تاریخ انتشار:
برخورداری خانوارهای شهری از لوازم و تسهیلات زندگی چقدر است؟
مدرنیته ایرانی در سبد خانوارها
نگاهی به آمارهای موجود از میزان استفاده و دسترسی خانوارهای ایرانی به «تسهیلات» و «لوازم» زندگی، زوایایی از تغییرات صورت‌گرفته در زندگی شهری ایرانی طی دو دهه گذشته را نشان می‌دهد. این آمارها بیانگر این است که در حال حاضر، عمده خانوارهای شهری ایرانی از تسهیلات اساسی زندگی در محل سکونت خود از قبیل «آب لوله‌کشی»، «برق»، «گاز شهری»، «آشپزخانه» و «حمام» استفاده می‌کنند. نکات قابل توجه این آمارها، آنجاست که میزان و تغییرات دسترسی خانوارهای شهری کشور به «لوازم» زندگی طی سال‌های گذشته را نشان می‌دهد و به عنوان مثال، نشان می‌دهد چگونه ورود «تلفن همراه» به زندگی خانوارها، به کاهش استفاده آنها از «دوربین فیلمبرداری» منجر شده است یا اینکه چگونه اقلامی مثل «پنکه»، «رادیو» یا «یخچال»؛ از زندگی خانوارهای شهری کشور خداحافظی کرده و جای خود را به اقلام مدرن‌تری داده است.
بیشترین اقبال به «اینترنت»
در گزارش خلاصه‌ای که بانک مرکزی از وضعیت دخل و خرج خانوارهای ایرانی در سال 93 منتشر کرده است می‌توان نمایی از «مدرنیزه شدن بدوی» زندگی را در کشور مشاهده کرد. مقصود از این معنا، روند رو به رشد استفاده و برخورداری خانواده‌های ایرانی از لوازم و تسهیلاتی در زندگی ایشان است که ارمغان پیشرفت فناوری و نتیجه آن رفاه بیشتر است.
به‌طور خاص، آن‌طور که این گزارش بیان می‌کند، هم‌اکنون نزدیک به 4 /28 درصد خانوارها از اینترنت استفاده می‌کنند که این رقم در سال گذشته 9 /23 درصد بوده و رشد 5 /4درصدی در استفاده از اینترنت، بیشترین رشد استفاده از یک نوع از تسهیلات مورد استفاده خانواده‌ها در سال گذشته بوده است. علاوه بر این، این میزان رشد در یک سال، در طول یک دهه اخیر بی‌سابقه بوده و از سال 83 تاکنون هیچ گروهی از تسهیلات مورد استفاده خانوارها رشدی به این میزان در یک سال را تجربه نکرده است. این موضوع را می‌توان در رشد میزان استفاده از لوازمی چون یخچال‌فریزر، رایانه و تلفن همراه توسط خانوارهای ایرانی نیز مشاهده کرد. در حالی که این‌گونه لوازم که رهاورد پیشرفت تکنولوژی، شهری شدن و فراگیری اطلاعات در دنیای امروز هستند بیشتر توسط خانواده‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند. همان‌طور که گزارش بانک مرکزی از بودجه خانوار در سال 93 نشان می‌دهد استفاده جمعیت کشور از لوازم و وسایلی نظیر رادیو، دوچرخه، چرخ‌خیاطی و برخی دیگر نسبت به سال پیش کاهش یافته و این تنزل در برخی موارد نظیر چرخ‌خیاطی یا دوربین فیلمبرداری محسوس بوده است.
روشن است که لوازم روزآمد، فناوری‌های جدید و زندگی شهری‌تر باعث تغییر سبک زندگی خانوارها و تغییر در لوازم مورد استفاده آنها شده است. مثلاً امروزه گوشی‌های تلفن همراه می‌توانند نقش دوربین فیلمبرداری را ایفا کنند و دیگر مانند گذشته خرید یک دوربین فیلمبرداری آماتوری برای گرفتن فیلم‌های خانوادگی و نظیر این موارد که نیازمند دوربین حرفه‌ای نیست، ضرورتی ندارد. همین‌طور، مشاهده می‌شود با رسیدن ضریب نفوذ تلفن همراه به بیش از 95 درصد در خانوارهای ایرانی، این وسیله خود را به مرور جایگزین خطوط ثابت تلفن کرده است؛ چنان که روند صعودی برخورداری و استفاده خانوارها از تلفن ثابت که تا سال 86 تداوم داشته و به بالای 92 درصد رسیده بود، از آن پس معکوس شده و در سال 93 به حدود 81 درصد رسیده است.
نشانه‌های زندگی آپارتمانی
تغییر سبک زندگی و سوق یافتن نوع سکونت ایرانی‌ها از «خانه‌های اعیانی» به «آپارتمان‌نشینی» را می‌توان از نماگرهایی دیگر در آمار بودجه خانوار به دست آورد. به عنوان نمونه، روند رو به رشد استفاده از پکیج و در مقابل کاهش استفاده از سیستم حرارت مرکزی را می‌توان از آپارتمان‌نشین‌تر شدن خانواده‌ها تلقی کرد. بر اساس گزارش چکیده‌ای که بانک مرکزی درباره شرایط زندگی خانوارهای ایرانی در سال 93 منتشر کرده، میزان استفاده از سیستم حرارت مرکزی یا همان «موتورخانه» باز هم نسبت به سال گذشته کاهش یافته و از 6 /8 درصد به 4 /8 درصد رسیده است. در نتیجه، قابل حدس است که میزان استفاده از سیستم پکیج، که مناسب برای آپارتمان‌هاست افزایش پیدا کرده باشد. همین‌طور، افزایش میزان استفاده از کولرهای گازی و کاهش استفاده از کولرهای ثابت آبی را می‌توان علاوه بر اینکه نماگری از روند رو به منسوخ شدن این ماشین‌های مصرف‌کننده آب دانست، با توجه به ارجحیت کولرهای گازی در
نصب و راه‌اندازی و غیرمشاع بودن آنها، نشانگری برای روند فزاینده آپارتمان‌نشینی به حساب آورد.
استفاده «تقریباً» همگانی از برخی تسهیلات
اما آنچه از گزارش بانک مرکزی بر‌می‌آید آن است که در موارد متعددی از لوازم و تسهیلات مورد استفاده خانواده‌ها ضریب نفوذ به 100 درصد یا نزدیک آن رسیده و در واقع در آن گروه‌ها سطح برخورداری مردم کامل شده است. از آن جمله می‌توان به تسهیلاتی نظیر برق یا آب لوله‌کشی اشاره کرد که به ترتیب 100 درصد و بیش از 99 درصد از مردم طبق این گزارش هم‌اکنون از آن بهره‌مند هستند. همین‌طور تسهیلاتی نظیر حمام یا وسایلی نظیر تلویزیون از نفوذ بالای 99 درصد برخوردار شده‌اند و تغییرات چندساله اخیر و احیاناً سال‌های آتی این گروه‌ها بسیار اندک و به عبارت دیگر «دیفرانسیلی» خواهد بود.
در نتیجه، شاید بهتر باشد گزارش‌دهنده این آمار، نظیر آنکه در سال‌های اخیر گروه‌هایی نظیر «پنکه» یا نظایر آن را از آمار خود کنار گذاشته است، با به‌روز کردن گردایه آماری خود از انعکاس برخورداری از تسهیلات بدیهی و بدوی پرهیز کرده، ضریب نفوذ فناوری‌ها، تسهیلات و لوازم جدیدتر و روزآمد را جایگزین کند. به عنوان مثال، می‌توان سطح برخورداری از تلفن همراه را به زیرگروه‌هایی نظیر تلفن ساده و تلفن هوشمند تفکیک کرد یا نوع اینترنت مورد استفاده خانوارها را از قبیل اینترنت پرسرعت، تلفنی و... مورد پرسش و آمارگیری قرار داد.
دیدگاه تان را بنویسید