پیشینه روابط روسیه و ترکیه چگونه بوده است؟
قبل از توفان
مراودات ترکیه و روسیه، از نظر سیاسی و به‌تبع آن اقتصادی، در طول زمان دچار تغییراتی جدی شده است.
مراودات ترکیه و روسیه، از نظر سیاسی و به‌تبع آن اقتصادی، در طول زمان دچار تغییراتی جدی شده است. بعد از مشکلات زیادی که تا قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بر روابط این دو کشور حاکم بود و حتی چند جنگ نیز در کارنامه روابط دو کشور ثبت شد، 25 ماه می سال 1992 و دیدار نخست‌وزیر سلیمان دمیرل نخست‌وزیر ترکیه از مسکو را می‌توان آغاز دوران جدید رابطه این دو کشور محسوب کرد. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا حد زیادی از نفوذ و قدرت روسیه در جهان و حتی منطقه کاست و در نتیجه احساس خطر ترکیه را از همسایگی با کشوری ابرقدرت هم کاهش داد و همین موضوع توانست فصل جدیدی در روابط دو کشور ایجاد کند. البته روند این نزدیکی تا حد زیادی احتمالاً به علت پیشینه طولانی اختلافات، بسیار کند پیش رفت. اما با سفر پوتین در اواخر سال 2004 به ترکیه، فاز جدید این مراودات آغاز شد. این اولین سفر یک رئیس دولت روسیه به ترکیه در بیش از سه دهه محسوب می‌شد. در طول این سفر شش موافقتنامه میان دو طرف امضا شد. این موافقتنامه‌ها در زمینه‌های انرژی، تجارت، امور مالی و امنیتی و... بود و علاوه بر همه اینها، اعلامیه مشترکی برای تعمیق روابط فی‌مابین هم امضا شد.
چهار سال بعد از آن و در سال 2008، روسیه جای آلمان را گرفت و بزرگ‌ترین شریک تجاری ترکیه شد. حجم معاملات میان دو کشور در این سال به 38 میلیارد دلار رسید؛ رقمی که هر دو طرف علاقه و انتظار داشتند تا سال 2020 به بیش از 100 میلیارد دلار برسد، این هدف و در واقع آرزو (این بخشی از برنامه اردوغان برای قرار گرفتن در فهرست 10 اقتصاد بزرگ دنیا تا سال 2023 است یا بود که صدمین سال اعلام جمهوریت در این کشور محسوب می‌شود) در حالی عنوان شد که حجم مبادلات دو کشور در اوایل قرن بیست و یکم، کمتر از پنج میلیارد دلار در سال بود. البته روند تجارت میان این دو کشور به طور دائم صعودی نبوده است و به‌رغم اینکه هدف 100 میلیارد‌دلاری مجدداً در سال 2013 و در جریان دیدار اردوغان و پوتین در روسیه باز هم تکرار شد، اما در سال 2014 این عدد تنها 33 میلیارد دلار اعلام شد که البته بخش نه‌چندان اندکی از آن به دلیل کاهش ارزش روبل در پی تحریم‌های اتحادیه اروپا اتفاق افتاد. این رقم در ژانویه سال جاری میلادی هم نسبت به سال قبل از آن، حدود 88 درصد کاهش پیدا کرد. البته در این مقطع زمانی هم صادرات و هم واردات روسیه به دلیل درگیر بودن این کشور با رکود،
کاهش داشت اما مجموع کاهش تراز تجاری این کشور کمتر از 40 درصد بود در حالی که کاهش مبادلات تجاری با ترکیه به حدود 90 درصد بالغ شد. به‌هرحال در ادامه روند بهبود روابط اقتصادی، در سال 2009، پوتین مجدداً از آنکارا دیدار کرد و در جریان این دیدار 15 موافقتنامه میان دو دولت و هفت پروتکل امضا شدند. در همین سفر بود که اردوغان ضمن ابراز خوشحالی از روابط نزدیک دو کشور، ماهیت استراتژیک این روابط را مورد تاکید قرار داد. در مجموع طی سال‌های 2004 تا 2009، رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین 10 بار با یکدیگر دیدار داشتند که شامل دیداری در ملک خصوصی پوتین در سوچی هم بود. در سال 2010، ضمن دیدار مدودوف از ترکیه دو کشور موافقت کردند اتباع‌شان امکان سفر بدون ویزا را میان دو کشور داشته باشند. بازه زمانی مورد توافق بین دو طرف، 30 روز اعلام شد. این تصمیم تعداد شهروندان روسیه را که از ترکیه دیدن کرده بودند در سال 2012 به 6 /3 میلیون نفر رساند که در سال 2014 به بیش از چهار میلیون نفر افزایش یافت. دو طرف همچنین موافقت کردند روسیه، اولین نیروگاه هسته‌ای ترکیه را با ارزش تقریبی 20 میلیارد دلار بسازد. البته مهم‌تر از همه اینها، همکاری
اقتصادی دو کشور در بخش انرژی بوده است. نیاز ترکیه به نفت و خصوصاً گاز طبیعی در سال‌های اخیر روند صعودی تندی به خود گرفته است. در واقع ترکیه بعد از چین، بیشترین سرعت رشد نیاز به انرژی را در جهان دارد و بیشتر نفت و گاز مورد نیاز خود را وارد می‌کند. طی دو دهه اخیر، روسیه عمده‌ترین تامین‌کننده گاز مورد نیاز ترکیه است و علاوه بر این قرار بود ترکیه به عنوان مسیر صادرات گاز روسیه به اروپا استفاده شود و به همین دلیل و اینکه مسیر ترکیه اقتصادی‌ترین راه برای رساندن گاز روسیه به اروپا محسوب می‌شود، ترکیه توانسته بود تخفیف‌های بسیار خوبی در مورد قیمت گاز وارداتی از روسیه از این کشور بگیرد. این همکاری حتی در بحبوحه اختلافات منطقه‌ای دو کشور هم ادامه داشت. اما چگونه خصومت و احتیاطی شدید، به چنین همکاری رسید؟ در تمام این سال‌ها کم نبودند کارشناسانی که اعتقاد داشتند همکاری‌های میان ترکیه و روسیه بر اساس اعتماد و اطمینانی دوطرفه شکل نگرفته است. تحلیلی که وضعیت فعلی دو کشور اثبات‌کننده آن است. در واقع ایگور دوباکف، دانشمند علوم سیاسی در سال 2011 در مصاحبه‌ای، رابطه این دو کشور را بر پایه «دوگانگی سیاسی» تعریف کرد. اصطلاحی
که به نظر می‌رسد شدیداً با نوع رابطه این دو کشور منطبق است. ترکیه و روسیه، به‌رغم روابط نزدیک خصوصاً تجاری در یک دهه اخیر، به نوعی رقیب هم محسوب شده‌اند. در واقع در تمام طول این مدت، به‌رغم روابط ظاهراً حسنه در زمینه‌هایی مثل وضعیت کردها در ترکیه، ترس آنکارا از صدور اسلحه توسط روسیه، توازن قوا در دریای سیاه و... نگرانی‌هایی وجود داشته است. اختلاف هفته‌های اخیر این دو کشور در واقع عقبه‌ای چندین‌ساله دارد که نمود ظاهری و بیرونی آن، فعلاً به تحریم‌های اقتصادی ختم شده است. اختلاف دو کشور بر سر مساله سقوط هواپیمای جنگی روسی، می‌تواند نقطه اوج اختلافات خصوصاً سیاسی به شمار آید که قبل از این و حدود سال‌های 2013 و 2014 بر سر مسائلی مانند اوکراین و قبرس آغاز شده بود. حالا باید منتظر شد و دید پایان این داستان به کجا ختم خواهد شد. کمتر از دو دهه رابطه نزدیک، آن هم رابطه نزدیکی که با حزم و احتیاط همراه بوده است، قطعاً نمی‌تواند خاطره تاریخی دهه‌ها اختلاف و حتی گاهی جنگ را از میان بردارد. اینکه ترک‌ها و روس‌ها خواهند توانست رابطه خود را دوباره بازسازی کنند یا نه فقط زمان روشن خواهد کرد اما آینده هرچه باشد، قطعاً این
دو کشور دیگر هیچ‌گاه دوست نخواهند شد. شریک تجاری بودن، بهترین آینده متصور برای روابط فی‌مابین است.
دیدگاه تان را بنویسید