هیچ جای دنیا از ترکیبات پتروشیمی به عنوان سوخت استفاده نمی‌کنند

محصول مورد بحث در اینجا، ترکیبات پتروشیمی است که اسامی مختلفی روی آن گذاشته‌اند: ریفورمیت، اکتان‌افزا و بنزین پیرولیز. آن چیزی که واحدهای پتروشیمی تولید می‌کنند،‌ بنزن و تولوئن و زایلین است. این سه، ترکیب اصلی تولیدات واحدهای پتروشیمی هستند. این ترکیبات به لحاظ عدد اکتان، بالاتر از بنزین هستند. ولی مشکل اصلی آنها سرطان‌زا بودن‌شان است. سازمان حفاظت محیط زیست و بخش‌های دیگر خواستار این هستند که استفاده از حلال‌های صنعتی در چرخه اختلاط با بنزین متوقف شود.

معمولاً آلاینده اصلی که موجب تغییر وضعیت هوای تهران می‌شود، ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون است. در واقع تعداد روزهای پاک، سالم و‌... معمولاً تابعی از این شاخص است. بنزن یا مواد دیگر چه تاثیری روی این ذرات معلق دارند؟

بنزن استاندارد ساعتی و روزانه ندارد، بلکه استاندارد آن سالیانه است. به صورت کلاسیک شش آلاینده از جمله ذرات معلق باید اندازه‌گیری شود که البته اینها، بخشی از آلاینده‌هایی هستند که باید مورد بررسی قرار گیرند. ما چند طیف از ذرات معلق داریم. ذرات معلق کوچک‌تر از 10 میکرون، بیشتر به خاطر گرد و غبار و فعالیت‌های مکانیکی روی خاک به وجود می‌آیند؛ مثلاً خاکبرداری، عملیات معدنی و ذرات ورودی از مرزها. اینها باعث می‌شود که PM10 بالا برود. ذرات معلق کوچک‌تر از 5/2 میکرون یا PM2.5 بیشتر ناشی از احتراق هستند. بخشی از آن، مستقیماً در فرآیند احتراق خودروهای دیزل تولید می‌شود و بخشی دیگر به خاطر واکنش‌هایی است که بین یون‌های سولفات و نیترات در اتمسفر به وجود می‌آید. مثلاً اگر گوگرد بنزین حذف شود، همزمان دو پدیده اتفاق می‌افتد: هم گاز دی‌اکسید گوگرد کاهش می‌یابد و هم مقدار PM2.5 کاهش می‌یابد. از مجموع ذرات معلق PM2.5، حدود 30 درصد مستقیماً به خاطر احتراق و 35 درصد به واسطه واکنش‌های یون‌های سولفات و نیترات در اتمسفر. لذا اگر سوخت یورو4 باشد، گوگرد دیزل از هفت هزار پی‌پی‌ام به زیر 50 و گوگرد بنزین از 200 تا 300 به زیر 50 کاهش یابد، هم دی‌اکسید گوگرد و هم واکنشی که می‌خواهد در اتمسفر بین یون‌های سولفات و نیترات اتفاق بیفتد، کم می‌شود. ما مشابه این بحث را با خودروسازها داشتیم. آنها می‌گفتند مشکل تهران ذرات معلق است. ولی باید توجه داشت وقتی استاندارد سختگیرانه می‌شود، مقدار هیدروکربن‌های نسوخته و NOx کم می‌شود. وقتی مقدار NOx کاهش می‌یابد، قطعاً روی PM2.5 موثر است. با این تفاسیر می‌توان در مورد بنزن هم گفت. هرقدر به جای هیدروکربن فعال یا سیرنشده، هیدروکربن غیرفعال یا سیرشده وارد هوا شود، بهتر است. وجود هیدروکربن فعال بر واکنش بین سولفات و نیترات و چرخه تولید ذرات معلق تاثیرگذار است. بنابراین اگر خودروها گازسوز شود، بسیار از بنزین‌سوز بهتر است. در میان خودروهای بنزین‌سوز، استفاده از سوخت استاندارد، به مراتب بهتر از این است که سوخت دارای ترکیبات آروماتیک با اکتان بالا و ترکیبات حلقوی با میل بالای ترکیب در اتمسفر استفاده شود.

در واقع می‌توان گفت درصد بالای بنزن در بنزین علاوه بر اینکه به صورت مستقیم خطرناک و عامل سرطان است، موجب می‌شود مقدار ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون هم افزایش یابد.

بله. یک نکته اصلی بحث سرطان‌زا بودن اینهاست. هر جا تبخیر داشته باشیم، چه از پمپ ‌بنزین و چه از باک خودرو، باعث می‌شود رشد سرطان در کشور زیاد شود. نکته دوم این است که این طیف از هیدروکربن‌ها، با انواع دیگری که وارد اتمسفر می‌شوند، تفاوت دارند. چون فعالیت اینها برای تولید ذرات بالاست، یک اثر ثانویه هم بر تولید ذرات دارند. همان‌طور که گفتم در دنیا هم اگر جست‌وجو