رفتار توده‌وار چیست و در کدام جوامع رواج بیشتری دارد؟
اعتماد به تصمیم اکثریت
در موقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی تصمیم‌گیری‌های ما به عنوان یک فرد تحت تاثیر تصمیمات افراد و گروه‌هایی قرار می‌گیرد که در اطراف ما هستند.
در موقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی تصمیم‌گیری‌های ما به عنوان یک فرد تحت تاثیر تصمیمات افراد و گروه‌هایی قرار می‌گیرد که در اطراف ما هستند. ساده‌ترین این تصمیمات را می‌توان در خرید کردن از فروشگاه‌هایی که مشتریان بیشتری دارند یا تحصیل در مدرسه‌ای که محبوبیت بیشتری دارد، مشاهده کرد ولی در عرصه فعالیت‌های اقتصادی و سیاسی هم این نحوه تصمیم‌گیری اهمیت زیادی دارد. آبهیجیت بانرجی اقتصاددان آمریکایی در مقاله‌ای با عنوان «یک مدل ساده از رفتار توده‌وار» که در سال 1992 میلادی در فصلنامه اقتصادی دانشگاه امآیتی منتشر شد، نوشت: سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی و بازار سهام تحت تاثیر این رفتار هستند. در واقع زمانی که مشاهده می‌کنند استقبال از یک سهم بیشتر شده است برای خرید آن اقدام می‌کنند و زمانی که استقبال کم باشد از خرید آن اجتناب می‌کنند. این رفتار گله‌ای در بازار دارایی‌ها مشاهده می‌شود و خرید کالاهای بادوامی مانند خانه و زمین هم تحت تاثیر همین رفتار است. از سوی دیگر نرخ باروری در هر منطقه هم بستگی به شمار فرزندانی دارد که اغلب خانوارها دارند. یعنی در جامعه‌ای که اغلب خانواده‌ها فرزندان زیادی دارند احتمال افزایش نرخ باروری بیشتر است ولی در جامعه‌ای که خانواده‌ها تمایلی به داشتن فرزند ندارند یا فرزند‌آوری به سنین بالا موکول می‌شود، این وضعیت در اغلب خانواده‌ها مشاهده می‌شود. این رفتار توده‌وار در تصمیم‌گیری افراد یک جامعه برای پذیرش یک تکنولوژی تازه و استفاده از آن هم دیده می‌شود مثلاً در جریان وارد شدن اینترنت در زندگی عادی یا توسعه شمار فروشگاه‌های آنلاین تاثیر رفتار توده‌وار به خوبی مشاهده شد. در عرصه سیاسی هم ما شاهد تاثیر تصمیم‌گیری‌های دیگران روی تصمیم‌های افراد هستیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد در اغلب موارد رای‌دهندگان در یک همه‌پرسی سیاسی به کسی رای می‌دهند که انتظار می‌رود پیروز میدان باشد. در واقع رای‌دهندگان در یک جریان سیاسی کسی را انتخاب می‌کنند که در پیش‌بینی‌های اولیه به عنوان برنده رقابت معرفی می‌شود و نظرسنجی‌ها از پیروزی او حکایت دارد. در عرصه‌های آکادمیک هم اغلب پژوهشگران به دنبال کار کردن روی موضوعی هستند که محبوبیت زیادی دارد. در واقع می‌خواهند جنبه‌ای از موضوعی را مطالعه کنند که دیگران به مطالعه جوانب دیگر آن پرداخته‌اند نه اینکه موضوع جدید و متفاوتی را برای مطالعه برگزینند.
25 سال مطالعه در زمینه رفتارهای توده‌وار
ابهیجیت بانرجی اولین کسی بود که در مورد رفتار توده‌وار در میان مردم صحبت و تاکید کرد این رفتار در میان فعالان بازارهای مالی بیش از دیگران دیده می‌شود. همین رفتارهای توده‌وار است که باعث می‌شود قیمت سهام در بازار دارای نوسان‌های زیادی باشد و سیستم‌های مالی از سطح شکنندگی بالایی برخوردار باشند. اما مطالعات در زمینه رفتارهای توده‌وار همچنان ادامه دارد زیرا همین رفتارها بود که گفته می‌شود زمینه را برای تصمیم‌گیری مردم بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا یا انتخاب شدن دونالد ترامپ در آمریکا فراهم کرد. برخی بر این باور هستند که رفتارهای توده‌وار در میان افرادی که از سطح اطلاعات کمتری برخوردار هستند و افراد سرخورده بیشتر از دیگران دیده می‌شود و این افراد همان دسته از مردمی بودند که در جریان برگزاری انتخابات آمریکا و رای‌گیری در بریتانیا حضور پررنگی داشتند.
اقتصاددانانی که در سال‌های اخیر در مورد رفتارهای توده‌وار کار کرده‌اند بیش از اینکه به عملکرد افراد در بازارهای مختلف توجه داشته باشند بر این مساله تاکید داشتند که در رفتار توده‌وار عده‌ای حضور دارند که اطلاعات خصوصی دارند و همزمان با هم تصمیم‌گیری نمی‌کنند. این افراد برای تصمیم‌گیری منتظر تصمیم‌گیری افراد دیگر می‌مانند چون تصور می‌کنند اطلاعات خصوصی دیگران بهتر و جامع‌تر از اطلاعات خصوصی اوست و به همین دلیل بر آن تکیه می‌کنند. نمونه بارز رفتار گله‌ای در آمریکا در سال‌های اخیر را می‌توان در جریان بحران بازار مسکن در این کشور دانست. کاهش نرخ بهره بانکی سبب شد تا شمار زیادی از مردم برای خرید خانه اقدام به اخذ وام از بانک کنند و نتیجه این سیاست هم شمار زیاد افرادی بود که از نظر مالی توانایی پرداخت وام‌های بانکی را نداشتند. در واقع این افراد در صورتی که به دنباله‌روی از فضای حاکم در جامعه نمی‌پرداختند و بر مبنای شرایط اقتصادی خود تصمیم‌گیری می‌کردند شاید اصلاً وارد این فضا نمی‌شدند. بانک‌ها هم در چنین فضایی اقدام به کاهش نرخ بهره بانکی کردند و زمینه را برای ایجاد این بحران بزرگ مالی و اقتصادی فراهم کردند.
گروه‌بندی و فشار جامعه روی گروه‌های خاص
دانشگاه لاند بریتانیا در مقاله‌ای که در فصلنامه این دانشگاه منتشر شد، نوشت: رفتار توده‌وار زمانی شکل می‌گیرد که فضای جامعه بی‌ثبات باشد و افراد احساس کنند اطلاعات خصوصی آنها ناقص‌تر از اطلاعات عمومی جامعه است. در واقع در یک فضای بی‌ثبات افراد حس می‌کنند که اطلاعات غیر قابل اعتمادتری نسبت به دیگران دارند و به همین دلیل به دنباله‌روی از جمع می‌پردازند. از سوی دیگر فضای اجتماعی و روانی جامعه هم می‌تواند تاثیر زیادی در گسترش این رفتار در جامعه داشته باشد. در جوامعی که فشار روانی به افراد وارد می‌شود و افراد بر مبنای جنسیت یا سن یا محل زندگی و حتی موقعیت شغلی تقسیم‌بندی می‌شوند و به یک گروه القا می‌شود که کمتر از دیگران اطلاعات دارد و بهتر است دنباله‌رو بقیه باشد ما شاهد رواج رفتارهای توده‌وار هستیم. رفتارهایی که می‌تواند زمینه را برای کاهش سطح رفاه و امنیت روانی و اقتصادی در جامعه فراهم کند و افرادی را تربیت کند که در موقعیت‌های حساس فردی هم قدرت تصمیم‌گیری صحیح و مستقل ندارند.
در واقع مردم تمایل دارند با جریان حاکم در محیط حرکت کنند و تمایلی به تک‌روی و جدا شدن از موج مردم ندارند. ولی سوال اینجاست که چرا این دیدگاه و رفتار توده‌وار در جامعه حاکم می‌شود و چرا مردم برای تصمیم‌گیری به اطلاعات خود اکتفا نمی‌کنند؟ آیا ساختار جامعه باعث ایجاد این رفتار در مردم می‌شود یا اینکه در تمامی محیط‌ها چنین رفتاری مشاهده می‌شود؟
آنچه اکثریت انجام می‌دهند عقلانی است
اغلب مردم بر این باورند کاری که اکثریت افراد انجام می‌دهند کاری عقلانی است و بر مبنای اطلاعاتی است که شمار زیادی از مردم دارند. در واقع اطلاعاتی که هریک از افراد دارند می‌تواند متفاوت از دیگران باشد ولی نتیجه آن تصمیم‌گیری برای انجام یک کار واحد است بنابراین اگر خود فرد هم اطلاعات دقیق و درستی نداشته باشد باز هم به اطلاعات جمع اعتماد می‌کند و کاری را انجام می‌دهد که اکثریت مردم آن را انجام می‌دهند. به عبارت بهتر حتی اگر اطلاعات خصوصی افراد به گونه‌ای باشد که انجام یک کار را منع کند ولی باز هم افراد تصمیم به انجام کاری می‌گیرند که اکثر مردم انجام می‌دهند. اما در پاسخ به این سوال که چنین رفتاری در چه جوامعی بیشتر دیده می‌شود می‌توان گفت که در تمامی جوامع چنین تصمیم‌گیری‌هایی مشاهده می‌شود به خصوص اگر مسائل کلان سیاسی یا اقتصادی در میان باشد. این نحوه تصمیم‌گیری در شرایطی انجام می‌شود که افراد نفعی از آن نمی‌برند و شاید مضرات این روش تصمیم‌گیری برای مردم یک جامعه بیشتر از منافع آن باشد ولی به دلیل عدم اطمینان به خود و تصمیم‌گیری‌های خودشان اقدام به تصمیم‌گیری توده‌وار می‌کنند. بررسی‌های انجام‌شده از سوی پژوهشگران دانشگاه امآیتی نشان می‌دهد که در نتیجه رفتار توده‌وار هیچ اطلاعات مهمی به افراد انتقال داده نمی‌شود و سطح آگاهی یک فرد که به دنبال پیروی از یک گروه کاری را انجام می‌دهد افزایش پیدا نمی‌کند. از طرفی حس خوبی هم انتقال پیدا نمی‌کند و به همین دلیل نمی‌توان در مورد منافع روانی این روش تصمیم‌گیری صحبت کرد. بنابراین اگر افراد در جامعه بر مبنای اطلاعات خصوصی خود تصمیم‌گیری کنند و به دنباله‌روی از دیگران نپردازند تصمیمات بهتری اتخاذ می‌شود و سطح رفاه و امنیت روانی در جامعه بالاتر می‌رود.
