سیاست جمعیتی شیر آب نیست

اصغر مهاجری/جامعه‌ شناس

زمانی که از واژه «سیاست جمعیتی» استفاده می‌کنیم باید بدانیم این واژه بار هوشمندانه و مدبرانه دارد. «سیاست جمعیتی» بیانگر آن است که پشت سیاست فکر و برنامه وجود دارد. در حقیقت توده مردم از این واژه به صورت روزمره و عامیانه بسیار بهره می‌برند در صورتی که این واژه کاملاً فنی است؛ حتی برخی از تصمیم‌گیری‌های سیاستی شاید در مقام اجرا با انحراف یا حتی اشتباه همراه باشد. به این دلیل است که مقام معظم رهبری می‌گویند: «در دهه 70 خطا کردیم.» معلوم است که اجرای سیاست کنترل جمعیت، سیاستی فکرنشده بوده و مسوولان حوزه‌های مختلف علمی و آکادمیک به نتایج اجرای این سیاست فکر نکرده‌اند. سیاست‌های جمعیتی امری هوشمندانه، چندبعدی، فراگیر و زمان‌بر است. مبانی معرفتی آن از جنس فرهنگ است بنابراین سیاست جمعیتی شیر آب نیست که هر زمان بخواهیم باز کنیم و سپس ببندیم. سیاست‌های جمعیتی فرمایشی نیستند، این سیاست‌ها بلند‌مدت‌اند.
تحقق سیاست‌های جمعیتی را نمی‌توان به صورت آمرانه و با قانون و آیین‌نامه اجرا کرد چرا که تحقق آنها فقط با تغییر باورهای جامعه و نگرش‌ها قابلیت اجرا و تحقق می‌یابند؛ که این امر هم امری فرهنگی است و باید با نظام‌های جامعه همخوان باشد. همچنین باید با فعالیت‌ها، اهداف، چشم‌انداز 1404 و عوامل اجتماعی سازگاری داشته باشد. حتی این سیاست‌ها باید فرهنگ‌ساز باشد. باید به گونه‌ای اجرای سیاست‌های جمعیتی را در پیش گرفت که با چندگانگی در فرهنگ، نظام رسانه و خانواده مواجه نشویم. در اجرای سیاست‌های جمعیتی نباید به صورت جزیره‌ای برخورد کرد. آنها باید متحدالشکل باشند. شهروندان را هم باید آگاه کرد البته این آگاهی با تبلیغات کاذبی مانند شعار «با یک گل بهار نمی‌شه» به نتیجه نمی‌رسد. باید نوعی از آگاهی‌بخشی در دستور کار قرار گیرد که در آن شأن مردم رعایت شده و توام با طعم شیرین عدالت اجتماعی باشد، نه برنامه‌هایی که عواطف مردم را تحریک کند و با دادن یک میلیون تومان که در نهایت هم به دست کسی نمی‌رسد طبقه پایین‌دست جامعه را تحریک کند.
افزایش جمعیت فقط به دنیا آوردن آن نیست، تربیت آن هم برنامه‌ریزی و آینده‌نگری می‌خواهد. در دولت نهم و دهم شعارهای احساسی و فریبنده بسیاری در این باره داده شد و خانواده‌های طبقات پایین جامعه تحریک شدند. سیاست‌های جمعیتی باید همه پیامدهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی یک جامعه را برآورد کرده باشد و از پیامدهای منفی کاسته و به مثبت توجه کند.
سیاست‌های جمعیتی یکی از مهم‌ترین سیاست‌های کشور است. تحقق هر سیاست اگر بدون مطالعه، ارزیابی، تاثیر اجتماعی و فرهنگی باشد مرهون موفقیت نخواهد بود؛ لذا برای اجرای دستور رهبری مطالعات اجتماعی و فرهنگی جامع و کاملی باید در این زمینه انجام شود. در دولت نهم و دهم این مطالعات انجام نشد و در دولت یازدهم که از مرداد سال 92 آغاز شده هم کار ویژه‌ای انجام نشده است به عبارتی این مساله به عزم سازمانی و اجرایی برای دولت‌ها تبدیل نشده است.
زمانی که از سیاست جمعیتی حرف می‌زنیم ایجاد تعادل مانا در ساختار جمعیت هم در گروه‌های جنسی و هم سنی باید ایجاد شود تا سیاست جمعیتی بهتر اجرا شده و در بلند‌مدت، پایدار و مانا باشد. ساختمان جمعیت کشور نیز باید مناسب با توانمندی‌های ساختارمند و متوازن باشد.
زمانی که از سیاست جمعیتی حرف می‌زنیم از یک شعار حرف نمی‌زنیم. از یک برنامه هوشمندانه بلند‌مدت حرف می‌زنیم که همه نهادهای اجتماعی درگیر آن هستند و باید با مشارکت مردم و تبدیل شدن به فرهنگ عمومی این مهم حاصل شود و از تنبیهات و تشویقات کدر در این زمینه پرهیز شود. باید با مطالعات اجتماعی، اجرایی و هماهنگی با نظام دانشگاهی و برقراری عدالت اجتماعی و توسعه پایدار به دنبال تحقق سیاست‌های جمعیتی باشیم.