جای خالی بخش خصوصی

محمدرضا نجفی‌منش/عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی و دبیر انجمن قطعه‌‌سازان

سازمان گسترش و نوسازی صنایع (ایدرو) با برخورداری از چهار هدف عمده شناسایی روندهای صنعتی و تکنولوژیکی و انتخاب زمینه‌های مناسب سرمایه‌گذاری در صنایع پیشرفته، توسعه طرح‌ها و تدوین دانش فنی قابل سرمایه‌گذاری، تامین و مدیریت منابع سرمایه‌ای و سرمایه‌گذاری برای ایجاد صنایع مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته و انتقال دانش فنی شکل گرفته است. با روی کار آمدن دولت یازدهم روند سرمایه‌گذاری‌هایی که ایدرو انجام داده به سمت طراحی‌های تازه و جالب سوق داده شده و هم اکنون این طرح‌ها همگام با دنیا پیش می‌رود. طرحی مانند سامانه ارتباطات هوشمند خودرو، رویکرد بدیعی بود که می‌توان این را به‌صراحت گفت که در این زمینه با کشورهای صاحب دانش پیش می‌رویم و در دنیا هم این طرح هنوز به مرحله پیاده‌سازی نرسیده است. از دیگر اقدامات ایدرو می‌توان اشاره‌ای هم به طراحی یک روبات هوشمند انسان‌نما داشت که جزو پروژه‌های نوآور این سازمان محسوب می‌شود.
پروژه دیگر این سازمان ساخت و طراحی دستگاه تزریق بدون سوزن بوده است که در ایران اتفاق بدیعی است. 11 پروژه ایدرو شامل طراحی سخت‌افزار نیمه‌صنعتی است که یکی از آنها مربوط به سرمایه‌گذاری در پروژه تولید داروهای ضد‌سرطان بوده و همچنان دسترسی به دانش فنی و کارهای مطالعاتی در سازمان نوسازی و گسترش صنایع جریان دارد. اما با وجود 42 طرح سرمایه‌گذاری در سال 92، 65 طرح سرمایه‌گذاری در سال 93، 23 گزارش امکان‌سنجی در حوزه صنایع پیشرفته و 198 طرح تجاری سرمایه در گردش که دستاورد ایدرو بوده نقش بخش خصوصی در اجرای این طرح‌ها بسیار ناچیز است. آمارهای سازمان گسترش و نوسازی صنایع حاکی از آن است که در عمده طرح‌های این سازمان توسعه‌ای نقش بخش خصوصی بسیار کمرنگ است و از صفر تا صد بیشتر این طرح‌ها خود این سازمان دولتی وارد شده است. یکی از پروژه‌های مهم این سازمان که برای حوزه صنعت خودرو مزیتی جدید به شمار می‌آید، تولید تایر است که در بیشتر استان‌ها مانند کرمانشاه و اردبیل ظرفیت ایجاد کارخانه آنها دیده شده است. در مجموع کشور به چهار طرح گسترده تولید تایر نیاز دارد که بسیاری از اینها در برنامه‌های جدید ایدرو مقرر شده با کمک بخش خصوصی در راستای ارتقای حوزه صنعت خودرو کشور تحقق یابد.
با توجه به عمر 50‌ساله این سازمان و جایگاه آن در اقتصاد و بخش صنعت کشور، این سازمان توسعه‌ای، سازمانی بوده که مسلماً خدمات مهم و طرح‌های اساسی را در کشور انجام داده اما می‌توان حلقه مفقوده این سازمان را برای جهت‌گیری‌ها به موازات نیازمندی‌های بستر صنعتی کشور، حضور ناچیز بخش خصوصی دانست. از آنجا که اقتصاد ایران دولتی است و این در بیشتر سازمان‌های وابسته به دولت ریشه دوانده، سیاست جدیدی به کار گرفت تا سازمان گسترش و نوسازی صنایع بخشی از واگذاری‌ها را بر عهده بخش خصوصی بگذارد. در این مدت به دلیل اینکه منابع مالی مکفی برای این سازمان وجود نداشته و تا حدودی مقررات همانند موانعی بر سر راه این واگذاری‌ها بوده است اصولاً سرمایه‌گذاری در صنایع های‌تک ریسک بالایی دارد و پیدا کردن بخش خصوصی برای تامین 51 درصد سرمایه کار دشواری است. تجربه ایدرو در حوزه تدوین دانش فنی و ارتباط با دانشگاه‌ها نشان داده تعداد پروژه‌های موفق به نسبت تعداد مورد حمایت، اندک بود و تعداد کمی وارد فاز صنعتی و تجاری‌سازی شدند. محصول پایلوت و آزمایشگاهی تولید شده اما به تولید نیمه‌صنعتی و صنعتی نرسیده است. همین تجربه در حوزه سرمایه‌گذاری هم وجود دارد. جایی که ایدرو مستقیم سرمایه‌گذاری کرد مثل بانک خون بند ناف، موفق بود. اما جایی که شرکت‌های مادر تخصصی تابعه ایدرو مثل آمیدکو و لیدکو سرمایه‌گذاری کردند و سرمایه‌گذاری ایدرو به شکل غیرمستقیم انجام گرفت، موفقیت کمی حاصل شد. نتیجه این شده که دیگر نیازی به این شرکت‌ها نداریم.
در شرکت‌های صددرصدی ایدرو هم تجربه موفق و هم ناموفق وجود دارد. شرکت نیمه‌هادی عماد -که واگذار شد- تجربه موفقی در بازار ایربگ، موبایل و کارت هوشمند بود اما در بازار پررقابت این محصولات نتوانست خود را حفظ کند. شرکت مگفا هم تجربه موفقی است که ایدرو در حوزه فناوری اطلاعات به صورت صد‌درصدی ایجاد کرد و قرار بود به‌ عنوان هلدینگ فناوری اطلاعات ایدرو -مثل یک سازمان گسترش کوچک- عمل کند. مگفا شرکت‌هایی با مشارکت بخش خصوصی ایجاد کرد که اینها خیلی موفق نبود و به این جمع‌بندی رسیده‌اند که بهتر است سازمان گسترش مستقیم در حوزه فناوری اطلاعات سرمایه‌گذاری کند و نیازی به هلدینگ و شرکت‌های واسط نیست. از سویی سازمان نوسازی و گسترش صنایع به همین دلیل نتوانسته اینها را در بستر واگذاری‌ها واحدها به بخش خصوصی واقعی بسپارد. این سازمان توسعه‌ای نتوانسته با چنین واگذاری‌ای به بخش خصوصی منابع جدیدی را به وجود بیاورد تا برای طرح‌های جدید تامین هزینه کند. اقتصاد ایران دولتی است و برای ارتقای این سازمان باید هر چه زودتر موانع قانونی برطرف شود. به هر حال در تمامی کشورها چنین سازمان‌هایی برای توسعه نیازمند این ساز و کارها هستند و باید رویکرد ایدرو در مسیر تحقق اهداف آن باشد و نتایج مثبتی به ثمر نشست که این امر هم منوط به افزایش سهم بخش خصوصی است. در این سال‌ها چنین اتفاقی نیفتاده و معمولاً پس از اعلام فراخوان‌ها بخش خصوصی نسبت به طرح‌های صنعتی و پژوهشی تمایلی نشان نداده و این سازمان خودش دست به کار شده است، در صورتی که زمینه سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی و حضور گسترده یک بخش غیردولتی در طرح‌های سازمان نوسازی صنایع می‌تواند افزایش یابد.
ورود بخش خصوصی به این طرح‌ها می‌تواند این ایده‌ها را از تولید آزمایشی به تجاری‌سازی سوق دهد. در این راستا حتی می‌توان بسیاری از این طرح‌ها را به تولید انبوه هم رساند. به هر حال برای ارتقای صنایع باید چنین طرح‌هایی در بدنه اقتصاد به ثمر بنشیند و موانع قانونی سرمایه‌گذاری آنها با تدبیر برطرف شود. از سویی ارتباط صنعت با دانشگاه ضعیف است و حلقه گمشده‌ای در آن وجود دارد. آن حلقه گمشده نیز شرکت‌های تخصصی هستند که باید در زمینه خاصی فعالیت داشته باشند و یک طرف صنعت را در نظر بگیرند و آن‌سوی خود دانشگاه را جدی بگیرند تا ارتباط و تعامل واقعی شکل بگیرد. اغلب طرح‌هایی که موفق شده‌اند هم به دلیل وجود مناطق تحقیق و توسعه بوده و ارتباط بنیادین میان صنعت و دانشگاه برقرار شده است.
اگر حلقه‌های مفقوده را در این سازمان بتوانیم تکامل بخشیم، مسلماً مشکلات‌مان بهبود پیدا می‌کند. اما در مقطع فعلی دغدغه ما حلقه‌های واسط میان صنعت و دانشگاه هستند که باید به سرعت ایجاد شوند. اگر حال می‌بینیم که یک مرکز تحقیقات موتور راه‌اندازی شده و توانسته مطابق اهداف عمل کند، به دلیل انسجام ارتباط دانشگاه و صنعت بوده که باید این رابطه‌ها نسبت به گذشته توسعه یابد. اجرای دو طرح گسترده تولید تایر و موتورهای دریایی جزو اهداف مهم سازمان گسترش و نوسازی صنایع در صنعت خودرو بوده که دیگر نقش این سازمان سیاستگذاری خودرو، برنامه‌ریزی اجرایی و پایش بوده است. این طرح‌ها نیاز فعلی بخش صنعت کشور است که طرح‌های دیگر این سازمان در زمینه کشتی‌سازی و صنایع دریایی هم باعث تکامل‌بخشی صنایع اساسی کشور خواهد شد. سال گذشته نزدیک به 470 میلیون دلار واردات تایر به کشور انجام شده و برای محدود شدن این رقم و کاهش وابستگی به واردات این کالا، باید تولید آن در کشور با طرح‌های پیشرفته صورت گیرد. 28 پروژه برای صنعت خودرو کشور طرح شده که اینها به دلیل کمبود بودجه به مراکز تولیدی نرسیده است. ایدرو می‌تواند با نوسازی صنایع موجود، در برخی صنایع کشور که قدیمی هستند و بخش خصوصی وارد این پروژه‌های سودآور نمی‌شود، نقش بزرگی ایفا کند و همچنین در تدوین سیاست‌های توسعه صنعتی با توجه به توان کارشناسی که دارد می‌تواند ورود پیدا کند و بیشتر از گذشته عرض اندام کند.