شاخص تروریسم جهانی چگونه محاسبه می‌شود؟
قربانگاه ترور
موسسه اقتصاد و صلح هرساله شاخص تروریسم جهانی را محاسبه می‌کند و طی یک دهه اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا به عنوان منطقه‌ای که کمترین سطح امنیت را تجربه کرده است و بیشترین تعداد حملات تروریستی را شاهد بوده معرفی شده است.
موسسه اقتصاد و صلح هرساله شاخص تروریسم جهانی را محاسبه می‌کند و طی یک دهه اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا به عنوان منطقه‌ای که کمترین سطح امنیت را تجربه کرده است و بیشترین تعداد حملات تروریستی را شاهد بوده معرفی شده است.
در سال ۲۰۱۶ میلادی ۱۶۲ کشور دنیا برای تعیین شاخص تروریسم جهانی مورد مطالعه قرار گرفتند و این مطالعه هم نشان داد که با وجود افزایش شمار حملات تروریستی در کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه کشورهای اروپای غربی از جمله آلمان و فرانسه باز هم خاورمیانه و شمال آفریقا در جایگاه اول و کشورهای آسیایی در جایگاه دوم از نظر شمار حملات تروریستی و میزان آسیب اقتصادی ناشی از این حملات قرار دارند.
بر مبنای این شاخص عراق به عنوان کشوری که بیشترین شمار حملات تروریستی در آن انجام می‌شود معرفی شده است و بیشترین تعداد مرگ‌ومیر در این کشور گزارش شده است. البته در سال ۲۰۱۵ میلادی نسبت به سال قبل از آن تعداد کشته‌شدگان در جریان حملات تروریستی در این کشور کاهش داشته است ولی هنوز عراق یکی از پرخطرترین کشورها در منطقه است.
طبق این شاخص که بر مبنای اطلاعات سال ۲۰۱۵ تهیه شده است در عراق ۲۴۱۸ حمله تروریستی اتفاق افتاد و بالغ بر ۶۹۳۲ نفر در اثر این حملات تروریستی جان خود را از دست دادند که از نظر شمار مرگ‌ومیر در جهان جایگاه اول را دارد.
شاخص چگونه محاسبه می‌شود
شاخص تروریسم جهانی بین صفر تا 10 قرار دارد و هر کشوری که شاخصش به ۱۰ نزدیک‌تر باشد بیشترین شمار حملات و بیشترین میزان مرگ‌ومیر را دارد و هر کشوری که شاخص نزدیک به صفر داشته باشد کمترین سطح حملات تروریستی و مرگ‌ومیر ناشی از آن را تجربه کرده است.
برای تهیه این شاخص چهار مساله مد نظر قرار می‌گیرد و برآیند آنها شاخص تروریسم جهانی را تعیین می‌کند. این چهار مولفه عبارتند از:
1- شمار حملات تروریستی در طول یک سال در هر کشور
2- تعداد مرگ‌ومیر افراد در جریان حملات تروریستی در هر کشور
3- تعداد جراحت‌های واردشده به افراد در جریان حملات تروریستی در یک سال
4- میزان خسارت‌های واردشده به دارایی‌ها و سرمایه‌های فیزیکی در جریان حملات تروریستی در یک سال
طبق این گزارش کشورهای خاورمیانه بیشترین میزان حملات تروریستی را تجربه کردند و بیشترین شمار تلفات انسانی را داشتند. در اغلب این کشورها شاخص تروریسم جهانی بیش از هشت است و تنها استثنا در این میان کشور عمان است که در سال گذشته هیچ حمله تروریستی را شاهد نبوده است. ایران در این رده‌بندی جایگاه ۴۷ را دارد و در میان کشورهایی است که از نظر میزان فعالیت‌های تروریستی و آسیب‌های اقتصادی ناشی از آن کشور نسبتاً امنی محسوب می‌شود.
در سوی دیگر طیف کشورهایی قرار دارند که طی یک سال مورد مطالعه اصلاً شاهد حملات تروریستی نبودند که از جمله آنها میتوان به پاناما، مالاوی، عمان، سنگاپور، اسلواکی، اروگوئه، ویتنام، ترکمنستان و لهستان اشاره کرد. در این گزارش شمار کشورهایی که اصلاً شاهد حمله تروریستی نبودند ۳۶ کشور اعلام شده است. در سال گذشته شمار کشورهایی که شاخص تروریسم جهانی در آنها کمتر از دو بود به علاوه کشورهایی که اصلاً شاهد حمله تروریستی نبودند ۷۵ کشور بود.
اثرات اقتصادی تروریسم
اثرات اقتصادی فعالیت‌های تروریستی یا هزینه‌هایی را که تروریسم به اقتصاد کشورها تحمیل می‌کند میتوان به دو دسته اثرات مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد. هزینه‌های مستقیم را میتوان هزینه‌های ناشی از کشته شدن شمار زیادی از جمعیت فعال کشور یا جراحات وارد شده به مردم دانست که باعث می‌شود دولت برای جبران این مشکل هزینه‌های درمانی زیادی متحمل شود و در ضمن تعداد زیادی از نیروهای کاری خود را از دست بدهد. تخریب زیرساخت‌ها و از بین رفتن فضاهای کاری در جریان حملات تروریستی و خروج سرمایه‌ها به دلیل افزایش سطح ریسک اقتصادی هم از دیگر تاثیرات مستقیم فعالیت‌های تروریستی در یک کشور است. اما هزینه‌های غیرمستقیم شامل کاهش بهره‌وری فعالیت‌های اقتصادی و کاهش سطح درآمد مردم است که به‌تدریج زمینه‌ساز تنزل نرخ رشد اقتصادی در کشورها می‌شود. کاهش بهره‌وری هم به دلیل کاهش انگیزه برای تلاش و تحصیل علم و کسب مهارت در میان مردم و هم به دلیل از دست رفتن عزیزان یک خانواده در جریان فعالیت‌های تروریستی و ایجاد حس افسردگی و غم و کاهش کارایی آنها در محیط کار است.
بعضاً در گزارش‌ها تخریب زیرساخت‌های شهری و صنعتی به عنوان اصلی‌ترین دلیل کاهش نرخ رشد اقتصادی نام برده می‌شود و زمانی که از هزینه‌های اقتصادی نام برده می‌شود به هزینه ناشی از تخریب زیرساخت‌ها اشاره می‌شود ولی جالب اینجاست که ۷۳ درصد از زیان اقتصادی ناشی از حملات تروریستی به دلیل کشته شدن شمار زیادی از مردم کشورهاست در حالی که ۲۳ درصد از کل زیان اقتصادی تحمیل‌شده به کشورها به دلیل زیان واردشده به تولید ناخالص داخلی کشور و از بین رفتن قدرت رشد اقتصادی است. تنها دو درصد زیان اقتصادی ناشی از فعالیت‌های تروریستی به دلیل تخریب املاک و مستغلات و زیرساخت‌های شهری است.
بیشترین آسیب در جریان حملات تروریستی به اقتصاد کشورهای دنیا در نتیجه انفجار و بمبگذاری اتفاق می‌افتد. تاثیر این دو عامل در کل تاثیرات اقتصادی ناشی از فعالیت‌های تروریستی در کشورهای مختلف دنیا برابر با 2 /43 درصد اعلام شده است در حالی که حمله‌های مسلحانه 8 /18 درصد، گروگان‌گیری 9 /7 درصد و درنهایت سوءقصدها 1 /2 درصد از کل هزینه‌های اقتصادی ناشی از فعالیت‌های تروریستی را به خود اختصاص می‌دهد. باید در نظر داشت که 4 /27 درصد از تاثیرات منفی اقتصادی ناشی از فعالیت‌های تروریستی به دلیل استفاده از روش‌های شناخته‌نشده و جدید ایجاد می‌شود.
در سال ۲۰۱۵ میلادی اثرات اقتصادی تروریسم در دنیا ۱۵ درصد نسبت به سال قبل از آن کاهش یافت که دلیل آن را میتوان در تنزل شمار افرادی دید که در جریان حملات تروریستی کشته می‌شوند. اگرچه هنوز اثرات اقتصادی تروریسم در سال ۲۰۱۵ میلادی از نظر بزرگی در 15 سال اول قرن بیست و یکم میلادی جایگاه دوم را داشت. مطالعات نشان می‌دهد هزینه‌های اقتصادی و هزینه فرصت حملات تروریستی در دنیا طی 15 سال اخیر 11 برابر شده است. در عراق سرعت رشد هزینه‌های اقتصادی ناشی از حملات تروریستی طی 15 سال اخیر ۱۵ برابر شده است. طبق این گزارش در صورتی که فعالیت‌های تروریستی در خاورمیانه اتفاق نمی‌افتاد و این منطقه از امنیت بالایی برخوردار بود ارزش تولید ناخالص داخلی آن بالغ بر 8 /7 درصد بیش از ارزش کنونی بود و استاندارد زندگی مردم افزایش چشمگیری پیدا می‌کرد.
در شماری از کشورهای دنیا که فعالیت‌های تروریستی بسیار وسیع است حتی انگیزه برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی و اقتصادی هم وجود ندارد و همین مساله باعث شده است توان و سرعت رشد اقتصادی در این کشورها کم شود.
اوج هزینه‌های تروریسم در چه سال‌هایی اتفاق افتاد
طی 15 سال اول قرن بیست و یکم میلادی ما شاهد سه قله در هزینه‌های تروریسم دنیا هستیم. این سه قله به سه موج بزرگ فعالیت‌های تروریستی در جهان ارتباط دارد که هر یک را میتوان از تحولات بزرگی در سطح جهان دانست. اولین قله مربوط به سال ۲۰۰۱ میلادی و همزمان با حمله به برج‌های دوقلو در آمریکاست. در این سال هزینه‌های اقتصادی تروریسم برابر با ۷۲ میلیارد دلار اعلام شده است در حالی که ۶۲ میلیارد دلار آن مربوط به هزینه‌هایی است که آمریکا در همان سال و بعد از حمله به برج‌های تجارت جهانی انجام داد. بعد از این حمله بود که آمریکا جنگ‌های زیادی در خاورمیانه آغاز کرد و قوانین مهاجرتی سختگیرانه‌تری را وضع و در محافظت از مرزها دقت بیشتری کرد. نتیجه این فعالیت تروریستی در آمریکا هنوز هم دامنگیر خاورمیانه است و هنوز هم مشکلات ناشی از درگیری‌های دهه گذشته در عراق و افغانستان در اقتصاد این کشورها مشاهده می‌شود.
دومین قله در هزینه‌های تروریسم دنیا در سال ۲۰۰۷ میلادی بود. در این سال حملات زیادی در عراق و دیگر کشورهای خاورمیانه انجام شد و شمار زیادی از ساکنان این کشورها از بین رفتند. در واقع سال ۲۰۰۷ میلادی را میتوان سالی معرفی کرد که موج حملات در دو کشور عراق و افغانستان بالا گرفت و میلیون‌ها انسان جان خود را از دست دادند. در این سال هزینه اقتصادی تروریسم در دنیا برابر با ۳۷ میلیارد دلار بود.
سومین موج افزایش هزینه‌های تروریسم در دنیا از سال ۲۰۱۲ آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد که دلیل آن را میتوان ناآرامی‌ها در کشورهای عراق و سوریه و افغانستان دانست. البته سوریه در این سال‌ها بیش از دیگر کشورها با مشکل روبه‌رو شد و هزاران آواره و میلیون‌ها کشته و زخمی در نتیجه همین حملات تروریستی و فعالیت‌های خشونت‌بار در سوریه برجامانده است. در سال ۲۰۱۴ میلادی هزینه‌های اقتصادی تروریسم به 6 /105 میلیارد دلار رسید.
نکته مهمی که باید در نظر داشت این است که در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ میلادی فعالیت‌های تروریستی در کشورهایی که قبلاً به عنوان کشورهای ایمن شناخته می‌شدند هم رشد کرد که از جمله آنها میتوان به فرانسه و آلمان اشاره کرد. در سال‌های اخیر مردم فرانسه بیش از ساکنان دیگر کشورهای اروپایی نگران فعالیت‌های تروریستی بودند و بیشترین قربانی را هم دادند.
البته باید در نظر داشت که سهم هزینه اقتصادی ناشی از تروریسم نسبت به مجموع هزینه‌های ناشی از خشونت و ناامنی در دنیا چندان زیاد نیست ولی از آنجا که همین خشونت‌ها و ناامنی‌ها بسترساز فعالیت‌های تروریستی در دنیا می‌شود باید به آن توجه شود. در سال گذشته ارزش اقتصادی هزینه‌های فعالیت‌های خشونت‌بار در دنیا برابر با 3 /13 درصد تولید ناخالص داخلی دنیا بود که سهم بسیار زیادی است.
کشورهایی که بیشترین هزینه را متحمل شدند
اما کشورهایی که بیشترین میزان هزینه را در نتیجه حملات تروریستی متحمل شدند کشورهایی هستند که بیشترین حملات را تجربه کردند. اغلب این کشورها در خاورمیانه قرار دارند و هر یک هزینه‌ای بیش از ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی خود را متحمل شدند. به گزارش موسسه اقتصاد و صلح در سال گذشته عراق بیشترین تاثیر منفی اقتصادی را از فعالیت‌های تروریستی متحمل شد. در این سال هزینه اقتصادی ناشی از فعالیت‌های تروریستی در عراق معادل ۱۷ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بود. این کشور از سال ۲۰۰۴ میلادی تاکنون به عنوان کشوری که بالاتری شاخص جهانی تروریسم را دارد معرفی شده است و از آن سال تاکنون همواره بیشترین تعداد حملات تروریستی و بیشترین آسیب به زیرساخت‌های اقتصادی و املاک و ساختمان‌ها در این کشور اتفاق افتاده است. اگرچه از نظر شرکت‌های بیمه ساختمانی و آمارهای منتشرشده از سوی این شرکت‌ها بیشترین آسیب به ساختمان‌ها در جریان حملات تروریستی در آمریکا بوده است زیرا ساختمان‌های آمریکا اغلب بیمه هستند و ارزش آنها مشخص است، هزینه‌ای که فعالیت‌های تروریستی به ساختمان‌ها وارد می‌کند قابل محاسبه است در حالی که در عراق و افغانستان هیچ شرکت بیمه‌ای فعالی در بخش ساختمانی وجود ندارد زیرا ریسک این کار در دو کشور بحران‌زده افغانستان و عراق بسیار زیاد است.
طبق گزارش اخیر هزینه اقتصادی ناشی از حملات تروریستی در افغانستان برابر با 8 /16 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بود. شمار حملات تروریستی و تاثیرات مخرب اقتصادی این حملات بعد از خارج شدن نیروهای ائتلافی در این کشور بیشتر شده است.
سوریه در این رده‌بندی در جایگاه سوم قرار دارد. باید در نظر داشت که این شاخص در سال ۲۰۱۶ تهیه شده است و بر مبنای اطلاعات سال ۲۰۱۵ است. در آن سال تاثیرات اقتصادی منفی ناشی از فعالیت‌های تروریستی در سوریه برابر با 3 /8 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بود و کشورهای یمن و لیبی از این نظر در جایگاه چهارم و پنجم قرار داشتند.
تاثیر تروریسم روی ورود و خروج سرمایه‌ها
مطالعات انجام‌شده در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه نشان می‌دهد بین رشد اقتصادی و تروریسم در هر کشور رابطه منفی وجود دارد، به آن معنا که با افزایش فعالیت‌های تروریستی در یک کشور نرخ رشد اقتصادی در آن کشور کاهش پیدا می‌کند. به عنوان مثال بعد از حادثه تروریستی که در یکی از شهرهای اسپانیا در دهه ۱۹۶۰ میلادی اتفاق افتاد نرخ رشد اقتصادی در این کشور ۱۰ درصد تنزل یافت و بازگشت به حالت عادی اقتصادی در این کشور که تحت حمایت کشورهای اروپایی هم قرار داشت پنج سال طول کشید. ترکیه هم که در سال‌های اخیر درگیر این مشکل بوده است کاهش نرخ رشد اقتصادی را تجربه کرد. بعد از هر حمله تروریستی شمار توریست‌هایی که به ترکیه وارد می‌شوند برای بازه یک‌ساله ۲۴ درصد کاهش پیدا می‌کند و در سال‌هایی که تعداد حملات تروریستی زیاد است این افت شمار توریست‌ها چشمگیرتر است.
موسسه صلح و اقتصاد اعلام کرده است فعالیت‌های تروریستی تاثیر معکوسی روی رشد اقتصادی، جریان سرمایه‌ها و جریان‌های تجاری دارد. فعالیت‌های تروریستی باعث کاهش سطح فعالیت‌های اقتصادی و کاهش انگیزه کار و سرمایه‌گذاری در کشور می‌شود زیرا ریسک فعالیت‌های اقتصادی را بیشتر می‌کند. در فضای بی‌ثباتی که در نتیجه حملات تروریستی ایجاد شده است سرمایه‌گذاران نمی‌توانند انتظار نرخ بازگشت اقتصادی و سودآوری بالایی را داشته باشند به همین دلیل ورود سرمایه‌گذاران خارجی به این کشورها کمتر می‌شود و در شرایط بحرانی مانند وضعیتی که در عراق و سوریه و افغانستان وجود دارد سرمایه‌ها از کشور خارج می‌شوند. مطالعات انجام‌شده روی ۷۸ کشور دنیا نشان می‌دهد که یک تحرک تروریستی کوچک هم می‌تواند تاثیر منفی بزرگی روی ورود سرمایه‌های خارجی به کشور داشته باشد. مشخص است که در صورت تداوم حملات تروریستی نرخ خروج سرمایه‌ها از یک کشور بیشتر می‌شود ولی مساله‌ای که تاثیر بسیار بزرگ‌تری دارد این است که آیا تروریست‌ها در کشور حضور دارند یا از خارج برای فعالیت تروریستی وارد مرزهای یک کشور می‌شوند. در حالتی که تروریست‌ها در یک کشور حضور دارند و پی‌درپی اقدام به فعالیت تروریستی می‌کنند سرعت خروج سرمایه‌ها از کشور بیشتر و نرخ رشد اقتصادی آن پایین‌تر است ولی در صورتی که نیروهایی از خارج برای فعالیت تروریستی به یک کشور بروند مانند حملات داعش در اروپا، تاثیر مخرب اقتصادی این حملات تروریستی کمتر است زیرا احتمال تداوم این فعالیت‌های تروریستی کمتر است.
بازسازی اقتصادی بعد از حملات تروریستی
کشورهای توسعه‌یافته و اقتصادهایی که دارای تنوع بیشتری هستند دوباره بازسازی کوتاه‌تری بعد از حملات تروریستی دارند. این کشورها دارای منابع بیشتر و سازمان‌های توسعه‌یافته‌تری برای بازسازی آسیب‌های حاصل از تروریسم هستند و به سرعت می‌توانند نیروهای آسیب‌دیده و واحدهای تخریب‌شده را بازسازی کنند.
از سوی دیگر افزایش بودجه‌های امنیتی و نظامی برای مقابله با حملات تروریستی و شناسایی آنها پیش از وقوع، مساله دیگری است که در سال‌های اخیر شاهد آن بودیم و هم‌اکنون هم سهم زیادی از بودجه‌های دولت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته را به خود اختصاص داده است. مثلاً در آمریکا این هزینه طی 10 سال گذشته شش برابر شده است و در کشورهای اروپای غربی هم افزایش چشمگیری پیدا کرده است. هرچه اقتصاد یک کشور تک‌بعدی‌تر و کوچک‌تر باشد قدرت کمتری برای بازسازی دارد و به همین دلیل تاثیر منفی حاصل از فعالیت تروریستی در این کشور بیشتر است.
کاهش ورود توریست در نتیجه فعالیت‌های تروریستی
در نتیجه فعالیت‌های تروریستی ورود توریست‌ها به یک کشور کاهش می‌یابد و این مساله برای کشوری که بخش زیادی از تولید ناخالص داخلی‌اش به توریسم بستگی دارد مساله مهمی است. در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴ میلادی سهم بخش توریسم در تولید ناخالص داخلی کشورهایی که شاهد حملات تروریستی نبودند 6 /3 درصد رشد کرد در حالی که این سهم در کشورهایی که این حملات را تجربه کردند تنها 8 /1 درصد رشد داشت. به عنوان مثال می‌توانیم کشور فرانسه را در نظر بگیریم که طی سال‌های گذشته شاهد افزایش فعالیت‌های تروریستی بود. در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ میلادی درآمد فرانسه از صنعت توریسم نه‌تنها رشد نکرد بلکه 7 /1 میلیارد دلار کاهش یافت در حالی که کشور ایتالیا که شاهد هیچ حمله تروریستی در این سال نبود افزایش 9 /4 میلیارد دلاری درآمد حاصل از ورود توریست‌ها را تجربه کرد. کشورهای مراکش و تونس به عنوان کشورهای در حال توسعه‌ای که یکی شاهد حملات تروریستی بود و دیگری این تجربه تلخ را نداشت انتخاب شده‌اند. تونس در سال ۲۰۱۵ میلادی 2 /1 میلیارد دلار از درآمد صنعت توریسم خود را از دست داد و شمار توریست‌های واردشده به این کشور یک میلیون نفر نسبت به سال قبل کاهش داشت در حالی که درآمد مراکش از این صنعت ۴۰۰ میلیون دلار رشد کرد. تونس در این سال‌ها شاهد ناامنی و فعالیت‌های تروریستی بود ولی مراکش در آرامش و امنیت قرار داشت.
