ردپای بحران

  جواد حیدریان: مصرف منابع در ایران به طرز حیرت‌آوری بالاست. عددی حدود سه برابر استاندارد جهانی به عنوان مصرف منابع در ایران مطرح می‌شود. منابع حیاتی مانند آب، خاک، جنگل، مرتع و...؛ ایران یکی از بالاترین نرخ‌های فرسایش خاک را دارد. به گفته مقامات از ۶۰۹ دشت کشور ۴۳۰ دشت وضعیت فوق‌بحرانی دارند که از میان دشت‌های فوق‌بحرانی در ۱۳۰ دشت دیگر آبخوانی وجود ندارد. در ۱۵۰ سال گذشته ایرانیان ۵۰ میلیارد متر مکعب منابع آب زیرزمینی خود را از دست داده‌اند و این به معنی از دست رفتن ذخایر آبی برای آیندگان است.  سرزمینی با چنین شتاب در تخریب منابع و در نهایت تخریب سرزمین، قطعاً آینده‌ای ندارد. آنچه مایه نگرانی بیشتر است، فقدان برنامه جامع برای تغییر ریل توسعه و چیدمان پایدار مدیریت کشور است. سیاستگذار در ایران به نظر می‌رسد درکی از ردپای بحرانی اکولوژیک کشور ندارد. کاهش جمعیت تولیدکننده در ایران و افزایش جمعیت مصرف‌کننده در شهرها ضمن کاهش میزان درآمد سرانه ایرانیان، به تخریب کامل منابع حیاتی منجر خواهد شد. مهاجرت از روستا به شهرها علاوه بر اینکه آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی زیادی دارد، یک بحران سرزمینی خطرناک ایجاد می‌کند و آن هم کاهش کارایی سرزمین یا پایین آمدن ظرفیت اکولوژیک است. دانشمندان حوزه محیط ‌زیست و توسعه این کاهش کارایی سرزمین، در نتیجه افزایش جمعیت مصرف‌کننده را باعث تخریب منابع و افزایش ردپای اکولوژیک می‌نامند. اتفاقی که در هر کشوری که رخ دهد به معنی به صدا درآمدن آژیر قرمز تخریب سرزمین است و تصمیم‌سازان و سیاستگذاران باید برای نجات سرزمین از نابودی قطعی سیاست‌های توسعه‌ای خود را متناسب با ظرفیت‌های اکولوژیک و توانمندی‌های زیستی تعریف کنند. چندی پیش محمد بازرگان دبیر کارگروه آب و محیط زیست کمیته کشاورزی مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگویی که در تجارت فردا با او انجام دادیم درباره مدیریت سرزمین اظهاراتی داشت. پیش از آن او تاکید کرده بود که شرایط نامناسب کنونی منابع آب ناشی از نگاه دولت‌ها بر مدیریت منابع آبی کشور است. تعبیر درستی که البته درباره دیگر منابع هم تا حدودی صدق می‌کند و البته مردم تحت مدیریت چنین دولت‌هایی نیز در مصرف منابع دست‌کمی از دولت‌ها ندارند. او همچنین با اشاره به شرایط نگران‌کننده «ردپای اکولوژیک» در ایران، تاکید کرده بود که «در ایران ردپای اکولوژیک ۱۷ ماه است، به این معنی که به دلیل اثر مخرب انسان بر زمین، در ایران ۱۷ ماه زمان نیاز است که غذای ۱۲ ماه مردم تهیه شود، این یک فاجعه است و هر روز این رقم بیشتر می‌شود». نکته کلیدی درباره ردپای اکولوژیک این است که جمعیت شهری مصرف‌کننده اگر از اندازه و تناسب جمعیت تولیدکننده غیرشهری پیشی گیرد، می‌تواند از منظر توان تولید سرزمینی کشور را به مخاطره بیندازد. در این پرونده به این پرسش پاسخ می‌دهیم که چرا منابع در ایران زیاد مصرف می‌شوند و آیا کشور از نظر رد پای اکولوژیک وضعیت نامطلوبی دارد؟