امپراتوری عثمانی یا اتحاد جماهیر شوروی؟

رابرت مورلی/روزنامه‌نگار

دولت روسیه، اقدام ترکیه برای سرنگونی بمب‌افکن روسی را «عبور از خط» نامید. اصطلاحی که بنا به ادعای مقامات ترکیه بیشتر در مورد اقدام خلبان بمب‌افکن روسی مصداق داشت که از مرز این کشور عبور کرده بود. پوتین چند روز بعد اقدام ترکیه را خنجر زدن از پشت خواند و تاکید کرد دولت این کشور از این اقدام خود پشیمان خواهد شد. وی همچنین ترکیه را همدست تروریست‌هایی خواند که در خاک سوریه فعالیت می‌کنند و این اظهارنظر همچنان ادامه داشت: «ما آماده همکاری با ترکیه در موارد بسیار حساس منطقه‌ای و جهانی بودیم. همکاری بسیار نزدیک‌تر از آنچه در حال حاضر با متحدانش دارد. فقط خدا می‌داند ترکیه چرا چنین کاری را انجام داد و به نظر می‌رسد خدا تصمیم گرفته با گرفتن عقل از حاکمان این کشور آنها را تنبیه کند»
این لحن صحبت و کلماتی که انتخاب شده بود، اگرچه همان کارکردی را در رسانه‌های روسیه داشت که پوتین می‌خواست، اما به تنش در روابط بین دو کشور دامن زد. تا جایی که استراتفور در 8 دسامبر 2015 نوشت: «‌برای اولین بار بعد از جنگ جهانی اول و امپراتوری عثمانی، یک موضوع بسیار مهم ترکیه را متحد کرده است: به چالش کشیدن یک ابرقدرت.» وقتی پوتین رئیس‌جمهور ترکیه را متهم به عبور دادن نفت داعش از خاک این کشور کرد، اردوغان اعلام کرد اگر پوتین بتواند این موضوع را اثبات کند، وی از سمت خود استعفا می‌دهد و اگر ترکیه توانست اثبات کند این روسیه است که برای فروش نفت به داعش یاری می‌رساند، پوتین هم شجاعت استعفا را داشته باشد. بعد از این جدال لفظی، روسیه تحریم‌هایی با مجموع ارزش 9 میلیارد دلار بر اقتصاد ترکیه وضع کرد، تحریم‌هایی که اگرچه به خود این کشور هم آسیب می‌رساند اما پوتین امیدوار است آسیب وارد‌شده به ترکیه بیشتر باشد. اما دلیل این تنش‌ها چه بود؟ ترکیه دلایل نسبتاً زیادی برای این رویارویی دارد. اول اینکه دریای سیاه به حیاط خلوت روسیه بدل شده است. وقتی روسیه، کریمه را از خاک اوکراین جدا کرد بسیاری از افراد نیروی دریایی اوکراین به روسیه پیوستند تا حدی که می‌توانند باعث تقویت نیروی دریایی روسیه شوند. در این وضعیت به نظر ترکیه تعادل قوا در دریای اوکراین به هم خورده است. با ورود نظامی ترکیه به سوریه، ترکیه ناگهان با جنگنده‌های روسی روبه‌رو شد که بسیار سریع‌تر و قابل جابه‌جایی‌تر از نیروی دریایی این کشور بودند و در عین حال بسیار نزدیک به مرزهای جنوبی این کشور هم فعالیت می‌کردند. به همه اینها حضور نیروهای نظامی روسی در ارمنستان و نزدیک مرزهای شرقی ترکیه را اضافه کنید تا برایتان معلوم شود چرا ترکیه احساس محاصره شدن داشته است. سرنگونی هواپیمای روسی به نوعی هم خروج از محاصره بود و هم اثبات اینکه ترکیه رهبر جهان عرب است. برای اردوغانی که رویای امپراتوری عثمانی در قرن بیست و یکم را در سر دارد، سوریه منطقه مهمی است. منطقه‌ای که برای تحقق هدف اردوغان باید بشار اسد از آن بیرون برود و علاوه بر آن ایران مهم‌ترین حامی اسد و در عین‌حال بزرگ‌ترین رقیب ترکیه در منطقه است. رویایی مشابه را هم پوتین در سر دارد. بازگرداندن قدرت اتحاد جماهیر شوروی و برای این کار به پایگاه خود در خاک روسیه نیاز دارد و برای حفظ آن لازم است اسد در قدرت بماند. پیروزی‌های پوتین در سال‌های 2008 در گرجستان و 2014 در کریمه، تنها در این صورت ارزش خواهند داشت. اما در عین حال پوتین به جنگ با ترکیه نیاز ندارد. اوضاع نامناسب اقتصادی این کشور، در کنار هزینه‌های جنگ در سوریه و کاهش قیمت نفت و تحریم‌های غرب، دیگر جایی برای آغاز یک جنگ جدید باز نمی‌گذارد و این واقعیتی است که ترکیه با سرنگونی بمب‌افکن روسی آن را به پوتین یادآوری کرد. حداقل فعلاً، سوریه میدان جنگی است که این دو کشور در آن رویارو خواهند شد.