خودرو عامل اصلی تصادفات نیست
یکی از معضلات بزرگ ترافیکی و حمل‌ونقل در کشور، حجم بالای تصادفات جاده‌ای و تلفات انسانی و مالی متواتر آن است. روزانه نزدیک به 900 نفر در تصادفات جاده‌ای کشور مصدوم و بیش از 45 نفر کشته می‌شوند که میزان این حجم تلفات با برخی نبردهای خونین تاریخ کشور رقابت می‌کند.
یکی از معضلات بزرگ ترافیکی و حمل‌ونقل در کشور، حجم بالای تصادفات جاده‌ای و تلفات انسانی و مالی متواتر آن است. روزانه نزدیک به 900 نفر در تصادفات جاده‌ای کشور مصدوم و بیش از 45 نفر کشته می‌شوند که میزان این حجم تلفات با برخی نبردهای خونین تاریخ کشور رقابت می‌کند. هزینه‌های مالی مستقیم این تصادفات بیش از چند هزار میلیارد تومان در سال برآورد می‌شود و هزینه‌های انسانی آن برای کشور غیرقابل جبران است. هرچند با تغییرات در قوانین و نوسازی ناوگان و اصلاح جاده‌ها، آمار کشته‌شدگان کاهش محسوسی یافته است ولی آمار مصدومان بهبود قابل توجهی نداشته است. سرانه مصدومان تصادفات نزدیک به دو درصد ناوگان است که بسیار بالا محسوب می‌شود. اما به راستی دلیل و مقصر اصلی این همه خسارات مالی و جانی چیست؟ بررسی دقیق علل حوادث رانندگی و البته تلفات انسانی ناشی از این تصادفات، می‌تواند به طراحی دقیق‌تر روش‌های پیشگیری بینجامد.
اصولاً سه عامل خودرو، جاده و اشتباه انسانی باعث تصادفات جاده‌ای هستند. بررسی سهم هر یک از این عوامل و تاثیر آنها در میزان جراحات و خسارات وارده به مردم، برای مدیریت و حل این مشکل، بسیار حائز اهمیت است. بسیاری از گزارش‌های تهیه‌شده نشان می‌دهد که مهم‌ترین عامل تصادفات در کشور، عامل انسانی است. عدم رعایت قوانین و تخطی و قانون‌شکنی، عدم مهارت کافی یا عدم آمادگی جسمانی در زمان رانندگی عواملی هستند که معمولاً منجر به برخورد و تصادفات جاده‌ای می‌شوند. در واقع وضعیت و کیفیت رانندگی در ایران اصلاً خوب نیست و اصول اولیه رانندگی مانند رانندگی بین خطوط و حفظ فاصله با خودرو جلویی اصلاً رعایت نمی‌شود. در عین حال متاسفانه بسیاری از هموطنان در زمان رانندگی صبر و حوصله کافی ندارند و تلاش می‌کنند از هر جهتی که بتوانند از خودرو جلویی عبور کنند. عدم رعایت سرعت مجاز یکی از بزرگ‌ترین معضلات کشور است و درصد بسیار زیادی از رانندگان از قابلیت‌های دینامیکی خودرو خود اطلاعی ندارند. اما مشکل اینجاست که عمده رانندگان در زمان آموزش و آزمون، اصولاً با این مسائل آشنا نشده‌اند. عبور از هر میدانی در کشور، نشان می‌دهد که رانندگان عمدتاً با قوانین رانندگی هیچ آشنایی ندارند. تجربه روزانه رانندگی در شهرهایی مانند تهران و قانون‌شکنی راکبان موتورسیکلت که درصد زیادی از مجروحان و متوفیان تصادفات را تشکیل می‌دهند مانند عبور از ورودممنوع یا پیاده‌روها، اعجاب‌آور است. از طرفی، اعمال قانون هم بسیار محدود به عبور از حد بالای سرعت مجاز و معمولاً توقف ممنوع است و سایر تخلفات رانندگی مانند عدم رعایت حداقل سرعت در بزرگراه‌ها، عدم رانندگی بین خطوط و عدم رعایت فواصل طولی هیچ‌وقت توسط نیروهای نظارتی مستقر در جاده‌ها، مشمول اعمال قانون نمی‌شوند. تجربیات شخصی در پیگیری تخلفات خطرناک سایر رانندگان در ایستگاه‌های بین‌راهی، عمدتاً بی‌حاصل بوده و به نظر می‌رسد حتی مجریان قانون هم به آیین‌نامه‌های رانندگی کاملاً مسلط نیستند. آموزش مجریان قانون و رانندگان و افزایش فرهنگ رانندگی، یکی از ابتدایی‌ترین بایدهای کشور است که باید به صورت جدی پیگیری شود. با این راهکار، می‌توان از میزان برخورد و تعداد زیاد حوادث رانندگی کاست.
عامل بعدی جاده است، ایرادات مهندسی، عدم تعمیر به موقع و کیفیت پایین سطوح جاده‌ای اعم از نشست جاده یا چاله‌ها، عامل موثر دوم در تصادفات جاده‌ای است. البته غیر از مواردی مانند خرابی‌های سطوح راه یا عدم تطبیق جاده با علائم، معمولاً جاده با ترکیب بی‌توجهی ساختار طراحی و قوانین و علائم رانندگی، خصوصاً سرعت مجاز می‌تواند حادثه‌ساز شود. در عین حال راه‌های دوطرفه هرچند از لحاظ مهندسی ایراد محسوب نمی‌شوند ولی مقدمه‌ای برای تصادفات به شمار می‌روند و گریز از جاده‌های دوطرفه و ساخت بزرگراه یا آزادراه به‌شدت در میزان حوادث موثر است. در سال‌های اخیر با توسعه شبکه بزرگراهی، تصادفات رودررو یا به اصطلاح شاخ به شاخ، به‌شدت کاهش یافته است ولی همچنان شرایط غیراستاندارد جاده در بسیاری از جاها، مانند عدم نصب روشنایی در مسیر، عدم تعمیر به موقع جاده و عدم تصحیح خط‌کشی‌ها در برخی موارد باعث تصادفات جاده‌ای می‌شوند.
اما عامل سوم در تصادفات جاده‌ای، خودرو است. ایرادات فنی در خودرو که منجر به تصادفات می‌شود می‌تواند ناشی از استاندارد نبودن یا کهنگی و فرسودگی آن باشد. با اجرای پروژه‌های نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و همچنین افزایش شدید تولید خودروهای جدید، نقش فرسودگی در تصادفات جاده‌ای در حال کاهش است. در عین حال ایمن نبودن و استاندارد پایین وسایل نقلیه به عنوان متهم اصلی در اذهان عمومی مطرح است اما به‌ندرت همین وسایل نقلیه کم‌امنیت باعث بروز حوادث رانندگی می‌شوند. در واقع با ارتقای صرف ناوگان حمل‌ونقل کشور به خودروهای بسیار امن‌تر، نمی‌توان امید داشت که آمار تصادفات تغییر محسوسی کند و حتی ممکن است با افزایش قدرت وسایل نقلیه و ارتقای قابلیت‌های حرکتی وسیله نقلیه، میزان این تصادفات افزایش هم یابد. در واقع وسیله نقلیه فی‌نفسه نقش بزرگی در تصادفات بازی نمی‌کند و حتی وسایل نقلیه کاملاً به‌روز هم در کشور از تصادفات در امان نیستند و در بسیاری از موارد اگر مقصر حادثه نباشند، حادثه‌دیده تصادفات هستند. البته نمی‌توان نقش بسیاری از فناوری‌های نوین مانند رادارها یا ترمزهای اضطراری را در کاهش تصادفات انکار کرد ولی قیمت بالای این فناوری‌ها حتی بدون دیوار تعرفه، مانع از گسترش عمومی آنها در کوتاه‌مدت خواهد شد. در عین اینکه برخی از سیستم‌های ایمنی مانند ترمز ABS توانسته تا حدی در بهبود آمار تصادفات نقش بازی کند اما منجر به تغییرات اساسی در شاخص‌های خسارتی و نرخ تصادفات نشده است. همچنین قطعات ایمنی خودرو، خصوصاً قطعات مصرفی مانند لنت‌های ترمز و لاستیک و کیفیت و استانداردهای آنها، نقش انکارناپذیری دارند. کیفیت بسیار پایین یا قیمت بسیار بالای این تیپ قطعات، می‌تواند عامل مهمی در بروز حوادث دلخراش باشد.
اما نکته بسیار مهم در این بین نقش وسیله نقلیه در تبدیل تصادف و حادثه رانندگی به خسارات انسانی و جانی است. هرچند مقصر اصلی اکثر تصادفات کیفیت رانندگی و شخص راننده است ولی ایمنی پایین خودروها، سبب می‌شود نسبت خسارات جانی در حوادث رانندگی کشور بسیار بالا باشد. در واقع ایمنی خودروها در حدی نیست که در صورت قصور راننده، بتواند از سرنشینان محافظت کند و متاسفانه بعضاً اولین اشتباه رانندگان بسیاری از محصولات پرتیراژ داخلی، آخرین اشتباه آنها می‌شود. متاسفانه سیاست‌های کورکورانه حمایت از تولید داخل و قدرت بی‌حد و حصر خودروسازان داخلی، سبب شده اکثر حوادث رانندگی در کشور منجر به جرح و فوت سرنشینان شود. در حالی که اگر خودروها نمونه‌های ایمن‌تری بودند، حداقل خسارات جانی کمتری به دنبال داشتند. این تفکیک عوامل خسارات جانی و تصادف از یکدیگر بسیار مهم است که متاسفانه در بسیاری از تحلیل‌ها و در نتیجه راهکارها در نظر گرفته نمی‌شود.
در تصادفات رانندگی، علاوه بر اینکه سامانه‌های کمکی رانندگی در خودروها و همچنین شرایط جاده‌ای نقش موثری دارند ولی متهم اصلی عدم رانندگی صحیح است. در واقع برای کاهش میزان حوادث رانندگی، به‌شدت باید در افزایش کیفیت رانندگی، تغییر سیستم آموزش و صدور مجوز و گواهینامه رانندگی فعالیت و در عین حال، به آموزش نیروی نظارتی پلیس هم به‌شدت همت گمارد تا اجرای قوانین به صورت همگن صورت گیرد. در عین حال باید نسبت به تامین قطعات ایمنی خودروها خصوصاً اقلام تایر و لنت، با قیمت و کیفیت مناسب از منابع تامین داخلی و خارجی اهتمام ورزید و حتی برای حفظ جان مسافران جاده‌ها، تعرفه‌های این قطعات را بسیار پایین قرار داد تا تامین منابع باکیفیت پرهزینه نباشد. به هر صورت به تجربه ثابت شده است که افزایش تعرفه و کاهش کیفیت کالای مصرفی در ارتباطی مستقیم و تنگاتنگ است. در عین حال برای کاهش میزان خسارات جانی ناشی از حوادث، لازم است ایمنی خودروها ارتقایی جدی بیابند. در واقع باید ابتدا تلاش کرد میزان برخوردها مدیریت شده و کاهش یابد ولی اگر به هر دلیلی برخوردی صورت گرفت و حادثه‌ای رخ داد، منجر به خسارات جانی و جرحی نشود.
