سودآور و مفید در بلندمدت

بحثی که در این نوشته مطرح می‌شود در مورد بیت‌کوین (‌bitcoin‌) است ولی این گفت‌وگو به سایر ارزهای دیجیتال تعمیم داده می‌شود. بنابراین وقتی داریم در مورد بیت‌کوین صحبت می‌کنیم منظورمان در یک عبارت کلی به ارزهای دیجیتال cryptocurrency  ارتباط پیدا می‌کند. ارزهای دیجیتال پول‌های رمزدار الکترونیکی هستند که در 10 سال گذشته به تدریج در اقتصاد کشورهای مختلف شروع به رشد کردند. سال ۲۰۱۷ سال رشد ارزهای دیجیتال بود و دقیقاً در همین سال بود که ما شاهد رشد بسیار سریع این ارزها در اقتصاد جهانی بودیم و نتیجه این رشد گسترده، تمایل بسیار زیاد سرمایه‌گذاران و مردم و دولت‌ها به این ارزها بود. رشد ارزهای دیجیتال آنقدر شدید بود که هیچ سرمایه‌گذار جهانی مخصوصاً آنهایی که در بازار ارز فعالیت می‌کنند نمی‌توانستند به این نرخ رشد بی‌تفاوت بمانند، به همین دلیل سال ۲۰۱۷ نقطه عطفی برای ارزهای دیجیتال بود. حجم ارزهای دیجیتال که در بازار جهانی در گردش است بسیار محدود است و شاید بتوان گفت در مقابل پول‌های رایج جهان که به آنها فیات (fiat currency) گفته می‌شود بسیار کوچک است. ولی نباید از نظر دور داشت که سرعت رشد پول‌های دیجیتال بسیار سریع است،‌ هم از نظر تعداد و هم از نظر حجم. تا انتهای سال ۲۰۱۷ تعداد ارزهای دیجیتال به بیش از ۲۵۰۰ ارز رسید، هرچند که بخش قابل توجهی از آنها رسمیت پیدا نکرده‌اند و وارد گردش اقتصاد نشده‌اند، ولی نشان می‌دهد که چگونه ارزهای دیجیتال به مرکز توجه کشورها، سازمان‌ها و جوان‌ها برای تولید آنها تبدیل شده است.

هم‌اکنون استارت‌آپ‌های بسیار زیادی برای تولید ارزهای دیجیتال با قیمت بسیار کم در حد ناچیز تشکیل شده است و به محض اینکه این ارزها با توجه به تکنولوژی به کار گرفته‌شده در آن مورد استقبال یک شرکت یا سازمانی قرار گیرد به سرعت قیمت آن به چندین برابر خود می‌رسد و همین مساله کارآفرینان را ترغیب کرده است که به تولید یا خرید این ارزها اقدام کنند، درست مثل penny stock ها که مدتی در بازارهای سرمایه جهان مورد استقبال افرادی که ریسک‌پذیری بالایی داشت قرار داشت. از آنجا که به نظر می‌رسد بنیانگذار معروف‌ترین ارز دیجیتال یعنی بیت‌کوین یک نفر ژاپنی به نام ساتوشی بوده است، بیشتر گردش این ارزها در کشورهای آسیایی است. ژاپن در این زمینه رکورددار است و بیش از ۴۰ درصد معاملات ارزهای دیجیتال و به خصوص بیت‌کوین در این کشور انجام می‌شود هرچند که در کشورهایی مانند چین و کره جنوبی محدودیت‌هایی برای تولید و معامله این ارزها به وجود آمده است ولی کماکان مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد. شما می‌توانید ارزهای دیجیتال را که تنها یک رمز الکترونیکی است در کیف پولی که روی موبایل خودتان نصب می‌کنید نگهداری کنید و هر موقع نیاز دارید به شخص دیگری منتقل کنید یا با آنها خرید انجام دهید. سیستم تولید، توزیع، خرید و نگهداری پول‌های رمزدار الکترونیکی بسیار قوی است و کسانی که دست‌اندرکار بازار پول ارزهای دیجیتال هستند، معتقدند که امنیت در این سیستم از امنیت در سیستم‌های رایج ارزهای فیات در کشورها بالاتر و بهتر است. از نظر اقتصادی مهم‌ترین ویژگی ارزهای دیجیتال این است که زیر نظر بانک مرکزی در جهان اداره نمی‌شود و هیچ دولتی نمی‌تواند در تولید و گردش و قوانین و مقررات این ارزها دخالت کند. بنابراین این ارزها بر اساس پروتکل اولیه تولید به گردش می‌افتند و در یک بازار آزاد مورد مبادله قرار می‌گیرند.

فاقد سیاستگذاری

ویژگی منحصر به فرد این ارزها این است که هیچ‌گونه سیاستگذاری روی آنها انجام نمی‌شود مگر از طریق پروتکلی که در ابتدا مورد توافق بنیانگذاران آن قرار می‌گیرد، به همین دلیل است که ارزهای دیجیتال و بیشتر آنهایی که مورد مبادله قرار می‌گیرند، در روزهایی که تعطیل نیست بازارشان باز است، چون هیچ کانون مستقل سیاستگذاری برای تنظیم مبادله این ارزها و تعطیل کردن آنها وجود ندارد. بنابراین اگر در یک کلام بخواهیم بازار این ارزها را تبیین کنیم بیشتر می‌توان گفت که این ارزها از یک بازار دموکراتیک و بسیار رقابتی برخوردار هستند، بنابراین آنچه در این بازار اتفاق می‌افتد کاملاً پدیدار‌شدنی است و هیچ‌گونه طراحی به جز طراحی اولیه در این بازار وجود ندارد، مخصوصاً اینکه شفافیت در این بازار بسیار بالاست و هر‌کس می‌تواند تمامی مبادلات در سطح جهان را روی هر یک از ارزهای مبادله‌شده روی کامپیوتر خود دانلود کند و آنها را ببیند. این میزان شفافیت در پول‌های رایج کنونی تحت هیچ عنوان وجود ندارد و به همین دلیل پول‌های دیجیتال مورد استقبال بسیار زیادی در کشورهای مختلف جهان قرار گرفته است. یکی از مشکلاتی که در مورد این ارزها از سوی مسوولان بانک‌های مرکزی کشورهای جهان مطرح می‌شود این است که ارزهای دیجیتال دارای نوسانات بسیار بالایی هستند و بنابراین نمی‌توانند به سادگی مورد قبول بانک‌های مرکزی قرار گیرند و به همین علت نمی‌توان از آنها در مبادلات روزمره استفاده کرد. هر چند که این بخش درست است ولی نباید این نکته مهم را نادیده گرفت که ارزهای دیجیتال شرایط اولیه و تولد خود را تجربه می‌کنند و بنابراین از یک پدیده نوظهور نمی‌توان ثبات انتظار داشت. به عنوان مثال اگر ملاحظه کنید، در یک مدت‌زمان نسبتاً طولانی قبل از سال ۲۰۱۷ این ارزها نوسانات قابل توجهی نداشتند ولی در سال ۲۰۱۷ یکباره افزایش چشمگیری پیدا کردند، ولی در سه ماهه ابتدای سال ۲۰۱۸ همان‌طور که می‌بینیم از یک ثبات نسبی و قابل توجهی برخوردارند. بنابراین با همگانی شدن این ارزها می‌توان انتظار داشت که ارزهای دیجیتال از بازار کم‌نوسان‌تر و با ثبات بیشتری برخوردار خواهند شد. از آن گذشته بخش قابل توجهی از نوسانات ارزهای فیات را می‌توان به دخالت بانک‌های مرکزی و دولت‌ها منسوب کرد و بنابراین این ارزها در شرایطی که بانک مرکزی و دولتی وجود ندارد که در گردش و تولید آنها دخالت کنند حجمشان به صورت یک متغیر محاسبه‌شده درونی افزایش پیدا می‌کند، از این‌رو می‌توان ثبات بیشتری برای آنها از هم‌اکنون پیش‌بینی کرد. همان‌طور که در مورد ارزهای فیات از پول در سطح اقتصاد ملی و بین‌المللی استفاده می‌شود از ارزهای دیجیتال نیز می‌توان استفاده کرد.

 یکی از کاربردهای بسیار متداول و معمول ارزهای دیجیتال معامله کردن و خریدوفروش از طریق آنهاست. هم‌اکنون بسیاری از شرکت‌های بزرگ، بیت‌کوین را به عنوان پول قانونی برای خرید کالای شما مورد پذیرش قرار داده‌اند. طبیعی است که هر‌چه ثبات این ارزها بیشتر و نوسان قیمت آنها محدودتر شود، امکان استفاده از آنها در معاملات تجاری بیشتر خواهد شد. دومین استفاده‌ای که می‌توان از این ارزها کرد برای پوشش ریسک است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ارزهای دیجیتال این است که در مقابل نوسانات اقتصادی بیرون التهاب زیادی از خود نشان نمی‌دهند و چون حجم آنها با یک قانون مشخصی افزایش پیدا می‌کند بانک‌های مرکزی نمی‌توانند در حجم آنها دخالت کنند و قیمت ارزها را در مقابل یکدیگر بالاتر ببرند. به دلیل همین ویژگی است که بعضی از سرمایه‌گذاران از ارزهای دیجیتال به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک همانند طلا استفاده می‌کنند.

سومین استفاده‌ای که از ابزارهای دیجیتال می‌شود سوداگری یا سرمایه‌گذاری است. با توجه به اینکه نوسان این ارزها بالاست، بسیاری از سرمایه‌گذاران راغب هستند که از بازار فارکس خود را به بازار ارزهای دیجیتال منتقل کنند. به همین علت در سال ۲۰۱۷ که این ارزها بیشترین افزایش را تجربه کردند شرکت‌های بسیار زیادی وارد فعالیت مبادلاتی و پس‌انداز این ارزها و روش‌های نگهداری آنها شدند و این استقبال آنچنان بود که برای اولین بار تمامی شرکت‌های عرضه‌کننده این ارزها با یک صف طولانی مواجه شدند و چون عملیات مبادله و پس‌انداز الکترونیکی انجام می‌شود بسیاری از این شرکت‌ها تمهیدات لازم را برای یک برنامه گسترده و محکم برای استفاده از استقبالی که از آنها شده بود، نداشتند و دچار هرج‌ومرج شدند. یکی از بحث‌هایی که در مورد بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال که به آنها آلت‌کوین (altcoin‌) گفته می‌شود مطرح است این است که این ارزها دارای پشتوانه لازم برای رسمیت یافتن و مورد قبول قرار گرفتن مردم نیستند. هرچند که این نکته درست نیست ولی لازم است خیلی مختصر در مورد آن توضیح داده شود. همه می‌دانند که ارزهای فیات بعد از سال‌های  ۱۹۷۳ و ۱۹۷۴ فاقد پشتوانه بوده‌اند و پشتوانه پول در بعضی از کشورها در حد چند درصد با طلا و در بعضی از کشورها بدون تعیین پشتوانه بوده است. بنابراین اگر شما در سال گذشته در ونزوئلا زندگی کرده باشید، پول رایج فاقد هرگونه پشتوانه بود و به همین دلیل پول ملی این کشور نوسانات بسیار بالایی را تجربه کرد. این مساله در مورد ارزهای دیجیتال هم صادق است. به عبارت دیگر ارزهای دیجیتال همانند ارزهای فیات مثل قبل از پشتوانه طلا یا ابزار ارزشمندی برخوردار نیستند ولی می‌توان گفت که امنیت بسیار بالا در این ارزها یکی از فاکتورهای مهم ارزش آنهاست. ضمناً تکنولوژی‌های بسیار محکم و قدرتمندی این ارزها را به گردش درآورده، حفظ و تولید می‌کند. مثلاً تکنولوژی مورد استفاده در تولید، توزیع و ثبت معاملات بیت‌کوین بلاک‌چین (‌block chain‌‌) است که خود از استحکام بسیار بالایی برخوردار است.

تسهیل تبادلات ارزی

بنابراین آنچه امروزه در مورد ارزهای معمولی به عنوان پشتوانه یاد می‌شود تفاهم مردم و دولت روی یک پول برای مبادله است و بنابراین اگر این تفاهم در مورد ارزهای دیجیتال به وجود بیاید شاید قدرت آنها بیشتر از ارزهای فیات باشد، زیرا دولت و بانک مرکزی نمی‌توانند در اندازه آنها و افزایش آنها دخالت کنند. این مساله مهم و جنبه دموکراتیک بودن ارزهای دیجیتال یکی از ویژگی‌های متمایز در این ارز است که می‌تواند پشتوانه بسیار قوی برای سرعت گردش و گسترش این ارز به حساب ‌آید. مخصوصاً اینکه بیت‌کوین وقتی بیشتر به صورت یک پول بین‌الملل در همه جا گسترش پیدا کرده باشد مساله‌ای تحت عنوان تبدیل ارزهای مختلف به هم وجود ندارد و اگر همین تبدیل بیت‌کوین به آلت‌کوین قرار باشد انجام شود این تبدیل بدون هزینه و در مدت زمان بسیار کوتاه و بدون افزایش یا کاهش خواهد بود و چیزی که تحت عنوان اسپرد (‌spread) در شرایط فعلی در بازار ارزهای معمولی از آن استفاده می‌شود وجود ندارد. بنابراین ارزهای دیجیتال می‌توانند در بهترین شکل خود تبادلات ارزی را در سطح جهان تسهیل کنند و به همین دلیل است که منطق الگوریتمیک این ارزها قدرت زیادی به آنها داده است و همین قدرت نشان می‌دهد که این ارزها از آینده بسیار خوبی برخوردار هستند و جهان آینده به طور غالب از ارزهای دیجیتال استفاده کند. همان‌طور که هم‌اکنون در کشورهای بسیار زیادی این ارزها رسمیت داشته و به عنوان ارز مورد استفاده قرار می‌گیرند، برای مثال استونی، ژاپن و کشورهای متعدد دیگری وجود دارند که این ارزها در آنها به صورت قانونی مورد مبادله قرار می‌گیرند. یکی از دلایلی که از سوی بعضی از کارشناسان و نظریه‌پردازان ارز دیجیتال مطرح می‌شود این است که این ارز می‌تواند مورد سوءاستفاده قرار گیرد و دلیل آنها این است که در این سیستم هیچ‌گونه کنترل قابل قبولی وجود ندارد. مثلاً یکی از این استدلال‌ها این است که این سیستم بدون کنترل بانک مرکزی می‌تواند مورد استفاده پولشویی قرار گیرد.

در مقابل این نظریه، مخالفان این‌گونه بحث را مطرح می‌کنند که اگر قرار باشد جلوی خلافی گرفته شود الزاماً نباید سیستم پولی و بانکی و بانک مرکزی مسوولیت این کار را داشته باشد. بنابراین می‌توان خلاف‌های اقتصادی را در ایستگاه‌های دیگر مورد بازرسی قرار داد. ولی در شرایط فعلی استفاده از ارزهای دیجیتال می‌تواند راه‌هایی برای پولشویی و مبادله اسلحه و استفاده‌هایی از این دست فراهم کند، ولی با توجه به باز بودن این سیستم و اعمال برنامه‌هایی در درون برنامه مرکزی در ارزهای دیجیتال می‌توان انتظار داشت که به نوعی از طریق استفاده‌کنندگان این سیستم جلوی سوءاستفاده از آنها با برنامه‌های مشخصی گرفته شود. نکته بسیار مهم در این ارتباط این است که در شرایط فعلی بعضی از کشورهای جهان ارزهای مجازی را به رسمیت شناخته‌اند و در بعضی از کشورها این ارزها به رسمیت شناخته نشده است و در کشورهایی مانند چین و کره جنوبی به صراحت استفاده، تولید و توزیع این ارزها ممنوع اعلام شده است ولی کشورهایی که این ارزها را قبول کرده‌اند دو نوع برخورد را با این ارزها داشته‌اند. یک نوع برخورد که آمریکا نمونه آن است بیت‌کوین را به عنوان یک ارز قبول ندارد بلکه آن را به عنوان یک کالا تلقی می‌کند. و به همین دلیل است که در بورس کالای نیویورک اخیراً مقامات سیاستگذاری این بورس بیت‌کوین را وارد بورس کالا کرده و هر روز روی این پول مبادله انجام می‌گیرد. طبیعی بود که به محض اینکه بیت‌کوین از سوی بورس کالایی نیویورک پذیرفته شد قیمت آن افزایش پیدا کرد. در بعضی دیگر از کشورها به جای کالا، ارزهای دیجیتال و از جمله بیت‌کوین را به عنوان یک ارز به رسمیت می‌شناسند که کشورهای استونی و ژاپن نمونه‌هایی از این کشورها به حساب می‌آیند. متاسفانه تاکنون بانک مرکزی ایران موضع مشخص و قانونی خود را اعلام نکرده است. از یک طرف این شبکه ارزی بین‌المللی می‌تواند دست بانک مرکزی را برای استفاده از یک مسیر بدون کنترل باز بگذارد ولی از طرف دیگر با به رسمیت شناختن این ارز می‌تواند از نظر خودش مشکلات جدی برای کسانی که وارد این بازار می‌شوند ایجاد کند. بنابراین تاکنون هیچ‌گونه موضع رسمی از طرف بانک مرکزی در مورد به رسمیت شناختن یا به رسمیت نشناختن این ارز اعلام نشده است و قرار است که در سال ۱۳۹۷ موضع بانک مرکزی در مورد بیت‌کوین و احتمالاً سایر ارزهای دیجیتال اعلام شود. البته جسته‌ و گریخته بانک مرکزی خطرناک بودن ارزهای دیجیتال را به سرمایه‌گذاران و مبادله‌کنندگان این ارز خاطرنشان کرده است.

نکته مهم دیگری که در ارتباط با ارزهای دیجیتال می‌توان اشاره کرد وضعیت این ارزها در سال ۱۳۹۷ است. عواملی را که روی نرخ ارزهای دیجیتال اثر می‌گذارد می‌توان به دو دسته عوامل تکنیکال و عوامل فاندامنتال طبقه‌بندی کرد. برعکس ارزهای فیات، ارزهای دیجیتال تحت تاثیر تغییرات متغیرهای اقتصاد جهانی یا کشوری خاص قرار ندارد و بنابراین اگر تولید یک کشور افزایش یا کاهش پیدا کند اثری بر ارزهای دیجیتال نخواهد داشت. ولی اگر نوسان در ارزهای بین‌المللی افزایش پیدا کند احتمال زیادی وجود دارد که بخشی از منابع موجود در بازار به سمت ارزهای دیجیتال حرکت کند. در این صورت با افزایش تنش‌های سیاسی و اقتصادی می‌توان انتظار داشت که قیمت ارزهای دیجیتال افزایش پیدا کند. با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۳۹۷ نوسانات سیاسی و اقتصادی در جهان افزایش یابد، بنابراین می‌توانیم انتظار داشته باشیم که تقاضا برای ارزهای دیجیتال افزایش پیدا کند.

پیش‌بینی سال آینده

گذشته از این مساله اخباری که در مورد ارزهای دیجیتال بیرون می‌آیند مثل تایید یک ارز یا قبول یک کشور برای استفاده از آن یا ممنوعیت استفاده از ارز و هر‌گونه خبر مشابه می‌توانند به شدت روی نرخ ارزهای دیجیتال و از جمله بیت‌کوین اثر بگذارند. این دو مساله را می‌توان در حوزه عوامل فاندامنتال یا بنیادی طبقه‌بندی کرد. از طرف دیگر بسیاری از مبادله‌کنندگان ارزهای دیجیتال در فضای الکترونیک برای ورود و خروج از بازار از تکنیک‌های رایج در بازار استفاده می‌کنند که به آنها نماگرهای تکنیکال گفته می‌شود. این شاخص‌ها و نماگرها تعدادشان بیش از ۲۰۰ است که نشان‌دهنده چگونگی حرکت ارزهای دیجیتال و پیش‌بینی آینده آنهاست و با بررسی ابزارهای تکنیکال و بررسی توسعه روزافزون ارزهای دیجیتال پیش‌بینی می‌شود که در سال ۱۳۹۷ ما با بازار گسترده‌تری از ارزهای دیجیتال مواجه خواهیم بود. در سال ۱۳۹۷ عرصه فعالیت ارزهای دیجیتال به بیت‌کوین محدود نمی‌شود بلکه ممکن است ارزهای دیگری وارد حوزه رقابتی شوند و هر یک در محدوده خاص مورد استفاده قرار گیرند. بعضی از کارشناسان ارزهای دیجیتال که در دانشگاه‌های معتبر جهانی مشغول تدریس هستند معتقدند پایه‌های ارزهای دیجیتال به اندازه کافی محکم شده است و از هم‌اکنون افزایش قیمت این ارزها دور از انتظار نیست. یکی از این استادان قیمت بیت‌کوین را در سال آینده بیش از ۲۰ هزار دلار ارزیابی کرده است. آنچه در مورد این ارزها می‌توان گفت این است که آینده این ارزها مناسب و بنابراین سرمایه‌گذاری روی آنها برای بلندمدت می‌تواند سودآور و مفید باشد