تداوم بازدهی

بازار طلا و سکه همواره یکی از مهم‌ترین مکان‌های سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها، به ویژه در دوره نوسانات و عدم اطمینانی‌ها بوده است. به همین دلیل بررسی و پیش‌بینی بازدهی این دارایی مهم همواره موضوعی جذاب برای سرمایه‌گذاران قلمداد می‌شود. در مجموع قیمت سکه را در اقتصاد ایران برآیند چهار عامل قیمت اونس جهانی، قیمت دلار داخلی، انتظارات آحاد اقتصادی و شرایط حاکم بر اقتصاد کلان تعیین می‌کند. از این‌رو به منظور پیش‌بینی قیمت سکه در سال آینده، این گزارش در مرحله اول رابطه سکه با عوامل تاثیرگذار را مورد بررسی قرار داده و در مرحله دوم بر حسب روابط مذکور، بازدهی سکه در سال 1397 را مورد پیش‌بینی قرار داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده متغیرهای موثر اثر فزاینده‌ای بر بازدهی سکه در سال 1397 خواهند داشت. از یک طرف افزایش نقدینگی، عدم افزایش نرخ سود، تورم و انتظارات تورمی پیش‌بینی تداوم رشد سوداگری در بازار دارایی‌ها در سال آینده را روایت می‌کند. از طرف دیگر پیش‌بینی افزایش نرخ دلار و افزایش قیمت اونس جهانی نیز عوامل دیگری مبنی بر تقویت پیش‌بینی‌های تداوم رشد بازدهی در بازار سکه هستند. تحت چنین شرایطی پیش‌بینی می‌شود بازار سکه در سال پیش‌ رو بازدهی بین 20 تا 30‌درصدی را برای سرمایه‌گذاران به ارمغان آورد. البته پیش‌بینی می‌شود عمده افزایش قیمت سکه در ماه‌های پایانی سال اتفاق بیفتد.

دو بازار موازی

از نظر اقتصادی سرمایه‌گذاران هنگام سرمایه‌گذاری با یک تصمیم اقتصادی روبه‌رو هستند. طی این تصمیم هر سرمایه‌گذار در اولین گام با مساله «انتخاب بازار» مواجه است. به عبارتی دیگر در هر اقتصادی، سرمایه‌گذار آلترناتیوهای متعددی به منظور سرمایه‌گذاری دارد که ناچار است یک یا سبدی از بازارهای مختلف را به منظور سرمایه‌گذاری انتخاب کند. در اقتصاد ایران، بازارهای بالقوه ممکن بازار ارز، بازار سپرده‌های بانکی، بازار سهام، بازار سکه و بازار سرمایه‌گذاری در تولید کالاها و خدمات است. هر سرمایه‌گذار در مرحله اول بازدهی مورد انتظار در هر بازار را حساب کرده و خالص ارزش فعلی سرمایه‌گذاری بالقوه در بازارهای یادشده را مورد محاسبه قرار می‌دهد. در نهایت با مقایسه خالص ارزش فعلی سرمایه‌گذاری در بازارهای یادشده، بازار مورد نظر خود را انتخاب می‌کند. بنابراین، بازار ارز و سکه به عنوان دو بازار موازی یا جانشین در اقتصاد ایران قلمداد می‌شوند. به این معنی که هرگونه کاهش بازدهی در یک بازار انتظار می‌رود بازیگران فعال در بازار را به سمت بازار رقیب سوق دهد. البته نکته حائز اهمیت این است که هر دو دارایی یادشده از متغیرهای سیاسی و اقتصادی بیشتری تاثیر می‌پذیرند که خود باعث می‌شود تا در مواقعی قیمت ارز و سکه به صورت همسو حرکت کنند. اما امر مسلم این است که حداقل در بازه‌های کمتر از میان‌مدت، یک رابطه منفی بین این دو بازار موازی وجود دارد. اگرچه ممکن است در بلندمدت سفته‌بازان با چرخش در دو بازار شکاف بازدهی در هر دو بازار را از بین ببرند. البته از این جهت که در محاسبه تاثیر قیمت اونس جهانی بر سکه داخلی، مبنای محاسبات نرخ دلار است، رابطه مستقیم بین این ارز و سکه بیشتر محتمل است. این رابطه بین دو بازار سکه و ارز را می‌توان با رابطه دو کالای جانشین در تحلیل‌های بودجه خانوار مقایسه کرد. به طوری که خانوار همواره برای خرید کالای مورد نظر قیمت کالای جانشین را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. در مقاطعی که قیمت کالای الف افزایشی باشد خانوار تمایل بیشتری به خرید کالای ب به عنوان جانشین کالای الف دارد. بنابراین در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت افزایش قیمت یک کالا تمایل به مصرف کالای جانشین را افزایش می‌دهد تا اینکه در بلندمدت یک تعادل ایجاد شود. چنین رابطه‌ای بین بازار سکه و ارز نیز برقرار است که البته در بلندمدت هر دو بازار از سایر عوامل از جمله شرایط حاکم بر اقتصاد کلان فرمان می‌گیرند. افزون بر این، علاوه بر بازار ارز قیمت در سایر بازارها از جمله نرخ سود بازار سپرده و بازدهی بازار سهام نیز به عنوان بازار رقیب سکه قلمداد می‌شوند و بالطبع آثار مشابهی روی قیمت سکه دارند. در ادامه نقش سایر متغیرهای مهم اقتصاد کلان بر بازدهی سکه مورد بررسی قرار گرفته است.

فرمان اقتصاد کلان به بازارها

علاوه بر نرخ ارز و نرخ سایر بازارها، متغیرهای مهم اقتصاد کلان از جمله نقدینگی، تورم و انتظارات سهم قابل توجهی در تعیین مختصات نرخ سکه در سال آینده دارند. نقدینگی به عنوان نیروی محرکه سوداگران و ورود آنها به بازارهای مختلف شناخته می‌شود. بنابراین نقدینگی تمایل به سرمایه‌گذاری و سوداگری را افزایش می‌دهد. اما اینکه چه مقدار این نقدینگی به سمت بازار سکه سوق یابد به بازدهی سرمایه‌گذاران و بازدهی انتظاری آنها بستگی دارد. اثر نقدینگی روی بازارها به ویژه بازار سکه و ارز در مقاطع زمانی مختلف مشاهده شده است. به عنوان مثال در نیمه دوم سال جاری که نقدینگی طی سال‌ها با رشد قابل توجه انباشت شده بود، مسبب افزایش سفته‌بازی در دو بازار سکه و ارز شد و نهایتاً ناملایماتی را در این بازارها ایجاد کرد. علاوه بر نقدینگی، تورم نیز قیمت دارایی‌های مختلف را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. کانال اثرگذاری تورم بر قیمت دارایی‌ها را به بهترین میزان می‌توان از طریق مفهوم «هزینه فرصت پول» توضیح داد. در زمان‌های تورمی هزینه فرصت پول افزایش می‌یابد به این معنی که افزایش تورم باعث می‌شود تا آحاد اقتصادی تمایل کمتری به نگهداری پول داشته باشند. بنابراین کاهش تقاضای پول معادل است با ورود سوداگران و سرمایه‌گذاران به سمت بازار دارایی‌ها. به بیانی دیگر انتظار می‌رود در دوره‌های تورمی سفته‌بازی و تقاضا برای دارایی‌ها از جمله سکه افزایش یابد. علاوه بر تورم، انتظارات نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین نرخ دارایی‌ها دارد. اگر آحاد اقتصادی انتظار داشته باشند که صحنه اقتصاد کلان در دوره‌های آینده در معرض تورم و سیکل‌های تجاری است، رفتار آنها در خصوص ورود به بازار دارایی‌ها به یک صورت است و اگر در طرف مقابل انتظار پایداری و دوره‌های رونق داشته باشند بالطبع رفتار متفاوتی در خصوص ورود به بازار دارایی‌ها خواهند داشت. عموماً هر چه نااطمینانی و چرخه‌های تجاری در اقتصاد بیشتر باشد فضا برای سوداگری و ورود سوداگران در بازار دارایی‌ها فراهم‌تر است. در طرف مقابل هر چه ثبات و خوش‌بینی در اقتصاد بیشتر باشد، سرمایه‌گذاران بالقوه به جای انتخاب بازارهای دارایی، به سمت سرمایه‌گذاری در تولید کالاهای فیزیکی متمایل می‌شوند.

اثر اونس جهانی

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بیشترین همبستگی قیمت سکه در بین این متغیرهای موثر بر قیمت سکه، با بهای اونس جهانی است. رابطه بین اونس جهانی و سکه در بازار ایران کاملاً واضح است. محققان مختلف به محاسبه همبستگی بین قیمت سکه در بازار ایران و اونس جهانی پرداخته‌اند. به طور کلی نتیجه تخمین‌های محققان عمدتاً راوی همبستگی 80 تا 90‌درصدی بین قیمت این دو دارایی است. به همین دلیل پیش‌بینی قیمت اونس جهانی تا حدودی جایگاه قیمت سکه در بازار سکه در ایران را تعیین می‌کند. البته همبستگی بین نرخ دلار و سکه در ایران نیز به حد قابل قبولی بالاست و دلیل این همبستگی بالا نیز مکانیسم محاسبه قیمت سکه و اثر تغییرات قیمت اونس جهانی بر آن است. به طوری که مبنای محاسبه تاثیرات قیمت اونس جهانی بر سکه در بازار ایران قیمت دلار در بازار آزاد است. مقایسه بازدهی سکه با بازدهی دلار و اونس جهانی نشان می‌دهد که قیمت سکه در سال‌های اخیر عمدتاً از قیمت این دو متغیر فرمان پذیرفته است. این در حالی است که در مواقعی اثر سایر متغیرهای موثر افزایش یافته و سکه در بازار ایران رفتار متفاوتی را تجربه کرده است. به عنوان مثال در سال‌های 1390 و 1391 اگرچه نرخ بازدهی اونس جهانی پایین و در مقاطعی منفی بوده است، اما در همین دو سال سکه به ترتیب بازدهی‌های 133 و 76‌درصدی را به سرمایه‌گذاران خود داده است. البته در اقتصاد ایران که سیکل‌های تجاری و عدم قطعیت در صحنه اقتصادی بالاست انتظار می‌رود در مقاطعی اثر سایر متغیرها بر قیمت سکه باعث گسست‌های مقطعی بین قیمت سکه و اونس جهانی شود.

برآیند نیروهای موثر

در مجموع اگرچه پیش‌بینی دقیق بازدهی سکه در سال آینده تقریباً غیرممکن است اما پیش‌بینی تغییرات متغیرهای موثر و محاسبه برآیند آنها تا حدودی می‌تواند بازدهی سکه در سال آینده را روایت کند. بنابراین در این قسمت سعی شده تا متغیرهای موثر بر بازدهی سکه مورد پیش‌بینی قرار گیرند. مبنای پیش‌بینی‌ها یا بررسی روندهای گذشته با لحاظ اثر سیاست‌های محتمل آینده بوده یا از پیش‌بینی‌های کارشناسان استفاده شده است.

اولین متغیر مهم نقدینگی است که در سال‌های اخیر روند فزاینده قابل توجهی را تجربه کرده و بالطبع در تغییرات بازدهی سکه در سال‌های اخیر تاثیر بسزایی داشته است. سکه در سال‌های 1395 و 1396 به ترتیب بازدهی 23 و 38 درصد را به سرمایه‌گذاران داده است. به منظور پیش‌بینی نقدینگی لازم است اجزای تشکیل‌دهنده نقدینگی مورد پیش‌بینی قرار گیرند. به طور کلی مهم‌ترین عامل افزایش نقدینگی در اقتصاد پایه پولی است که از طریق بانک مرکزی روانه بازار می‌شود. اجزای پایه پولی نیز بدهی دولت و بانک‌ها به بانک مرکزی و دارایی‌های خارجی بانک مرکزی هستند. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که از هر دو کانال بدهی دولت و سیستم بانکی به بانک مرکزی رشد پایه پولی در سال آینده تداوم خواهد یافت. از یک طرف وضعیت ترازنامه بانک‌ها و ریسک اعتباری آنها باعث می‌شود تا آنها به تسهیلات بانک مرکزی نیاز داشته باشند. از طرف دیگر وضعیت کسری بودجه دولت و پیش‌بینی درآمدهای او ایجاب می‌کند که در سال پیش‌ رو نیز نقدینگی از کانال افزایش پایه پولی افزایش خواهد یافت. بنابراین انتظار می‌رود در سال آینده نیز سوداگری در بازارها به واسطه رشد نقدینگی افزایش یابد.

در خصوص اثر تورم نیز شواهد حاکی از افزایش سوداگری در این بازار است. در مجموع علامت افزایش تورم از کانال‌های مختلف دریافت شده است. از یک طرف رشد نقدینگی در سال‌های قبل و تداوم آن در سال آینده با تکیه بر نظریه مقداری پول نشان می‌دهد که آثار تورمی نقدینگی؛ هرچند کم، در سال آینده خود را نشان می‌دهد. از طرف دیگر انتظارات تورمی عموم جامعه نیز به نظر می‌رسد در سال آینده افزایشی باشد. چراکه هم رشد اقتصادی به‌دست آمده در دو سال اخیر در سال آینده تکرار نمی‌شود و هم تداوم انتظارات مثبت آحاد اقتصادی به نظر می‌رسد با گذر عمر دولت دوازدهم به پایان خواهد رسید. بنابراین انتظار افزایش تورم در سال آینده نیز عاملی است که تمایل به افزایش سوداگری و تقویت سمت تقاضای بازار دارایی‌ها به ویژه بازار سکه را روایت می‌کند.

از کانال نرخ سود نیز به نظر می‌رسد تقاضا برای بازار دارایی‌ها افزایشی است. چراکه مهلت بسته ضدالتهاب ارزی که در آن بانک‌ها می‌توانستند سپرده‌های با نرخ 20 درصد پرداخت کنند، پایان یافته است. به عبارت دیگر احتمال اینکه سیاستگذار تمایل به افزایش مجدد نرخ سود داشته باشد، پایین است. بنابراین در سال آینده نیز پیش‌بینی می‌شود صاحبان نقدینگی بازار دارایی‌ها را جذاب‌تر از بازار سپرده قلمداد کنند. افزون بر این در بهمن‌ماه سال بعد که سپرده‌های با نرخ سود 20 درصد بسته ضدالتهاب ارزی سررسید می‌شوند انتظار می‌رود سوداگری در بازار دارایی‌ها دوچندان شود. بنابراین از کانال نرخ سود نیز انتظار می‌رود تقاضا برای دارایی‌ها به ویژه سکه افزایش یابد.

فشار فزاینده اونس

اونس جهانی دارایی دیگری است که به‌واسطه همبستگی بالای آن با قیمت سکه لازم است مورد پیش‌بینی قرار گیرد. در مجموع از این حیث که قیمت اونس جهانی از متغیرهای مهم و پیچیده بین‌المللی اثر می‌پذیرد تحلیل تغییر این متغیر به مراتب دشوارتر است. با این حال مقایسه نظر کارشناسان در این خصوص حائز اهمیت است. به طور کلی برخی کارشناسان بازدهی اونس جهانی در سال میلادی جاری را مثبت و برخی منفی پیش‌بینی کرده‌اند. عمده تحلیلگران معتقدند رشد اونس طلا در سال ۲۰۱۷ میلادی تحت تاثیر سه عامل ضعف شاخص دلار، نااطمینانی‌های سیاسی و عوامل ژئوپولتیک قرار گرفت. از طرفی پیش‌بینی‌ها از تداوم این سه عامل در سال جاری میلادی کاملاً محتمل به نظر می‌رسد. البته عده‌ای نیز افزایش رشد اقتصاد جهانی را عاملی برای کاهش تقاضای فلز زرد عنوان می‌کنند. افزایش نرخ بهره در بانک‌های مرکزی دنیا نیز می‌تواند عامل فشار دیگری بر قیمت طلا باشد. اما در مجموع بیشتر کارشناسان در خصوص پیش‌بینی بازدهی اونس جهانی، در سمت افزایشی قرار دارند. پایگاه اینترنتی کیتکو، در نظرسنجی خود در آغاز سال میلادی، آینده طلا در این سال را به رای گذاشته بود. نزدیک به ۶۴ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی رای به افزایش قیمت اونس فلز زرد داده‌اند و ۳۶ درصد نظر کاهشی خود را ثبت کردند. در واقع در پیش‌بینی کارشناسان، بیشتر پیش‌بینی‌ها افزایش قیمت اونس جهانی را روایت کرده‌اند. حال این می‌تواند خبر خوبی برای کسانی باشد که قصد سرمایه‌گذاری در بازار دلار را داشتند، چراکه به نظر جایگزین مناسب‌تر و کم‌خطرتری ارائه شده است. تجربه یک دهه اخیر نشان داده که در صورت تکانه ارزی، سکه نیز دچار جهش خواهد شد. اگر قیمت اونس وفق مراد این جهش باشد، روند افزایشی حتمی خواهد بود. در حال حاضر پیش‌بینی‌ها به افزایش قیمت اونس در پایان سال جاری میلادی، یعنی زمان حدودی سررسید یک‌ساله طرح پیش‌فروش است. از این‌رو این دست از فعالان باید خیالشان تا حدودی آسوده باشد که از تکانه ارزی در بازار سکه عقب نخواهند ماند و چه‌بسا همچون تجربه‌های گذشته، از نوسان ارزی پیشی نیز بگیرند. ضمن اینکه اگر شرایط طوری باشد که بازار ارز دچار جهشی دیگر شود، نقش انتظارات تورمی نیز پررنگ خواهد بود که عاملی برای جهش بیشتر قیمت سکه است. بنابراین در خصوص اثر اونس جهانی نیز پیش‌بینی می‌شود اگر اثر فزاینده بر قیمت سکه در بازار ایران نداشته باشد، اثر کاهنده هم نداشته باشد.

بازدهی 20 تا 30‌درصدی

بنابراین در مجموع پیش‌بینی بازدهی سکه در سال آینده را برآیند تمام نیروهای موثر بر قیمت این دارایی مهم تعیین می‌کنند. از طرفی پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که از یک طرف متغیرهای مهم اقتصاد کلان از جمله نرخ تورم، نقدینگی و نرخ سود سطح سوداگری در بازار دارایی‌ها به ویژه بازار طلا و سکه را در سال آینده فزاینده پیش‌بینی می‌کنند. از طرف دیگر انتظارات تورمی نیز تمایل سرمایه‌گذاران و سوداگران به تقاضای پول را کاهشی پیش‌بینی کرده و این خود نیز عاملی است برای پیش‌بینی افزایش قیمت سکه در سال آینده. افزون بر این پیش‌بینی می‌شود نرخ دلار در سال آینده حرکت به سمت واقعی شدن خود را ادامه دهد تا اینکه شکاف بین نرخ تورم داخلی و خارجی با رشد نرخ دلار کاملاً از بین برود. به‌علاوه عمده کارشناسان بین‌الملل نظری مبنی بر افزایش قیمت اونس جهانی در سال میلادی 2018 داشته‌اند. بنابراین اگر پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته درست باشند، برآیند همه عوامل موثر اثر فزاینده‌ای بر بازدهی سکه در سال آینده خواهند داشت. به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود در سال آینده نیز بازدهی بازار سکه ادامه داشته باشد. بررسی تجربه سال‌های گذشته و همچنین تطابق و مقایسه شرایط سابق با شرایط پیش‌بینی‌شده برای سال بعد حاکی از آن است که سکه در بازار ایران در سال آینده بازدهی بین 20 تا 30 درصد را برای سرمایه‌گذاران به ارمغان آورد. البته اگر نقدینگی و نرخ ارز در دو ماه پایانی سال آینده مطابق پیش‌بینی‌ها جهش را تجربه کنند چه‌بسا بازدهی سکه نیز بیش از این مقدار باشد.