شمارش معکوس برای پایان زمین

گزارش‌های اخیر پانل غیردولتی سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی نشان می‌دهد پیامدهای نامطلوب تغییرات جوی همین حالا نیز حیات روی کره زمین را به خطر انداخته و مهم‌تر آن که رو به وخامت و تشدید است. حجم گازهای گلخانه‌ای که سبب گرمایش زمین می‌شوند در مناطق قطبی به بالاترین میزان خود در مدت 800 هزار سال گذشته رسیده است. سطح دی‌اکسید کربن در اتمسفر که بیشتر ناشی از سوخت‌های فسیلی است در مقایسه با دوران پیش از صنعتی شدن، 40 درصد افزایش پیدا کرده است. اگر این تغییرات نادیده انگاشته شود تا سال 2100 دمای کره زمین بیش از دو درجه گرم‌تر خواهد شد؛ دمایی که به نظر IPCC در آن امکان ادامه حیات با خطرات جدی مواجه می‌شود؛ سطح دریاها نیز نیم‌متر بالاتر خواهد آمد. به نظر می‌رسد در مقایسه با گزارش‌هایی که خبر از تهدیدهای جدی‌تری می‌دهند، این گزارش حتی خوش‌بینانه است.
تغییرات جوی و گرمایش زمین پیامدهای منفی و نامطلوب بسیاری دارد. تنها چند مورد از این عوارض کافی است تا دریابیم به پایان زمین فرصت چندانی باقی نمانده است. مطالعات زیست‌محیطی بر برخی از این پیامدها تاکید بیشتری دارند:

تغییرات جوی هزینه سنگینی در بردارد
گرمایش زمین، تخریب منابع، مهاجرت‌های ناگزیر، خشکسالی، انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری و از بین رفتن تنوع زیستی همگی رویدادهای نامطلوبی هستند که هزینه‌های اضافی به اقتصاد جهان تحمیل خواهند کرد. تخمین زده می‌شود که تا سال 2030، هزینه تغییرات جوی برای اقتصاد جهان به 700 میلیارد دلار در سال برسد. هرقدر گرمایش زمین ادامه یابد هزینه‌ها نیز افزایش خواهد یافت. در واقع، آزاد شدن 50 میلیون تن از ذخایر متان در اثر ذوب شدن یخ‌های قطب که خود به گرم شدن بیشتر زمین منجر می‌شود، به تنهایی 60 تریلیون دلار به ضرر اقتصاد جهان تمام می‌شود. بدتر آن که متوقف ساختن این آسیب‌ها هم ارزان نیست. به عنوان مثال قرار گرفتن جهان در مسیر تولید انرژی‌های پایدار (تجدیدپذیر) خود 35 تریلیون دلار هزینه در بردارد.
این همه، تنها پیامدهای اقتصادی گرمایش زمین نیست. پژوهشگران دانشگاه استنفورد در مطالعه‌ای نشان داده‌اند که تغییر دمای زمین که در اثر پدیده گرمایش رخ می‌دهد تا پایان قرن حاضر به 23 درصد کاهش در سرانه تولید ناخالص ملی منجر خواهد شد. در این مطالعه تاکید محققان بر داده‌های تاریخی کشورها بوده است و این که افزایش دما، چگونه بر بهره‌وری تاثیر می‌گذارد. اگر پیامدهای مالی بالا آمدن سطح آب‌ها، افزایش تکرر یا شدت توفان‌ها یا دیگر بلایای طبیعی مورد بررسی قرار گیرد، بی‌تردید تصویر واقعی بسیار تلخ‌تر از یافته‌های پژوهش مذکور خواهد بود.

تا سال 2050 صدها میلیون نفر از مردم جهان آواره خواهند شد
به گزارش کمیسیون عالی آوارگان سازمان ملل، تغییرات جوی به زودی به مهم‌ترین دلیل مهاجرت و آوارگی مردم تبدیل می‌شود. در سال 2008، 36 میلیون نفر از مردم جهان به دلیل بلایای طبیعی خانه و کاشانه خود را از دست دادند. از این تعداد، 20 میلیون نفر قربانیان تغییرات آب و هوایی مانند خشکسالی یا بالا آمدن سطح دریا بودند. سازمان بین‌المللی مهاجرت تخمین می‌زند تا سال 2050، 200 میلیون نفر به دلیل تغییرات جوی ناگزیر مهاجرت خواهند کرد. گزارش دیگری پیش‌بینی می‌کند که به دلیل بالا آمدن سطح آب دریاها (که در اثر گرمایش زمین رخ می‌دهد) بیش از 600 میلیون نفر ناچار خواهند شد خانه جدیدی برای خود بیابند.

بیماری دانگ (تب استخوان‌شکن) و مالاریا در ایالات متحده شیوع پیدا خواهد کرد
سازمان بهداشت جهانی گزارش می‌دهد کشنده‌ترین بیماری قابل انتقال یعنی بیماری دانگ در مدت 50 سال گذشته، 30 برابر شده است. واقعیت این است که با طولانی‌تر شدن فصل تابستان، افزایش دما و تغییر در الگوی بارش، الگوهای زیستی گونه‌های جانوری نیز در حال تغییر است. افزایش دما و رطوبت سبب انتشار حشرات ناقل بیماری از مناطق استوایی به دیگر نقاط جهان می‌شود و امکان شیوع بیماری‌های مناطق حاره را در دیگر کشورها چند برابر می‌کند.

تا پایان قرن، جمعیتی که با معضل نایابی آب دست به گریبان است هشت درصد افزایش می‌یابد
مطالعات نشان می‌دهد در سال 2013، 3 /1 میلیارد نفر از مردم در مناطقی که با مشکل کم‌آبی رو‌به‌رو هستند زندگی می‌کردند. این مطالعات پیش‌بینی می‌کنند تا سال 2100 با افزایش دودرجه‌ای دمای کره زمین میزان افرادی که با مشکل کمبود آب مواجه هستند هشت درصد افزایش پیدا خواهد کرد.

توفان‌ها تا 11 درصد شدیدتر و تا 20 درصد مرطوب‌تر خواهند شد
از دهه 1980 تاکنون توفان‌های درجه 4 و 5 (شدیدترین نوع) از نظر تکرار، شدت و مدت افزایش قابل توجهی پیدا کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش توفان و گردباد گرم شدن آب‌هاست. گرم شدن آب سطح اقیانوس‌ها رطوبت بیشتری وارد جو می‌کند و منجر به تشدید چرخندزایی می‌شود. چرخندزایی در واقع عامل ناپایداری در سطوح میانی و پایینی جو است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند شدت توفان‌ها تا 11 درصد و میزان رطوبت داخل آنها 20 درصد افزایش پیدا خواهد کرد.

میلیون‌ها نفر از مردم و تریلیون‌ها دلار از دارایی و سرمایه آنها در شهرهای ساحلی در معرض خطر است
مطالعات نشان می‌دهد با افزایش نیم‌متری سطح آب‌ها تا سال 2070 و احتمال بالا آمدن 5 /0 تا 5 /1متری سطح اقیانوس‌ها در اثر توفان، شهرهای ساحلی در معرض خطر جدی قرار خواهند گرفت. کلکته در هند با 14 میلیون نفر جمعیت و دو تریلیون دلار دارایی، پرخطرترین شهر ساحلی جهان به شمار می‌رود. میامی از این نظر در رده دوم قرار دارد.

136 منطقه تاریخی جهان در معرض نابودی هستند
اگر دمای کره زمین یک درجه افزایش پیدا کند، بیش از 40 منطقه از 700 مکان تاریخی سازمان ملل متحد به شدت در معرض خطر خواهند بود. اگر دما سه درجه افزایش یابد این تعداد به 136 خواهد رسید. بیشترین نگرانی‌ها متوجه شهرهای تاریخی ونیز، استانبول و سن‌پترزبورگ است.

تولید برنج و ذرت در جهان به شدت رو به کاهش است
گرچه گرمایش زمین به کشت و پرورش بعضی از انواع محصولات کشاورزی کمک می‌کند اما تصویرکلی ناامیدکننده است. تولیدات کشاورزی جهان، در اثر رویدادهایی نظیر کاهش بارندگی یا افزایش دما، که همگی از پیامدهای تغییرات جوی هستند رو به تنزل است. هم‌اکنون نیز کشت برنج و ذرت از این تغییرات تاثیر پذیرفته و رو به کاهش گذاشته است. گزارش‌ها پیش‌بینی می‌کنند با تداوم کاهش تولید این دو محصول، جهان شاهد افزایش قیمت مواد غذایی، نایابی غذا و ناآرامی‌های سیاسی خواهد بود. و این، تنها بخشی از رویدادهای نامساعدی است که در پی تغییرات آب و هوایی در انتظار جهان است. علاوه بر این همه، از بین‌ رفتن جزایر کوچک در نواحی استوایی، از بین رفتن تپه‌های مرجانی اقیانوس‌ها تا سال 2050 (که اقتصاد کشورهایی نظیر هائیتی و فیجی را نابود خواهد کرد)، گسترش و تشدید خشکسالی در جهان، افزایش جنس ماده در گونه‌هایی از خزندگان (که به انقراض آنها منجر می‌شود)، از بین رفتن منابع آبی فصل بی‌باران در اکثر کشورها، کاهش 50‌درصدی صید دریایی تا سال 2060، کوچک شدن جثه برخی از حیوانات و افزوده شدن 20 میلیون کودک به گرسنگان جهان تا نیمه قرن حاضر، از دیگر نتایج ناخوشایند تغییرات آب و هوایی کره زمین هستند.

سبب‌سازان گرمایش زمین
گازهای گلخانه‌ای تولید بشر مهم‌ترین دلیل تغییرات جوی محسوب می‌شوند. این گازها بر گرمایش جهان تاثیر مخربی دارند و جلوگیری از انتشار آنها روز‌به‌روز ضروری‌تر و حیاتی‌تر می‌شود. کارشناسان و فعالان محیط زیست تمام تلاش خود را به کار گرفته‌اند تا از کره زمین حفاظت کنند اما با وجود وخامت اوضاع، هنوز هم عزمی جدی و جهانی برای بهبود حال زمین وجود ندارد. آژانس بین‌المللی انرژی هشدار داده است اگر این وضعیت ادامه یابد انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال 2050، 130 درصد افزایش پیدا خواهد کرد.
کشورهایی که بیشترین سهم را در آلودگی زمین و گرمایش آن دارند بدون شک از ضرورت متوقف ساختن انتشار این گازها نیز مطلع‌اند اما، با وجود توافقنامه‌هایی مانند پروتکل کیوتو، همچنان دی‌اکسید کربن تولید می‌کنند و به اتمسفر می‌فرستند. آلاینده‌ترین کشورهای جهان در بسیاری از مطالعات به شرح زیر معرفی شده‌اند:

چین
وضعیت بسیار بد هوا در شهرهای چین، تنها یکی از شواهدی است که نشان می‌دهد این کشور چه سهمی در وخامت حال و هوای زمین دارد. سرعت سرسام‌آور رشد در این کشور سبب شده است نتواند بر انتشار گازهای آلاینده کنترل کافی داشته باشد. توسعه‌ای به این نحو، بی‌شک خطرات زیست‌محیطی بسیاری به همراه دارد. تنها در مدت چند سال اخیر چین با تولید هزاران تن دی‌اکسید کربن از ایالات متحده پیشی گرفته و رکورددار تولید گازهای گلخانه‌ای جهان شده است. این کشور که اولین مصرف‌کننده زغال سنگ (آلاینده‌ترین سوخت و منبع اصلی تولید گازهای گلخانه‌ای) و در عین حال اولین سرمایه‌گذار در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان محسوب می‌شود، به سازمان ملل متحد تعهد داده است تا سال 2030 میزان انتشار گاز دی‌اکسید کربن را 60 تا 65 درصد کاهش دهد.

ایالات متحده
قدرت برتر جهان، نیمه‌ تاریک پنهانی هم دارد. آمریکا نه‌تنها از نظر انتشار دی‌اکسید کربن یکی از بدترین کشورهای جهان به شمار می‌رود بلکه از نظر آلودگی آب و گونه‌های در معرض خطر نیز شرایط بدی را تجربه می‌کند. دولت اوباما تلاش زیادی کرده است تا از انتشار کربن جلوگیری کند اما، در کشوری که بیش از 600 نیروگاه برق وجود دارد این تلاش‌ها به آسانی راه به‌جایی نمی‌برد. آمریکا نیز به عنوان دومین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای جهان متعهد شده است میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را تا سال 2025، نسبت به سال 2005، 26 تا 28 درصد کاهش دهد. هدفی که آمریکا در زمینه انتشار گازهای گلخانه‌ای برای خود تعیین کرده، کمتر از تعهدات اروپایی‌هاست با این حال تعهدات کنونی آمریکا نسبت به مشارکت قبلی این کشور در مقابله با گرمایش زمین ملموس‌تر است.

برزیل
کشور دیگری که در سال‌های اخیر توسعه سریع و گسترده‌ای را همراه با انتشار وسیع گازهای گلخانه‌ای تجربه کرده، برزیل است. این رویداد، همراه با جنگل‌زدایی شدید در منطقه آمازون -که بزرگ‌ترین مجرای تنفسی کره زمین محسوب می‌شود- برزیل را به سومین کشور آلاینده جهان تبدیل کرده است. این کشور از نظر آلودگی آب و گونه‌های در معرض انقراض نیز جزو اولین کشورهای جهان به شمار می‌رود. برزیل نیز تعهد کرده است تا سال 2030 تولید گازهای گلخانه‌ای را دست‌کم 43 درصد کاهش دهد به علاوه در پی متنوع کردن منابع انرژی پایدار است.

اندونزی
اندونزی با سرعت غیرقابل باوری به یکی از آلاینده‌ترین کشورها تبدیل شده است. تخریب جنگل‌ها در این کشور سرعت سرسام‌آوری پیدا کرده تا آنجا که در مدت کمتر از 50 سال، 40 درصد از مناطق جنگلی آن از بین رفته است. انتشار گازهای گلخانه‌ای در این کشور آسیایی معادل اروپاست و جاکارتا، پایتخت آن، یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان به شمار می‌رود. برای آنکه وخامت اوضاع در این کشور را دریابید کافی است به اطراف رودخانه سیتاروم نگاهی بیندازید. سیتاروم اینک یکی از آلوده‌ترین رودخانه‌های جهان است. دولت اندونزی اعلام کرده است تلاش می‌کند تا سال 2030، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را 29 درصد کاهش دهد، اما اگر از حمایت‌ها و کمک‌های مالی لازم برخوردار شود، این رقم را به 41 درصد افزایش خواهد داد.

ژاپن
فوکوشیما تنها یکی از شهرهای شمالی ژاپن است که آلودگی در آن روز‌به‌روز بیشتر می‌شود. دولت این کشور کاهش 8 /3 درصد در انتشار آلاینده‌ها تا سال 2020 را در دستور کار خود دارد. با وجود این، در فوریه سال 2014 بخش عمده‌ای از ژاپن به بالاترین میزان آلودگی رسید و مسوولان را واداشت تا از مردم بخواهند از تردد غیرضروری در شهرها خودداری کنند و ماسک بزنند. ژاپن اعلام کرده است تا 15 سال دیگر، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را 26 درصد کاهش خواهد داد و برای این کار روی انرژی هسته‌ای که بهره‌برداری از آن از زمان وقوع فاجعه فوکوشیما متوقف شده، حساب باز کرده است. این کشور برای تامین انرژی مورد نیاز خود از زغال‌سنگ استفاده می‌کند و به همین دلیل، سازمان‌های غیردولتی و موسسات تحقیقاتی، طرح ژاپن را برای کاهش انتشار آلاینده‌ها ناکافی می‌دانند.
علاوه بر کشورهای مذکور، روسیه (سومین کشور جهان از نظر تولید گازهای گلخانه‌ای)، هند، استرالیا، کانادا و ایران (از جمله 10 کشور تولیدکننده دی‌اکسید کربن در جهان) نیز از دیگر کشورهایی هستند که بالاترین میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در آنها مشاهده می‌شود. هر یک از این کشورها به سازمان ملل تعهد داده‌اند تا سال 2030، با اقدامات فوری و گسترده، انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا سطح مشخصی کاهش دهند.

روزگار تیره اقیانوس‌ها
گازهای گلخانه‌ای تنها مسبب تغییرات آب و هوایی و آلودگی کره زمین نیستند. آلودگی آب‌ها نیز دیگر عامل مهمی است که حیات این سیاره را به خطر انداخته است. سالانه بین 5 تا 13 میلیون تن پلاستیک به اقیانوس‌ها ریخته می‌شود و شگفت‌آور آنکه بیش از 80 درصد از این زباله‌های پلاستیکی تنها در 20 کشور جهان تولید می‌شود. گزارشی که در سال جاری میلادی در مجله ساینس منتشر شده است نشان می‌دهد چین با سهم 30‌درصدی از زباله‌های رهاشده در اقیانوس، بزرگ‌ترین آلاینده محیط زیست دریایی جهان است. فرقی نمی‌کند که این زباله‌ها از کجا راه به اقیانوس می‌برند، آنها سالانه جان هزاران ماهی، لاک‌پشت، مرغ دریایی و پستاندار آبزی را می‌گیرند. بطری‌ها و بسته‌های پلاستیکی دورریخته شده همچنین می‌توانند با نشت موادشیمیایی مانند بیسفنول آ در آب، سبب مسمومیت ماهی شوند و در نهایت برای انسان‌هایی که از این ماهی‌های آلوده تغذیه می‌کنند مشکلات سلامتی به وجود بیاورند. از همه مهم‌تر آنکه، هزینه‌های اقتصادی این آلودگی‌ها بسیار بالاست.
در پژوهش اخیر، محققان، پسماندهای پلاستیکی تولیدشده در 192 کشور دنیا را که در 30 مایلی سواحل قرار دارند اندازه‌گیری کرده‌اند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد اندونزی، فیلیپین، ویتنام و سریلانکا پس از چین چهار آلاینده بزرگ اقیانوس‌ها هستند. ایالات متحده در این فهرست در رتبه بیستم جهان قرار دارد. پژوهشگران پیش‌بینی کرده‌اند اگر برای این وضعیت اسفبار چاره‌ای اندیشیده نشود، تا سال 2025، اقیانوس‌ها از 155 میلیون تن پسماند پلاستیکی انباشته خواهند شد. حجم عمده این پسماندها از کشورهایی نظیر چین و ویتنام سرچشمه می‌گیرد و تخمین زده می‌شود که با تداوم رشد اقتصادی در این کشورها، تولید پلاستیک در آنها نیز دو برابر شود. کارشناسان می‌گویند در بسیاری از کشورهای در حال توسعه سیستم‌های مدرن مدیریت پسماند در مقایسه با تامین آب آشامیدنی سالم در اولویت قرار نمی‌گیرد و به همین دلیل بخش عمده‌ای از پسماندهای آنها به ویژه زباله‌های تجزیه‌ناپذیر در طبیعت و آب‌ها رها می‌شود. بدتر آن که با توسعه این کشورها حجم پلاستیک تولید‌شده در آنها نیز افزایش می‌یابد. گزارش‌ها نشان می‌دهد از سال 1975 تاکنون میزان پلاستیک استفاده‌شده در بسته‌بندی‌ها و بطری‌ها 620 درصد افزایش پیدا کرده است. تردیدی نیست که زنگ خطر برای حیات دریایی نیز به صدا درآمده است. حال زمین و هوا و دریا هر سه ناخوش است. و این همه، تهدید بزرگی است که جهان در اجلاس تغییرات آب و هوایی پاریس می‌کوشد راه برون‌رفت از آن را پیدا کند.