پول نو برای پول کهنه

سال‌ها پس از اشتباه محمدرضا پهلوی در تزریق درآمدهای نفتی به اقتصاد که باعث کاهش ارزش پول ملی و افزایش تورم شد، هنوز آثار آن در بازار اسکناس خیابان منوچهری مشاهده می‌شود. معمولاً اسکناس‌های چاپ شده پیش از سال‌های 52 و 53 ارزش بیشتری از اسکناس‌های پس از آن دوره دارند. چرا؟ سایت خبری تحلیلی اقتصادنیوز، در گزارش اخیر خود از بازار اسکناس منوچهری نوشت: چرا در بازار منوچهری تهران ارزش یک واحد اسکناس با امضای مهدی سمیعی یا محمد یگانه با همان واحد اسکناس با امضای عبدالعلی جهانشاهی، حسنعلی مهران و یوسف خوش‌کیش تفاوت قیمت دارد؟ این پرسش را از معامله‌گران اسکناس در بازار منوچهری پرسید‌یم و به نتایج جالبی رسیدیم. معامله‌گران بازار منوچهری دلایل زیادی برمی‌شمرند اما در نهایت می‌توان این گونه عنوان کرد که این سیاست پولی حاکم بر دوره‌های مختلف است که امروز هم ارزش اسکناس‌های 40 سال قبل را تعیین می‌کند. این گزارش بهانه‌ای شد تا تجارت فردا به تفصیل به بررسی این موضوع بپردازد.



بعد از بازار بزرگ تهران کمتر مکانی را می‌توان یافت که چندین کسب و کار متفاوت را در دل خود جای دهد؛ خیابان منوچهری از ابتدا تا انتهای خود توانسته کسب و کارهای متفاوتی را در کنار یکدیگر جمع کند، کسب و کارهایی که در برخی موارد بسیار به یکدیگر نزدیک هستند و به‌گونه‌ای همدیگر را پوشش می‌دهند و تکمیل می‌کنند.
هر قسمت از خیابان منوچهری از قدیم‌الایام برای خود شیوه و ساز و کار متفاوتی از هر جهت را برگزیده است، پرهیاهوترین قسمت خیابان منوچهری به دلالان ارز اختصاص دارد که در کنار آنها کسب و کاری بسیار آرام آرمیده است، کسب‌وکاری که به واسطه تعداد معاملات آن در یک سال برای اکثر افرادی که گوشه خیابان را برای فعالیت خود انتخاب کرده‌اند، کسب ‌و کاری دیگر احساس می‌شود از این‌رو گوشه‌نشینان خیابان منوچهری در کنار فعالیت اصلی خود، به خرید و فروش اسکناس نو و مبادله ارز کشورهای دیگر مشغولند، با این تفاسیر اگر مسیر پیاده‌‌راه منوچهری و خیابان فردوسی را طی کرده باشید مطمئناً اولین کسب ‌و کاری که در ذهن شما تداعی می‌شود، خرید و فروش اسکناس آن هم از نوع اسکناس‌های تانخورده لای قرآن پدربزرگ‌هاست که راه به خیابان منوچهری و آلبوم اسکناس مجموعه‌دارها پیدا کرده است.
در زیر سایه‌های درختان خیابان فردوسی و منوچهری همواره آلبوم‌هایی تیره‌رنگ جا خوش کرده‌اند که نگاه هر بیننده‌ای را به خود معطوف می‌کنند، در دل این آلبوم‌ها خاطراتی نهفته است که تاریخ یک ملت را رقم زده‌؛ خاطراتی که می‌تواند آینده را بسازد و تا سالیان بسیار حاصل اندیشه تاریخ‌سازان بر گرده بازارها سنگینی کند. تاریخ اسکناس‌ها هرچه قدیمی‌تر باشد نگاه‌ها را بیشتر به خود جلب می‌کند زیرا کمتر کسی به دنبال آن بوده تا تاریخ را با روایت اسکناس دنبال کند. هر فردی که نگاهش به صفحات آلبوم‌های اسکناس گره می‌خورد در ذهن خود مسیر خرید و داشتن برخی از اسکناس‌ها را تجسم می‌کند، در میانه این فکر و خیال ذهنی ناخواسته افراد قیمت‌های بسیار بالایی را برای هرکدام از اسکناس‌ها متصور می‌شوند و این موضوع از آنجایی نشات می‌گیرد که فرد اسکناس‌های تانخورده بسیار با کیفیت را می‌بیند و همواره باطن افراد به دنبال زیبایی و داشتن بهترین‌هاست. اکثر اسکناس‌هایی که در صفحات آلبوم‌های صاحبان خود نشسته‌اند به اسکناس‌های دیگر آلبوم‌ها شباهت بسیاری دارند که این موضوع از شیوه کسب‌ و کار خیابانی برمی‌آید. صاحبان اسکناس مجموعه‌های خوب خود را در معرض دید همگان قرار نمی‌دهند و در صورتی که مشتری واقعی برای اسکناس‌های خوب و خاص در بازار پیدا شود آلبوم اسکناس‌های چشم‌نواز را برای معامله واقعی رونمایی می‌کنند.
بیشتر آلبوم‌هایی که در گوشه و کنار خیابان منوچهری و فردوسی به نمایش درآمده‌اند بر مبنای یک دوره خاص زمانی جمع‌آوری شده‌اند. این گفته به معنای آن است که تمام اسکناس‌های چاپ انقلاب اسلامی از بهمن‌ماه سال 1357 تا به امروز در کنار یکدیگر جمع‌آوری شده‌اند و جمع‌آوری استثناها و تعدد چاپ نیز در مجموعه‌داری لحاظ شده است.
در صفحات آلبوم مجموعه‌داران اسکناس،‌ تمام اسکناس‌ها به صورت جفت جمع‌آوری شده‌اند و به همین صورت به نمایش در آمده است. این کار یک قاعده کلی در بازار مجموعه‌داری اسکناس محسوب می‌شود و تمام افراد فعال و متخصص در این زمینه آلبوم‌های خود را جفتی که معروف به جفت بانکی است جمع‌آوری می‌کنند.
جمع‌آوری جفتی تا حدودی نشان از اصالت اسکناس دارد و یکی از معیارهای سنجش یک آلبوم اسکناس است.
اکثر افراد اسکناس‌ها را در آلبوم از واحد کوچک به بزرگ نگهداری می‌کنند و اگر از یک اسکناس واحد چند مدل خاص چاپ و توزیع شده باشد، آنها را نزدیک به یکدیگر قرار می‌دهند.
بازار اسکناس یا به عبارت بهتر کلکسیون‌داری اسکناس کاملاً بر پایه عرضه و تقاضا فعال است و نرخ اسکناس و آلبوم‌ها بر پایه این معیار تعیین می‌شود, البته باید تاکید شود که کیفیت اسکناس تاثیر بسزایی در تعیین قیمت دارد. در بازار اسکناس عمدتاً اسکناس‌هایی که عرضه کمتری از آنها در حال حاضر و در زمان انتشار اولیه آنها صورت گرفته است دارای قیمت بیشتری هستند. اما نباید فراموش کرد که برخی از اسکناس‌ها دارای استثنا بوده و همین استثنا حجم تقاضا را برای تهیه آن افزایش می‌دهد.
در کنار عرضه و تقاضا جذابیت برخی از اسکناس‌ها به دور از توجه به میزان عرضه و تقاضا نیز بر روند خرید و فروش بازار تاثیرگذار است.
میزان عرضه و تقاضا در بازار اسکناس از کجا سرچشمه می‌گیرد؟
عرضه و تقاضا در بازار اسکناس را باید از دو جهت نگریست که در انتها این دو جهت یا مسیر به یک نقطه واحد و مشترک ختم خواهند شد.
نگاه اول به این موضوع از آن منظر است که در حال حاضر چه میزان از یک اسکناس خاص با تمام ویژگی‌های متمایز خود در بازار وجود دارد، هرچه میزان عرضه کمتر باشد میزان تقاضا به نسبت افزایش می‌یابد. نگاه دوم بر این موضوع تاکید دارد که در زمان چاپ و انتشار اسکناس که می‌تواند طی 50 سال گذشته باشد چه میزان اسکناس عرضه شده و چه میزان از آن اسکناس در اختیار عموم مردم قرار گرفته است. نگاه واحد به دو زاویه دید اعلام شده بیانگر این موضوع است که سیاست اتخاذ شده در زمان چاپ و انتشار اسکناس تا زمانی که آن اسکناس وجود داشته باشد در بازار حکمفرمایی می‌کند. به طور کلی می‌توان گفت آنچه در بازار پولی و مالی می‌ماند سیاست پولی است.
سیاست‌های پولی گذشته قیمت اسکناس آن دوران را در زمان فعلی مشخص می‌کند و سیاست پولی از میزان عرضه و تقاضا و ارزش پول ملی که حجم تجارت خارجی و تولید داخلی در آن تاثیرگذار است، نشات می‌گیرد.
در کنار این عامل بزرگ، عوامل جزیی‌تری همچون سایز امضا، شماره سریال اسکناس، فیلیگران، سایز عکس و... در تعیین نرخ اسکناس تاثیرگذار است که تمام این عوامل برای هر اسکناس خاصی به یک میزان متفاوت تاثیرگذاری دارد.
در بازار اسکناس‌های ایرانی اسکناس دوران ناصرالدین‌شاه قیمت بیشتری دارد که این اسکناس در خیابان منوچهری و فردوسی دیده نمی‌شود، این اسکناس در کنار اسکناس یک هزارتومانی محمدرضا پهلوی که به اسکناس هزار دلاری معروف شده جزو اسکناس‌های بسیار خاصی است که در مجموعه کلکسیون‌دارهای بزرگ به دقت از آن مراقبت می‌شود. اسکناس ناصری که یک تومانی و دو تومانی آن از اهمیت بسیار بالایی در بین مجموعه‌داران برخوردار است به صورت جفتی در محدوده قیمتی 45 میلیون تومان معامله می‌شود. همچنین هزار‌تومانی دلاری به صورت جفت با قیمتی در حدود بیش از 30 میلیون تومان معامله می‌شود.
آلبوم‌های نمایشی که در خیابان منوچهری در معرض دید همگان است در محدوده قیمتی 110 تا 130 میلیون تومان ارزش‌گذاری شده‌اند که در زمان معامله به صورت یکپارچه قیمت کمتری برای آن پرداخت خواهد شد. این موضوع به دلیل آن است که آلبوم به صورت واحد و با قیمت یک آپارتمان متوسط معامله شده است.
در کنار آلبوم‌های خیابانی، آلبوم‌های خاص که با توجه به یک معیار واحد همچون دوره زمانی، استثناها، تفاوت و... جمع‌آوری می‌شوند، با قیمت پایه بالاتری معامله می‌شوند که در چند وقت گذشته آلبومی از دوره محمدرضا پهلوی با نظم خاص خود در محدوده قیمتی 450 میلیون تومان ارزش‌گذاری شد اما در معامله دو طرف قیمت 380 میلیون تومان موافقت کردند و معامله انجام شد. به نظر کارشناسان این حوزه چنین معامله‌ای کاملاً منطقی و عادی است زیرا جمع‌آوری اسکناس در کنار آن‌که یک نوع عشق، علاقه و نوستالژی است، نگاه سرمایه‌داری را در خود جای داده است، نگاهی که در برخی موارد به یکباره برای صاحب خود چندین میلیون تومان سود و سرمایه ایجاد می‌کند. در کنار وجود اسکناس‌های ایرانی که برخی از آنها بنابر دلایل گوناگون خارج از ایران چاپ شده‌اند، اسکناس‌های قدیمی کشورهای دیگر وجود دارد که حجم اعظم این اسکناس‌ها مربوط به کشورهایی است که روزگاری مسیرشان به ایران بوده و مهمان‌های ناخوانده کشور محسوب می‌شدند، از این اسکناس‌ها می‌توان به اسکناس‌های کشور شوروی سابق، هند و کشورهای اروپایی اشاره کرد. نکته قابل توجه در رابطه با اسکناس‌های قدیمی کشورهای دیگر عدم کیفیت بالای این اسکناس‌هاست، اسکناس‌هایی که آنچنان رنگی به رخسارشان نمانده و از آنها مانند اسکناس‌های کشور خود نگهداری نمی‌شود.