شهرآشوب پدیده

پدیده شاندیز؛ نامی که این روزها خبری از تبلیغات گسترده آن در تلویزیون دیده نمی‌شود و البته همچنان بیلبوردهای تبلیغاتی آن در سطح شهر پابرجاست. پروژه‌ای عظیم که در نگاه اول تحسین بسیاری از بینندگان را به خود وا‌می‌داشت، اینک در معرض اتهام فساد اقتصادی قرار گرفته است. این شرکت نام‌آشنا به مدد تبلیغات انبوه تلویزیونی در چند سال اخیر توانسته در جذب عامه مردم برای خرید سهام یکی از شرکت‌های زیرمجموعه خود موفق عمل کند. اما رشد رویایی قیمت سهام شرکت ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز باعث شد تا نگرانی‌ها در این زمینه افزایش یابد. با اوج‌گیری نگرانی‌ها از نحوه قیمت‌گذاری سهام شرکت ابنیه پدیده شاندیز که مجری و مالک تمام پروژه‌های ساختمانی مجموعه پدیده و زیرمجموعه گروه شرکت‌های پدیده است، مقام‌های قضایی و از جمله دادستان کل کشور دست به کار شدند. در این راستا از اول دی‌ماه، با اعلام قوه قضائیه و دادستان استان خراسان رضوی، برخورد با تخلفات صورت‌گرفته در شرکت پدیده آغاز شد و در نخستین اقدامات برخی دفاتر فروش سهام این شرکت تعطیل و تبلیغات آن در کشور ممنوع شد. شاید اصلاً قرار نبود این موج راه بیفتد و قرار بود ماجرا خیلی ساکت و آرام بدون اینکه صدها هزار شهروندی که از طرق مختلف و با قیمت‌های متفاوت و البته چندین برابر قیمت واقعی سهام این شرکت را خریده‌اند ضرر کنند ماجرا تمام شود. اما قاضی غلامعلی صادقی که به عنوان مدعی‌العموم وارد پرونده تخلفات گسترده دو شرکت مذکور شده است اولین بار با ورود به این قضیه گفت: یکی از شرکت‌های مذکور که از سال‌ها قبل فعالیت‌های سرمایه‌گذاری در بخش ساخت و ساز را در مشهد آغاز کرده و سپس به دیگر نقاط کشور گسترش داده است، با تبلیغات گسترده در رسانه‌های گروهی سپرده‌های مردم را جمع‌آوری و بدون گرفتن مجوزهای قانونی شروع به فعالیت کرده است به طوری که برخی از پروژه‌های ساخت و ساز در این شرکت اصلاً قابلیت اجرایی ندارد.

آیا پدیده شاندیز تنها بود؟

در ادامه صحبت‌های دادستان عمومی و انقلاب مشهد نام دو شرکت تبرک و پردیسبان نیز به میان آمد. قاضی غلامعلی صادقی این شرکت‌ها را متهم کرد که به جیب مردم دستبرد می‌زنند و با شگردهایی مانند دلال‌بازی، رابطه‌گری، تبلیغات، قانون‌گریزی و‌... اقدام به کلاهبرداری‌های کلان می‌کنند. شرکت توسعه سرمایه‌گذاری صنعتی و عمرانی تبرک خاورمیانه همانند پدیده با شعار روزهای خوب در راه است، با هدف احداث بزرگ‌ترین و مجهزترین پارک جهان اسلام از طریق دفاتری خاص به مردم اقدام به فروش سهام می‌کرد. این شرکت دقیقاً مثل پدیده سهام خود را با نام شرکت اصلی به فروش نمی‌رساند بلکه با عنوان توسعه سرمایه‌گذاری صنعتی و عمرانی تبرک خاورمیانه به فعالیت می‌پرداخت. فارغ از اینکه در کشور بازاری به نام بورس وجود دارد که در شرکت‌های لیست‌شده آن مزیتی همچون معافیت مالیاتی وجود دارد که می‌تواند از مهم‌ترین خواسته‌های مدیران شرکت‌ها و واحدهای تولیدی باشد. اما گویا این مدل شرکت‌ها که از شفافیت مالی و کشف قیمت در بازار سهام نگران‌اند، تمایل چندانی به حضور در این بازار ندارند و خواستار معاملات غیر‌رسمی خود هستند. سهام این شرکت در دو نوبت عرضه شد. در نوبت اول که تا 28 آبان به طول انجامید، این شرکت قیمت سهام خود را از 160 ریال به 220 ریال افزوده و در نوبت دوم از 220 ریال به 250 ریال رشد داده است. شرکت پردیسبان هم در قالب شرکت ایستا بهارستان نور شرق در مسیر تامین مالی به همین شیوه گام برداشته است. مدیر روابط عمومی شرکت پردیسبان چند ماه پیش گفته بود رشد بادکنکی و بی‌دلیل نرخ سهام قطعاً به نفع سهامداران پردیسبان نیست، پس بگذارید منطقی رشد کنیم تا هرگز سرنگون نشویم. با این حال با قانون‌گریزی و بهره‌مندی از دلالانی که تجربه و تبحر خاصی در چرب‌زبانی دارند به خرید و فروش غیرقانونی سهام ادامه می‌دهد. به گزارش سایت پردیسبان مجمع عمومی فوق‌العاده افزایش سرمایه ثبت‌شده شرکت نیز در تاریخ 16/10/1393 به 10 برابر در مرحله اول و متعاقباً در مجمع عمومی فوق‌العاده بعدی افزایش سرمایه ثبت‌شده شرکت، دوباره به 10 برابر دیگر برگزار شد. این مجمع افزایش سرمایه ثبت‌شده، شرکت ارزش سهام دفتری را 10 برابر کرد. مشخص نبودن محل افزایش سرمایه و اینکه افزایش سرمایه اصولاً تعداد سهام منتشره را بالا می‌برد و نه ارزش دفتری را، خود از نکات دیگر این اطلاعیه است.

تامین مالی نوین یا دور زدن قانون؟

تاسیس شرکت‌های بزرگ و تامین مالی پروژه‌ها در قالب سهام مشارکت، به‌علاوه تبلیغات گسترده قادر است حجم بزرگی از نقدینگی در دست مردم را به سوی خود بکشاند. در اینجا لازم است به تفاوت اوراق مشارکت و سهام اشاره شود. اوراق مشارکت، اوراق بهاداری است که توسط دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی، برای تامین اعتبار طرح‌های عمرانی در کشور، منتشر می‌شود. تهیه دستورالعمل اجرایی و مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشارکت بر عهده بانک مرکزی است. اوراق سهام نیز که نشان‌دهنده میزان ادعای مالکیت دارنده آن بر دارایی‌های یک شرکت سهامی است، توسط سازمان بورس و اوراق بهادار برای شرکت‌های سهامی عام نظارت می‌شود. در این بین جمع‌آوری پول مردم در شکل سهام مشارکتی که عموماً توسط شرکت‌های سهامی خاص به منظور تامین وجوه مورد نیاز پروژه‌ها صورت می‌گیرد به دلیل فقدان نهاد نظارتی قوی خارج از ضوابط فنی و قانونی چند سالی است که در ایران باب شده است. چرا که مکانیسم قیمت‌گذاری سهام در این شرکت‌ها نه از طریق عرضه و تقاضای بازار محصول، بلکه به‌وسیله مدیران تعیین می‌شود. شاید به همین دلیل است که این شرکت به شکل سهامی خاص ثبت شده تا مشمول ثبت نزد سازمان و قیمت‌گذاری در بورس نشود. شنیده‌ها حاکی از آن است که در مجمع شرکت ابنیه و ساختمان پدیده نیز که در تابستان برگزار شده بود، بیان شد: پدیده اولین و آخرین شرکت اقتصادی در دنیاست که در آن قیمت سهام افزایش می‌یابد و هرگز کاهش پیدا نمی‌کند. نحوه خرید و فروش سهام و تامین مالی این‌گونه شرکت‌های سهامی خاص با این شیوه و بدون هیچ‌گونه نظارتی از سوی مسوولان سوال‌برانگیز بوده است. مردم هم گاه به دلیل سودگیری ابتدایی برخی دیگر، برای سودگیری بیشتر به سمت برخی شرکت‌های خاص متمایل شدند؛ حال پس از مدتی، ارزش سهام پروژه‌ها آنچنان بالا رفته است که ارزش ذاتی آنها برای فعالان حوزه مالی شک‌برانگیز شده است. خصوصاً در شرایطی که سهامی مانند تبرک، حتی در سایت رسمی خود نیز صورت‌های مالی و به عبارتی میزان دارایی و بدهی، درآمد و هزینه و سود واقعی را منتشر نکرده تا از حداقل‌های مورد نیاز برای شفافیت برخوردار باشد. گفتنی است پدیده برای توجیه فعالیت‌های سهامی خود، بعضاً با استخدام برخی از افراد خوش‌سابقه بازار سرمایه برای تبلیغ سهام خود و همچنین دعوت از اهالی بازار سرمایه حدود یک ماه قبل به مشهد، سعی در توجیه و تبلیغ بیشتر فعالیت‌های خود داشته است. اگرچه در هفته گذشته ماجراهای شرکت معروفی چون پدیده شاندیز، تبرک و پردیسبان در مشهد اوج گرفت و در نهایت دفاتر دو شرکت تبرک و پردیسبان پلمب شدند و البته پلمب دفاتر تبرک پس از یک روز شکسته شد. اما در این بین شرکت پدیده شاندیز با اینکه دفاتر این شرکت پلمب هم نشدند جنجال‌های بیشتری به خود اختصاص داد. شرکتی که مدیرانش مدعی هستند قانونی عمل کرده است و هر مبلغی از محل سهام‌فروشی به دست آورده بالغ بر 1250 میلیارد تومان را در پروژه مشهد و کیش صرف کرده است اما اکنون در ببن جوسازی‌ها و اختلافات برخی نهادها با چالش مواجه شده است.

بدهی 94 هزارمیلیاردی پدیده صحت دارد؟

در چند روز گذشته اختلاف‌نظر بر سر بدهی‌های شرکت پدیده شاندیز بالا گرفت و هر منبعی اعداد و ارقام مختلفی را برای بدهی‌های این شرکت تخمین زد. اما سخنگوی قوه قضائیه در نشست اخیر خود با رسانه‌ها مبنی بر اینکه آیا درست است که این شرکت مجموعاً 94 هزار میلیارد تومان بدهی دارد و مرتکب کلاهبرداری شده است یا خیر؟، گفت: «من قائل به این نیستم که این مبلغ وجود دارد ولی مسائل مطرح‌شده قابل بررسی است. در این رابطه دفاتر بعضی دلال‌ها پلمب شده و دادستان نیز اقداماتی کرده و در جهت منع تبلیغات نیز اقدام شده است.»

ماجرا در ماجرا

اما در هفته‌ای که گذشت ماجرای پدیده شاندیز به همین‌جا ختم نشد. موضوعاتی چون تخلفات پدیده شاندیز بر روی زمین‌هایی که ساخت‌وساز انجام داده است، در شهر شاندیز مشهد مطرح شد. بر این اساس رئیس سازمان اراضی از تخلفات پدیده شاندیز و شهرداری شهر شاندیز در شورای عالی شهرسازی و توقف فعالیت‌های این شرکت خبر داد. قباد افشار حتی گفت مجموعه پدیده شاندیز تغییر کاربری غیرمجاز اراضی خود را در حدود 50 هکتار انجام داده که در این میان تغییر کاربری در سطح 5/41 هکتار از این اراضی خارج از محدوده و در حریم شهر شاندیز قرار داشته و غیرقانونی است. اگرچه در این رابطه دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری در این باره واکنش نشان داد و به اقتصاد‌نیوز گفت مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری درباره برخی تخلفات شرکت پدیده شاندیز در زمینه ساخت و ساز اراضی به یک سال قبل مربوط است و جدید نیست. پیروز حناچی حتی تاکید کرد آنچه درباره پدیده شاندیز بیشتر مطرح شده مربوط به سهام‌فروشی این شرکت است و شورای عالی شهرسازی وارد این موضوع نمی‌شود، چرا که رسیدگی به این مساله وظیفه نهادهای اقتصادی، قضایی و نظارتی است. بیش از دو هزار نفر از سهامداران پروژه پدیده شاندیز 16 دی‌ماه و به دنبال مباحث جنجالی اخیر مطرح‌شده در ارتباط با فعالیت‌های این شرکت طی روزهای گذشته، در نشست پرسش و پاسخ با مدیر‌عامل شرکت پدیده شاندیز که در محل احداث شهر رویایی پدیده برگزار شد، حضور پیدا کردند.

محسن پهلوان‌مقدم در این نشست با ابهام‌زدایی از فعالیت اقتصادی شرکت پدیده شاندیز، بر عزم استوار مدیران این شرکت جهت اتمام پروژه‌های در دست اقدام طبق برنامه زمان‌بندی تاکید کرد. در ادامه و به بهانه فساد 94 هزارمیلیاردی که در جلسه محسنی‌اژه‌ای بیان شده بود، وی فرار از کشور با 94 هزار میلیارد تومان پول را تنها ناشی از شایعات دانست. او همچنین در این نشست در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه تصمیمی برای عرضه سهام شرکت پدیده شاندیز در بورس دارید یا خیر؟، عنوان کرد: طی روزهای آینده مجمع عمومی سهامداران شرکت پدیده شاندیز تشکیل جلسه خواهد داد و در ارتباط با عرضه سهام شرکت در بورس تصمیم‌گیری خواهد شد؛ اما بنده تاکیدی برای عرضه سهام در بورس ندارم. محسن پهلوان‌مقدم همچنین در روزهای هفته گذشته با حضور در بین مردمی که برای فروش سهام خود صف فروش انسانی مقابل دفاتر این شرکت ایجاد کرده بودند، از ارزش بالای املاک تحت تملک پدیده و به عنوان نمونه از ارزش 10 هزارمیلیاردی مغازه‌های پدیده سخن به میان آورده بود.

آیا سهام پدیده غیرقانونی است؟

در جلسه مجمع عمومی فوق‌العاده در هفتم دی سهامداران شرکت به افزایش سرمایه شرکت به میزان 500 درصد از محل مطالبات حاصل‌شده رای مثبت داده و در نتیجه هر یک سهم شرکت به شش سهم افزایش یافت. لذا سرمایه شرکت ابنیه و ساختمان از هزار و 875 میلیارد ریال به یازده هزار و 235 میلیارد ریال از محل مطالبات حاصل‌شده اشخاص افزایش یافت. حال بازهم پرسش اینجاست که چگونه شرکتی با یازده هزار و 235 میلیارد ریال سرمایه که با تبلیغات گسترده اقدام به فروش سهام خود می‌کند به شکل سهامی خاص ثبت شده است؟ برای پاسخ به این پرسش بهتر است نگاهی به ماده 21 قانون تجارت بیندازیم. این قانون در مورد شرکت‌های سهامی خاص گفته است: شرکت‌های سهامی خاص نمی‌توانند سهام خود را برای پذیره‌نویسی یا فروش در بورس اوراق بهادار یا توسط بانک‌ها عرضه کنند یا به انتشار آگهی و اطلاعیه یا هر نوع اقدام تبلیغاتی برای فروش سهام خود مبادرت کنند مگر اینکه از مقررات مربوط به شرکت‌های سهامی عام به نحوی که در این قانون مذکور است تبعیت کنند. طبق ماده 27 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران یکی از انواع اوراق بهاداری که از ثبت نزد سازمان معاف است سهام هر شرکت سهامی عامی است که کل حقوق صاحبان سهام آن کمتر از رقم تعیین‌شده توسط سازمان باشد. مبلغ تعیین‌شده 50 میلیارد ریال است و شرکت‌هایی با فراتر از این مبلغ حقوق صاحبان سهام، ملزم به ثبت نزد سازمان هستند. به هر حال بایستی کماکان منتظر ماند و دید که چه زمان یکه‌تازی‌های سهام پدیده‌وار ادامه‌دار خواهد بود و در این بین چه کسانی از سرمایه‌گذاری انجام‌داده سود کسب کرده و چه افرادی حتی سرمایه اولیه خود را نیز از دست خواهند داد.