بانک جهانی

بانک جهانی به مدت 75 سال یکی از منابع اصلی تامین مالی ارزان‌قیمت برای کشورهای در حال توسعه بوده است. بازوی کمک‌رسانی آن یعنی انجمن توسعه بین‌المللی (IDA)‌ سالانه حدود 30 میلیارد دلار را در میان 78 کشور فقیر توزیع می‌کند. این منابع در 6 دسامبر به 100 میلیارد دلار رسید و آجای بانگا (Ajay Banga)‌، رئیس بانک آن را بزرگ‌ترین موفقیت خواند. اما این شور و هیاهو واقعیت‌ها را پنهان می‌کند: اینکه موسسه‌های چندجانبه جهان از کشورهای فقیر فاصله می‌گیرند. اعلامیه آقای بانگا چند مورد از جزئیات مهم را در برنمی‌گیرد. از آنجا که اکثر کشورهای کمک‌رسان کمربندها را محکم کرده‌اند و افزایش قدرت دلار همان میزان اندک افزایش مشارکت‌ها را خنثی کرده است، بانک جهانی مجبور است پول بیشتری از بازارهای مالی وام بگیرد. اما این هزینه‌های بدهی سرانجام به کشورهای دریافت‌کننده انتقال می‌یابند. کمک‌های انجمن توسعه بین‌المللی دامنه وسیعی از کشورهای بزرگ دارای درآمد متوسط مانند بنگلادش و کنیا تا نیجر را که نیمی از جمعیت آن در فقر شدید هستند، در برمی‌گیرند. این نهاد از طریق ترکیبی از وام‌ها و کمک‌های بلاعوض امکان دسترسی به کشورها به تامین مالی را فراهم می‌کند. امتیازهایی که کشورهای فقیر دریافت می‌کنند روزبه‌روز کمتر می‌شوند، چون بانک جهانی خودش از بازارهای مالی وام می‌گیرد و همزمان اعطای کمک‌های بلاعوض را کاهش می‌دهد. وضعیت انجمن توسعه بین‌المللی بازتابی از روند مشکلات در امور مالی بین‌الملل است. بانک تلاش می‌کند منابع بیشتری را با هزینه‌های بالاتر به دست آورد تا به کشورهای فقیر در مقابله با بحران بدهی و تغییرات اقلیمی کمک کند. کمک‌های اقلیمی محبوب کشورهای ثروتمند هستند، چون آنها مایل‌اند شاهد آن باشند که کمک‌هایشان به کاهش تصاعد گازهای گلخانه‌ای منجر می‌شود. اما این اقدام در نهایت به کشورهای نیازمند آسیب می‌زند، زیرا آنها نمی‌توانند به اندازه گذشته وام بگیرند. به همین ترتیب صندوق بین‌المللی پول در ماه اکتبر اعلام کرد که از میزان سود فوق‌العاده خواهد کاست. این سود فوق‌العاده با این هدف طراحی شده بود که کشورهای دارای درآمد متوسط وام کمتری از صندوق بگیرند. چنین اقدامی به خودی‌خود خوشایند به نظر می‌رسد، اما احتمالاً صندوق بین‌المللی پول بخشی از کاهش درآمد خود را از طریق اعمال بهره برای وام کشورهای کم‌درآمد جبران خواهد کرد. اقدامی که برای اولین‌بار صورت می‌گیرد. هم‌اکنون نیمی از این کشورها مجبورند برای وام‌هایشان سود بپردازند.  درست است که کشورهایی مانند بنگلادش و پاکستان واقعاً به نیروگاه‌های بادی، اتوبوس‌های برقی و صفحات خورشیدی نیاز دارند، اما همین دلارهای اقلیمی میزان منابع لازم برای هدف کاهش فقر را محدود می‌کنند. کمک‌های بلاعوض به کشورهای فقیر بیشترین اثربخشی را دارند. بهترین راه برای سرعت‌بخشی به فرآیند کاهش فقر آن است که هزینه کمک‌های بانک جهانی کمتر شود؛ حتی اگر چنین کاری به معنای کوچک شدن مجموع کمک‌های انجمن توسعه بین‌المللی باشد.  با این حال، کاهش امتیازهای کشورهای فقیر باعث می‌شود وام‌ها به سمت کشورهای ثروتمندتری مانند بنگلادش و کنیا که مشمول دریافت وام قرار می‌گیرند، جریان یابند. این کشورها می‌توانند از بازارهای بین‌المللی وام بگیرند، اما کشورهای فقیر اغلب گزینه‌ای ندارند. هزینه تامین مالی از دیگر منابع برای کشورهای کم‌درآمد از سال 2012 به بعد تقریباً چهار برابر شده است و 40 کشور بسیار فقیر جهان عملاً امکان دسترسی به بازارهای جهانی را ندارند. نیجر در سال 2023 معادل هشت درصد تولید ناخالص داخلی خود از انجمن توسعه بین‌المللی وام گرفت. سرمایه‌گذاران جهانی اوراق قرضه هیچ‌گاه چنین امکانی را در اختیار نیجر نمی‌گذارند. افزایش نرخ بهره موثر برای کشورها فقیر حتی به میزان یک یا دو درصد باعث می‌شود دولت‌ها نتوانند در ساخت جاده، بیمارستان و دیگر نیازهای پایه سرمایه‌گذاری کنند. علاوه بر این ممکن است وام‌گیرندگان ضعیف به آغوش چین پناه ببرند، امری که خوشایند کشورهای غربی نیست. هم‌اکنون چین به عنوان سخاوتمندترین وام‌دهنده به جهان در حال توسعه از بانک جهانی پیشی گرفته است.

کاهش علاقه‌مندی

اگر قرار است نهادهای جهانی هم پول بیشتری به تامین مالی اقلیمی اختصاص دهند و هم به توسعه کشورهای فقیر کمک کنند، لازم است آمادگی بیشتری برای رویارویی با بده‌بستان‌های پیش‌رو داشته باشند. در این صورت سهامداران ثروتمند آنها آگاهانه در مورد گسترش تعهدات مالی خود تصمیم می‌گیرند و از آنها انتظار می‌رود در قبال پیامدهای کم‌کاری‌ها پاسخگو باشند. بانک جهانی به مدت سه‌چهارم یک قرن زندگی‌بخش مردم کشورهای فقیر بوده است. اکنون این بانک نباید آنها را به حال خود رها کند.