد هستند که ۶۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی اولیه خسارات به منازل مردم و زیرساخت‌های شهری و روستایی آستاراست. به گفته مدیرکل ستاد مدیریت بحران استانداری گیلان در جریان بارندگی‌های سنگین در آستارا به چهار هزار واحد مسکونی خسارت واردشده که میزان این خسارت از پنج تا ۳۰ درصد متفاوت است. بارش باران در آستارا به حدی زیاد بود که باعث بروز سیل، آب‌گرفتگی شدید معابر، شکستن پل سیبلی آستارا، قطع شدن چندین راه روستایی و قطع شدن برق شش منطقه شهری و روستایی آستارا شد. اگرچه سیل آستارا خسارت جانی نداشته ولی منازل و فروشگاه‌های بسیاری در این شهر تخریب و معابر زیادی با آبگرفتگی مواجه شدند و همین امر سبب شد تا ۱۶ تیم امدادرسانی از گیلان و ۱۲ تیم امداد و نجات از استان‌های تهران و اردبیل به آستارا آمده و با تمامی تجهیزات از جمله قایق موتوری به امدادرسانی مردم مشغول شوند. روزنامه گیلان امروز به نقل از رئیس سازمان امداد و نجات هلال‌احمر این استان نوشته است: خسارت واردشده به خانه‌ها و مغازه‌ها در آستارا به دلیل بی‌توجهی به نکات ایمنی در ساخت‌وسازها و عدم رعایت حریم رودخانه‌ها بوده است. بابک محمودی در حاشیه بازدید از مناطق سیل‌زده آستارا اظهار کرد: با اطلاع‌رسانی به‌موقعی که از سوی سازمان هواشناسی صورت گرفت و اقدامات به‌موقعی که در استان شکل گرفت آمادگی‌هایی که از قبل انجام و به نوعی پیش‌بینی‌هایی شده بود، و لایروبی‌های بسیار خوبی از سطح رودخانه‌ها انجام شده بود، حادثه‌ای که می‌توانست شدیدتر باشد کنترل شد.

خانه‌ها و مغازه‌های خسارت‌دیده متاسفانه در حاشیه رودخانه‌ها و در کنار بستر رودخانه بنا شده بود و این آسیبی هم که امروز وارد شده عمدتاً ناشی از عدم رعایت حریم رودخانه‌ها بوده که امیدواریم از این پس شاهد این موضوعات نباشیم.

راهکار مقابله با وقوع سیلاب خسارت‌بار 

 مرور وضعیت منابع طبیعی و محیط ‌زیست در استان گیلان و به‌طور کلی وضعیت تخریب طبیعت در شمال ایران، سیمای بهتری از علل بروز مشکل و البته راهکار پیشگیری از حادثه به دست می‌دهد. بررسی و تحلیل محتوای خبرهای مرتبط با منابع طبیعی و محیط ‌زیست در استان گیلان و منطقه آستارا نشان می‌دهد؛ حجم تخریب و زمین‌خواری و تصرف اراضی جنگلی و مرتعی اینقدر بالاست که شاید بتوان این وضعیت را به نوعی به بی‌دولتی تشبیه کرد. اینکه هیچ نهاد نظارتی پیش از تصرف و تخریب وجود ندارد تا مانع این حجم از خسارت‌ها شود و بعد از اینکه تخریب و تصرف اتفاق می‌افتد پرونده‌ای به جریان می‌افتد و نهادها پیگیر می‌شوند اما آب رفته به جوی برنمی‌گردد و هربار با یک تنش آب‌وهوایی و اقلیمی و وقوع سیلاب و دیگر حوادث غیرمترقبه حجم چند صدبرابر خسارت بر توده‌های مردم آوار می‌شود. تصرفات خانوادگی و البته دولتی اراضی ملی و جنگل‌های شمال اینقدر زیاد است که شاید بتوان یکی از شلوغ‌ترین مراکز قضایی ایران را به این فاجعه اختصاص داد. در کنار تصرفات برای تغییر کاربری اراضی و در نتیجه تخریب و فرسودگی خاک باید به قطع درختان جنگل هم اشاره کرد. عاملی که در نهایت موجب فرسایش خاک و تشدید اثر سیلاب در آینده خواهد شد. از جمله خبرهای قابل بررسی در سواحل شمالی کشور، کشف و تخریب کوره‌های غیرمجاز زغال در ارتفاعات است.

تعرض به حریم رودخانه‌ها

از جمله مهم‌ترین اتفاقات در حوزه منابع طبیعی و محیط ‌زیست در گیلان تعرض به حریم رودخانه‌هاست. اتفاقی که از قضا در سیل اخیر به شدت موثر بوده و در سیل‌های گذشته نیز نقش تعیین‌کننده داشته است. تجاوز به حریم رودخانه‌ها در استان گیلان به صورت غیرقانونی انجام می‌شود. شدت این فاجعه چنان است که مقامات دولتی در سفر هیات دولت به استان گیلان پیشنهادهایی برای رفع این مشکل ارائه و تصویب کرده‌اند. بررسی‌های نهادهای متولی نشان می‌دهد؛ در استان گیلان به دلیل بالا بودن تراکم رودخانه‌ها، محدودیت زمین و تراکم بالای جمعیت، میل به تجاوز به حریم رودخانه‌ها زیاد است. کوتاه بودن فاصله دریا تا ارتفاعات و شیب تند رودخانه‌ها در زمان بارندگی‌های شدید موجب بروز سیل در استان می‌شود. برداشت مصالح شن و ماسه از رودخانه‌ها که به صورت غیرقانونی انجام می‌شود از عوامل بروز سیل است. با وجود اینکه دستگاه‌های متولی مانند دفتر فنی استانداری، محیط ‌زیست، منابع طبیعی و جهاد کشاورزی باید از برداشت بی‌رویه شن و ماسه از رودخانه‌های استان جلوگیری کنند اما روند برداشت شن و ماسه روزبه‌روز در حال توسعه است. وقوع سیل در آستارا به نظر می‌رسد در کنار تخریب بالادست از یک طرف و بارش ناگهانی حجم زیادی از باران، با تخریب بستر رودخانه‌ها تشدید شده است. از طرفی به‌رغم احداث سدهای متعدد در سراسر کشور و حتی مناطق خشک ایران، سد قابل توجهی در آستارا وجود ندارد که بتواند حجم وسیعی از آب جاری در رگبارهای سیلابی را مهار کند. این تناقض نشان می‌دهد که بیش از آنکه سازندگان سد در ایران در فکر مدیریت آب‌های جاری و کنترل سیلاب‌ها باشند، اهداف دیگری در سر می‌پرورانند که به انتفاع آنها در ساخت سازه‌های بزرگ و پولساز مربوط است.

سیل در گیلان سابقه دارد

تورج سفرکار کارشناس ارشد منابع طبیعی در این گزارش به تجربه وقوع سیل در گیلان و آستارا اشاره می‌کند و معتقد است؛ پیش از وقوع سیل ستاد بحران در شهرستان تشکیل شد و آمادگی برای وقوع سیل در حداکثر توان دستگاه‌های اجرایی وجود داشته. اما غافلگیری زمانی اتفاق افتاد که حجم بارش بیشتر از پیش‌بینی‌ها رخ داد. در یک شب حدود 310 میلیمتر بارش رخ داده که در ۱۰۰ سال گذشته بی‌سابقه و از میانگین سالانه سراسر کشور بسیار بیشتر است و لازم است در تمام قضاوتها و ارزیابی‌ها مد نظر قرار گیرد. باید اشاره کرد که وقوع سیل در استان گیلان سابقه دارد و سیل آستارا نه اولین رخداد و نه آخرین آنهاست. در دهه شصت و هفتاد چند سیل مشابه رخ داده و البته سیل اخیر فراگیرتر بود.

یکی از عوامل قابل توجه در بروز سیل اخیر، ساخت و سازهای بیش از حد در آستارا است. با افزایش ساخت و سازها،آسفالت محاوط و انبارهای فاضلابی که در داخل زمین احداث شده سبب جلوگیری از نفوذ آب باران به زمین و حرکت آن در زیر زمین شده است. این کار باعث شده زه‌کشی خیلی ضعیف انجام شود.

عامل دیگر ظرفیت گذر آب از رودخانه‌های درون و خارج شهر است که دلیل آن عدم لایروبی بموقع و با کیفیت رودخانه‌هاست. البته اخیرا لایروبی رودخانه داخل شهر انجام شده بود. ولی به تنهایی کافی نبوده. چون مشهود است که آن تخلیه‌ای که باید از طریق رودخانه‌ها و انهار دیگر صورت می‌گرفته، انجام نشده است. 

مورد دیگر که بخشی از غافلگیری و افزایش خسارت را باید به این مساله مربوط دانست، زمان وقوع بارش است. بارندگی حوالی ساعت 9 شب آغاز شد و مردم و مسئولین عملا غافلگیر شدند و صبح فردا با حجم آبی مواجه شدند که قابل تصور نبود و پارکینگ و زیرزمین‌ها پر از آب بود.

این رویداد نشان میدهد که ما به برخی مسائل آنچنان که باید و شاید نپرداخته‌ایم.

* جنگل و مرتع یکی از عوامل اصلی کنترل فرسایش و سیلاب است. پوشش گیاهی با گرفتن شدت بارندگی و سرعت روان‌آب و هدایت آب به لایه‌های زیرین زمین باعث ذخیره آب می‌شوند و حجم و سرعت روان آب را کاهش می‌دهند. خاک جنگل اگر دچار آب‌شویی نشده باشد، لایه‌ای متخلخل و نفوذپذیر دارد که می‌تواند آب را در خود جذب کند و شاید بتوان گفت بیش از نیمی از آب باران به این شکل کنترل می‌شود. در جاهایی که تخریب منابع طبیعی صورت گرفته وضعیت نامناسب است. واقعیت این است که تخریب منابع طبیعی همیشه رخ می‌دهد و روند مستمری دارد. دخالت‌های انسانی و عوامل طبیعی باعث رانش و فرسایش خاک می‌شوند که در تخریب طبیعت و در نتیجه تشدید سیل موثر هستند.

تخریب منابع طبیعی قطعا در بروز سیل موثر است. ولی این تخریب مساله‌ای نیست که به یک عامل وابسته باشد و مجموعه‌ای از عوامل متعدد طبیعی، اقلیمی و البته انسانی در آن دخیل هستند. باید در بخش منابع طبیعی به عملیات آبخیزداری و کنترل سیلاب از طریق جنگلکاری و تقویت پوشش گیاهی و ایجاد سدهای مصنوعی بیش از پیش پرداخته شود تا هم ذخیره‌سازی آب صورت گیرد و هم آب با سرعت و گل‌آلودگی کمتری حرکت کند. این کار باعث میشود زمان تجمع بارشها در پایین حوزه آبخیز افزایش یافته و فرصت برای مقابله با سیل احتمالی بیشتر شود.

* تصحیح عملکرد ما در حریم رودخانه‌ها می‌تواند به کاهش خسارات منجر شود. اگر در حریم کمی رودخانه‌ها دخل و تصرف نشود، عملا بستر رودخانه‌ها محدودتر نمی‌شوند و ظرفیت عبوردهی آب کاهش نمی‌یابد. در نتیجه سیلاب طغیانی نشده و خسارات چندانی وارد نخواهد کرد. آنچه که ما در مسیر رودخانه کانرود شاهدش بودیم مصداق بارز همین رعایت نکردن حرایم بود. تخریب گروهی بناها و مغازه‌هایی که نزدیک بستر رودخانه ساخته شده بودند نشانه خطای ما در حریم رودخانه است.

* مدیریت و مهندسی علمی رودخانه‌ها هم مساله‌ای است که بیش از پیش باید به آن پرداخت. تصحیح مسیر آب و شیب‌بندی درست بستر رودخانه با رعایت حق حیات‌وحش و آبزیان موردی است که به حفاظت بستر و حریم رودخانه کمک می‌کند که کار بسیار تخصصی و فنی است .

* اثر تغییر اقلیم نیز در پدیده‌های طبیعی، آب و هوا و وقوع سیلاب‌ها کاملا مشهود است. با اندکی مطالعه درمی‌یابیم که پدیده Global warming یا گرم شدن زمین سبب تغییرات آب‌وهوایی زیادی شده و این عامل برای پیشگیری از بلایای طبیعی باید مورد توجه قرار گیرد. در کشور ما هم این پدیده سبب بیابان‌زایی و کاهش سطح جنگل و مرتع و مشکلات دیگر شده است. این تغییر اقلیم باعث می‌شود پیش‌بینی‌های هواشناسی هم دچار خطا شده و بحران‌هایی مانند آنچه در آستارا رخ داد پیش آید و علیرغم هشدار بارش و آمادگی ستاد بحران استان گیلان و فرمانداری و شهرداری آستارا برای مدیریت بهینه بحران، حجم بارانی که در زمانی فشرده نازل شد سبب غافلگیری شد و برنامه‌ریزی‌ها بی‌نتیجه ماند.

در مجموع این سیل شبانه چیزی نبود که بتوان به صورت اورژانسی در مقابل آن اقدامی کرد. بلایای طبیعی عمدتا چنین هستند. ولی در مورد سیل می‌توان با مطالعه، برنامه‌ریزی، کار زیربنایی و ایجاد زیرساخت، اثر تخریبی آن را کاهش داد. آن هم نه فقط در شهر. بلکه باید از ارتفاعات شروع کرد.

۱- مراتع را غنی‌سازی و جنگلها را انبوه‌تر کرد تا سرعت باران و روان‌آب گرفته شود.

۲- آبخیزداری را تقویت کرد تا از سرعت آب در انهار کاسته شده و رسوب آنها گرفته شود.

۳- رودخانه‌ها مهندسی و بهسازی شوند و حرائم کمی و کیفی آنها به دقت رعایت شود.

در شهرهایی مثل آستارا که ارتفاع چندانی از دریا ندارند، مسیر رودخانه‌ها باز و بستر آنها هرساله لایروبی شود. در قدیم در داخل شهر نهرهایی بود که آب باران از طریق آنها زهکش می‌شده. ولی امروزه در حد یک جوی آب با بستری ناچیز محدود شده‌اند و جا دارد در برنامه‌ریزی شهری مجددا احیا گردند.

 ۴- در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، به مطالعات و تغییرات اقلیمی اهمیت داده شود. شما در هیچ کشوری نمی‌بینید که برای بلایای طبیعی با دوره بازگشت بیش از ۱۰۰ سال برنامه‌ریزی شود و سازه‌های شهری و پروژه‌های عمرانی بر اساس این بلایا مقاوم‌سازی شوند. ولی برای حداقل ۳۰ الی ۴۰ سال استفاده و مقاومت طراحی شده‌اند. وقتی به عنوان یک شهروند نگاه می‌کنم، می‌بینم که زیرساخت کافی برای مدیریت و کاهش خسارات چنین سیلی و حتی ضعیف‌تر از آن وجود ندارد. و این همت شورای شهر و شهرداری و دستگاه‌های سیاسی شهرستان و استان را می‌طلبد که مجموعه عمران شهری را بهسازی و تقویت کنند.

۵- در تمامی این موارد، فصل‌الخطاب ما قانون باشد. قوانین منابع طبیعی (بخصوص در موارد قطع اشجار و تصرف و تخریب جنگل و مرتع)، قوانین مربوط به رعایت حریم رودخانه‌ها و نهرها، قوانین مربوط به ملاحظات زیست محیطی، قوانین مربوط به ساخت و ساز در شهرها و روستاها سختگیرانه‌تر اجرا شوند. مطمئن باشید با حمایت دستگاه قضایی این ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها قابل اجرا هستند و ما شاهد جامعه‌ای سالم‌تر با بحران‌ها و بلایای طبیعی کمتری خواهیم بود.

سیل ۱۳۷۷ ماسوله گیلان

۹ مردادماه ۱۳۷۷ زمین‌لرزه‌ای در دره رودخانه ماسوله در استان گیلان روی داد. در این حادثه سیل بر اثر زمین‌لغزش اتفاق افتاد و بر اثر آن ۳۰ نفر کشته، ۹۰ نفر مصدوم و ۲۰ نفر مفقود شدند. نیروهای امدادی ۵۰ خودرو را از میان گل‌ولای ناشی از سیل بیرون کشیدند و ۷۰ میلیارد تومان برآورد خسارات این سیل انجام شد.

سیل در گلستان

سیل ویرانگر گلستان در 20 مرداد 1380 که به کشته و مفقودالاثر شدن بیش از 500 نفر از هموطنان منجر شد هنوز هم، عنوان نخست فجایع سیل کشور را به خود اختصاص داده است. وسعت تخریبی این سیل که به گفته کارشناسان تماماً در اثر تخریب جنگل‌ها و مراتع در بالادست حوضه آبریز گرگان‌رود بود، حدود پنج هزار کیلومتر را دربرگرفت و طبق اعلام سازمان ملل در آگوست سال 2001 سیل گلستان در این سال رتبه اول تلفات انسانی سیل در جهان را به خود اختصاص داد. در 20 مرداد 1380 شکسته شدن سد شهید وفایی نیز مزید بر علت شد و حجم عظیمی از آب با سرعتی باورنکردنی جاده گلستان و خودروهای عبوری را گرفته تا جنگل‌های بکر داخل پارک ملی گلستان را با خود برد. در اثر این سیل هزاران تن خاک جابه‌جا و مخزن سد گلستان پر شد. لاشه حیات وحش سیل‌زده و ده‌ها هزار دام کشته‌شده در سد و شیوع بیماری وبا در میان سیل‌زدگان عمق فاجعه را چندین برابر کرد. اگرچه سیل گلستان بار دیگر در سال‌های 1381، 1382 و 1384 درست در حول‌وحوش سالگرد سیل نخست تکرار و به کشته شدن بیش از صد نفر دیگر منجر شد اما با وجود تخریب چندباره جاده گلستان، باز هم این جاده در همان بستر سیل‌خیز رودخانه «دوغ» در داخل پارک ساخته شد تا بار دیگر این پرسش مطرح باشد که چرا با وجود احتمال وقوع باران سیل‌آسا و بیش از حد طبیعی، باز هم جاده‌هایی در کنار بستر رودخانه کشیده می‌شوند که مجهز به سیل‌بند نیستند؟

سیل در سیستان و بلوچستان

به دنبال بارندگی‌های شدیدی که از ۳۰ دی ۱۳۹۵ در مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان در ایران آغاز شد، رودخانه‌های فصلی طغیان کردند و باعث بسته شدن ۱۵ راه اصلی و فرعی در این استان شدند. حدود ۳۰۰۰ خانه در مناطق ایرانشهر، سرباز، نیک‌شهر، کنارک و... آسیب دیدند. همچنین سه روستا به دلیل هم‌جواری با رودخانه کاملاً تخلیه شدند. به‌طور کلی ۱۶۷۰ چادر امدادی برای سیل‌زدگان برپا شد. طغیان رودخانه کاجو باعث شد تا دسترسی به هشت هزار تن از ساکنان روستاهای بخش سابورک غیرممکن شود. این بارندگی‌ها و سیلاب‌های شدید یک نفر کشته در پی داشت.

سیل‌های خسارت‌بار زیادی در ایران به وقوع پیوسته است که با مرور آنها شاید بتوان به یک الگو یا چند الگوی مناسب برای مقابله یا تلاش برای کاهش خسارت آنها در ایران اقدام کرد. چرا که ایران کشوری است که همه حوادث غیرمترقبه را تجربه می‌کند و اکنون با افزایش روندهای تغییر اقلیم از جمله اولین کشورهایی است که از تغییر اقلیم آسیب خواهد دید و وقوع سیلاب یکی از جلوه‌های قابل مشاهده و اندازه‌گیری در اثر تغییر اقلیم بر سرزمین است.

 سیل در شمال غرب ایران

در روز جمعه ۲۵ فروردین ۱۳۹۶ در منطقه شمال غرب ایران سیلی بزرگ رخ داد. براساس اعلام سازمان هواشناسی بارش متوسط در حدود ۴۰ میلی‌متر بوده که طی ۱۵ سال قبل از آن بی‌سابقه گزارش شده بود. تعداد جان‌باختگان این حادثه ۴۸ نفر اعلام شد و بیشترین تلفات و مفقودی‌های این سیل از شهرستان‌های عجب‌شیر و آذرشهر گزارش شده است.

سیل در شمال و شمال شرق ایران

از روز پنجشنبه ۱۹ مرداد 1396 در پنج استان ایران سیل جاری شد. بارش‌های شدید باران در استان‌های گلستان، گیلان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و سمنان موجب جاری شدن سیل شد و بر اثر آن ۱۴ نفر جان خود را از دست دادند. یک نفر در استان خراسان شمالی، چهار نفر در استان گلستان و 9 نفر در استان خراسان رضوی. چهار نفر نیز در استان خراسان رضوی مفقود شده‌اند. در خراسان شمالی چهار نفر در یک خودرو بودند و آب خودرو آنها را با خود برد که در این حادثه یک نفر از آنها جان خود را از دست داد.

مهر 1397

در روز جمعه ۱۳ مهر 1397 بار دیگر بارندگی شدیدی آغاز شد و این‌بار در شهرهای استان‌های خراسان شمالی، مازندران، گلستان و گیلان سیل بزرگی جاری شد. بارش‌های شدید موجب سیل شد که در اثر آن دست‌کم ۹ نفر جان خود را از دست دادند. بارندگی شدید و آب‌گرفتگی معابر و طغیان رودخانه‌ها تا سومین روز در گیلان ادامه داشت.

 بهار 1398

در اواخر اسفند 1397 و بهار سال 1398 یک‌بار دیگر شهرهای گنبد کاووس، گُمیشان، بندر ترکمن و آق‌قلا که در مسیر رودخانه‌های قره‌سو و گرگان‌رود قرار داشتند، خسارت زیادی دیدند. علاوه بر آن شهرهای شرق مازندران و شهر شیراز در فارس خسارات شدید مالی و در مجموع 39 نفر کشته داشتند.