حل بحران سوریه به کمک پنج کشور

جیمی کارتر /رئیس‌جمهور اسبق ایالات متحده

من، از سال‌ها قبل و از زمانی که بشار اسد دانشجوی کالجی در شهر لندن بود، او را می‌شناسم. از زمانی که بشار به قدرت رسیده است تاکنون، بارها ساعت‌ها با او به مذاکره پرداخته‌ام. او بارها از دولت ایالات متحده درخواست کمک و مشورت کرده است به خصوص در زمان‌هایی که سفرای ما به دلیل اختلافات دیپلماتیک از دمشق خارج شده بودند.
بشار اسد و پدرش حافظ، همواره این سیاست را دنبال می‌کردند که در مدت زمانی که در غربت بودند، با هیچ‌کسی در سفارت آمریکا سخن نمی‌گفتند اما با من صحبت می‌کردند. من به بشار توصیه کردم که هیچ‌گاه برای مشاوره نزد یک فرمانبر و فرد مطیع نرود. مهم‌ترین ویژگی ماندگار او سرسختی و لجاجت است. از لحاظ روانشناختی، تغییر طرز تفکر برای بشار غیرممکن است و مطمئناً زمانی که تحت فشار قرار می‌گرفت ممکن بود اوضاع کمی فرق کند.
قبل از اینکه تحولات سوریه در ماه مارس سال 2011 آغاز شود، سوریه یک مثال بسیار خوب و ایده‌آل برای برقراری روابط هماهنگ با گروه‌های مختلف مذهبی و فرقه‌ای حاضر در این کشور نظیر اعراب، کردها، یونانی‌ها، ارمنی‌ها و غیرسوری‌های مسیحی، یهودی، سنی، علوی و شیعیان بود. خانواده اسد از سال 1970 حکمرانی در سوریه را در اختیار داشته‌اند و به خاطر برقراری این ارتباط هماهنگ میان گروه‌های متنوع و مختلف به خود می‌بالند.
زمانی که معترضان در سوریه خواستار اصلاحات اساسی در نظام سیاسی این کشور شدند، رئیس‌جمهور اسد به اشتباه این حرکت را به عنوان یک تلاش انقلابی غیرقانونی برای سرنگونی رژیم مشروع خود دید و تصمیم گرفت با استفاده از نیرویی که غیرضروری به نظر می‌رسید آنها را خاموش کند. به خاطر بسیاری دلایل پیچیده، این اقدام بشار اسد از طرف نیروهای نظامی و ارتش این کشور، اکثر مسیحیان، یهودیان، شیعیان، علوی‌ها و دیگر گروه‌هایی که نسبت به حذف خود توسط گروه‌های رادیکال تندرو می‌ترسیدند نیز حمایت شد. به همین دلیل در آن زمان چشم‌انداز سرنگونی رژیم بشار اسد بسیار بعید به نظر می‌رسید.
مرکز کارتر از اوایل دهه 1980 به شدت روی سوریه تمرکز کرده است و ما دیدگاه‌های خود را با مقامات ارشد در واشنگتن در میان می‌گذاریم، و به دنبال یافتن فرصت مناسبی برای راه‌حل سیاسی برای پایان دادن به این نزاع در حال رشد هستیم. با وجود اعتراضات مداوم اما محرمانه این مرکز، موضع نخست آمریکا در حل این معضل در گام نخست برکناری و حذف بشار اسد از حکومت بوده است. کسانی که اسد را می‌شناسند این تقاضا را یک درخواست بی‌ثمر می‌دانند ولی این موضوع در طی بیش از چهار سال به دست آمده است. به همین خاطر، پیش‌نیاز تلاش‌های آمریکا برای ایجاد صلح غیرممکن خواهد بود.
کوفی عنان، دبیر کل سابق سازمان ملل و اخضر ابراهیمی، وزیر امور خارجه سابق الجزایر به عنوان فرستاده و نماینده‌های ویژه سازمان ملل، برای پایان دادن به این اختلاف تلاش‌های زیادی کردند ولی به دلیل عدم همکاری کشورهای آمریکا، روسیه و دیگر کشورها و با توجه به موضع بشار اسد در حین فرآیند صلح، این تلاش‌ها بی‌ثمر باقی ماند.
در ماه می 2015، گروهی از رهبران جهانی به عنوان پیشکسوت و میانجی در مسکو به دیدار همدیگر رفتند، و در آنجا مذاکرات دقیق و فشرده‌ای را با سفیر آمریکا، میخائیل گورباچف رئیس‌جمهور سابق، یوگنی پریماکوف وزیر امور خارجه سابق، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه کنونی و نمایندگان مراکز تفکر بین‌المللی شامل شاخه مسکو مرکز کارنگی انجام دادند.
آنها دریافتند که همکاری و رابطه طولانی‌مدت میان روسیه و رژیم اسد و خطر بزرگ داعش برای روسیه‌ای که برآورد می‌شود در حدود 14 درصد از جمعیت این کشور را مسلمانان سنی تشکیل می‌دهد یکی از دلایل حمایت روسیه از رژیم بشار اسد است. بعدها، من از رئیس‌جمهور پوتین در مورد پشتیبانی‌اش از آقای اسد و دو جلسه دیدار او در سال با نمایندگان گروه‌های مختلف سوریه پرسیدم. او در پاسخ به من گفت پیشرفت‌های کوچکی در این خصوص شکل گرفته است. از نظر پوتین، تنها شانس واقعی برای پایان دادن به نزاع و درگیری این است که ایران، ترکیه و عربستان در آماده‌سازی یک پیشنهاد صلح جامع به روسیه و ایالات متحده بپیوندند. او معتقد است احزاب مختلف در سوریه، به‌جز داعش، به احتمال زیاد هرگونه برنامه‌ای را که توسط این پنج قدرت موثر در منطقه به امضا برسد قبول خواهند کرد چرا که ایران و روسیه از رژیم اسد حمایت می‌کنند و سه کشور دیگر مواضعی مخالف اسد دارند. این در حالی است که اخیراً این مذاکرات نتیجه داده و به یک بیانیه مشترک برای رفع مخاصمه در سوریه از سوی آمریکا و روسیه منتهی شده است.
در سه سال اخیر، مرکز کارتر روی سوری‌های مختلف از احزاب سیاسی متفاوت رهبران گروه‌های مخالف نظامی و دیپلمات‌ها از سازمان ملل و اروپا به منظور یافتن یک راه‌حل سیاسی برای پایان دادن به بحران سوریه کار کرده است. این تلاش‌ها بر اساس تحقیقات آماری شکل‌گرفته در مرکز در مورد فاجعه سوریه انجام شده است که جایگاه احزاب مختلف را در حل این بحران آشکار کرده و به وضوح نشان می‌دهد که هیچ‌کدام از دو طرف در سوریه از راه نظامی قادر به غلبه بر گروه دیگر نخواهند بود.
تصمیم روسیه برای حمایت از رژیم اسد با حمله هوایی و دیگر نیروهای نظامی در نبرد با گروه‌های مخالف دولت تشدید یافته است؛ این کار ممکن است جریان پناهندگان سوری به کشورهای همسایه و اروپا را افزایش دهد. در همین زمان، روسیه باید برای انتخاب راحت‌تر میان دو گزینه کمک کند. گزینه‌هایی که یکی از آنها فرآیند سیاسی بوده که در آن رژیم اسد نقش محوری داشته و دیگری اینکه جنگ بیشتر با داعش تهدیدی بزرگ‌تر برای صلح جهانی خواهد بود. با وجود این جایگزین‌های مشخص، پنج‌ کشوری که قبلاً به آنها اشاره کردم می‌توانند یک پیشنهاد متفق‌القول را ارائه دهند. با این حال تفاوت در میان آنها هنوز هم مشاهده می‌شود.
ایران یک طرح چهار‌مرحله‌ای کلی را چندین ماه پیش ارائه داد که شامل آتش‌بس، تشکیل یک دولت واحد، اصلاحات قانون اساسی و برگزاری انتخابات بوده است. کار از طریق شورای امنیت سازمان ملل متحد و با استفاده از پیشنهاد پنج کشور فوق، برخی از مکانیسم‌هایی است که برای پیاده‌سازی و عملی کردن این اهداف می‌توان از آنها بهره برد.
نقش ایران و روسیه در این میان بسیار حیاتی خواهد بود. تنها امتیازی که اسد در طول چهار سال جنگ از آن بهره نبرده استفاده از سلاح‌های شیمیایی بوده است و واضح است که این تصمیم به دلیل تحت فشار بودن از سوی ایران و روسیه بوده است. به طور مشابه، مطمئناً اسد با قبول حق امتیازهای پیشنهادی غرب پایان جنگ را قبول نخواهد کرد، ولی اگر متحدانش از او درخواست کنند پیشنهاد صلح را قبول می‌کند.
از نظر من، اختیارات دولتی بشار اسد می‌تواند بعد از یکسری فرآیندهای منظم به پایان رسد، یک دولت قابل‌قبول در سوریه تاسیس شود و بعد از تثبیت دولت تلاش‌ها می‌تواند روی نابودی و از بین بردن تهدید داعش متمرکز شود.
به منظور ایجاد یک صلح پایدار در سوریه و ایجاد آرامش و ثبات در این کشور خاورمیانه، لازم خواهد بود تا امتیازاتی به کشور سوریه داده شود. این امتیازات از سوی نیروهای جنگجو در سوریه نیاز نخواهد بود بلکه از سوی کشورهای مغروری که ادعای صلح دارند ولی از همکاری با دیگر کشورها سر باز می‌زنند باید انجام گیرد.