حاکمان جدید سوریه
دیپلماسی و موانع پیش‌رو
مردی که برای سرش 10 هزار دلار جایزه گذاشته‌اند هفته‌ای پر از دیدار و ملاقات را پشت سر گذاشت. دیپلمات‌های خارجی برای گفت‌وگو با احمد الشرع، فرمانده شورشیانی که بشار اسد را سرنگون کردند به دمشق هجوم بردند. گروه اسلام‌گرای او به نام هیات تحریرالشام در فهرست گروههای تروریستی آمریکا، بریتانیا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل قرار دارد، اما این امر مانع از دیدار او با پدرسون نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، یا نمایندگان بریتانیا، فرانسه، قطر، ترکیه و دیگر کشورها نشد. سوریه پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی از انزوا خارج می‌شود. اما دیدارهای هفته گذشته آقای شرع به چالش‌های پیش‌رو اشاره می‌کند: بدبینی قدرت‌های خارجی، سیاست ابهام‌آلود و وخامت اوضاع در شمال شرق کشور.
قرار است یک دولت موقت متشکل از اعضای تحریرالشام تا ماه مارس حکومت را در دست داشته باشد. یکی از اولویت‌های دولت آن است که کشورهای غربی را ترغیب کند که تحریم‌های سوریه را که در دوران حکومت اسد اعمال شده‌اند بردارند. آمریکا تحریم‌های گسترده‌ای علیه بخش‌های انرژی و ساخت‌وساز سوریه وضع کرده است و هر دو بخش برای بازسازی‌های پس از جنگ حیاتی هستند.
قانون‌گذارانی که یکی از لوایح تحریم‌های سوریه را نوشته بودند در نامه‌ای از رئیس‌جمهور جو بایدن خواستند که به‌سرعت برای رفع تحریم‌ها اقدام کند. به استدلال آنها سقوط رژیم اسد یک فرصت منحصر‌به‌فرد است. اما به نظر می‌رسد دیگر اعضای کنگره ترجیح می‌‌دهند منتظر بمانند. دولت‌های اروپایی هم همین نظر را دارند. کاجا کالاس، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت که اتحادیه زمانی رفع تحریم‌ها را آغاز می‌کند که تحریرالشام گام‌های مثبتی برای تشکیل یک دولت فراگیر بردارد. نشانه‌های اولیه چنین اقدامی ابهام‌آلودند. آقای شرع در روزهای اخیر با نمایندگان گروههای اقلیت از جمله دروز که یک گروه شورشی رقیب است دیدار کرد. این گروه در اوایل این ماه رهبری قیام جنوب سوریه را بر عهده داشت. با این حال دیدار با آنان به معنای مشارکت دادن آنها در دولت پس از بشار اسد نیست.
قطعنامه 2252 شورای امنیت سازمان ملل که در سال 2015 به تصویب رسید نقشه راه گذار سیاسی سوریه را نشان می‌دهد. طبق این قطعنامه یک فرآیند 18ماهه آغاز و به انتخابات جدید ختم می‌شود. گروهی از قدرت‌های غربی و منطقه‌ای در 14 دسامبر در اردن گردهم آمدند و بر حمایت خود از آن قطعنامه تاکید کردند.
آقای شرع در دیدار با پدرسون در 15 دسامبر گفت که زمان آن رسیده که آن برنامه را دوباره بررسی کنیم. درخواست قطعنامه برای گفت‌وگو بین رژیم اسد و مخالفان دیگر موضوعیتی ندارد. اما وقتی بحث بررسی مجدد به میان می‌آید. برخی از مردم سوریه می‌ترسند که تحریرالشام کلاً از گفت‌وگو طفره برود و تلاش کند قدرت را به‌طور انحصاری در دست گیرد. سروکله زدن با قدرت‌های خارجی آسان نیست. آقای شرع اسرائیل را به خاطر صدها حمله هوایی و اشغال مناطقی در جنوب سوریه محکوم کرد. ترکیه هم در مرزهای شمالی نیروهایش شامل ارتش و مزدوران سوری را تقویت می‌کند. به نظر می‌رسد ترکیه برای حمله بزرگ علیه نیروهای دموکراتیک سوریه آماده می‌شود. این گروه شبه‌نظامی کرد بخش بزرگی از مرزهای شمالی سوریه را تحت کنترل دارد. و به خاطر ارتباط با شورشیان کرد ترکیه یک گروه تروریستی تلقی می‌شود. اولین‌بار نیست که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه چنین تهدیدی را مطرح می‌کند. اما ممکن است این‌بار جدی باشد. سقوط رژیم اسد نیروهای دموکراتیک سوریه را آسیب‌پذیر کرده است. همزمان، برخی کشورهای اروپایی قصد دارند تا زمان خروج روسیه از پایگاه‌های نظامی‌اش در سوریه تحریم‌ها را حفظ کنند. به گفته خانم کالاس بسیاری از وزرای امور خارجه عقیده دارند خروج روسیه باید شرط رفع تحریم‌ها باشد تا رهبری جدید سوریه از شر نفوذ روسیه رها شود.
هیات تحریرالشام با روسیه درباره پایگاه‌هایش مذاکره می‌کند. یک منبع نزدیک به گروه می‌‌گوید که آنها می‌خواهند عمل‌گرا باشند. در حال حاضر روسیه تلاش دارد صدها نیرو و خودروهای نظامی را از دیگر نقاط سوریه عقب بکشاند و آنها را در پایگاه هوایی خمیمیم (Khemeimim) در نزدیکی ساحل گردهم آورد. روسیه قدرت و برتری زیادی ندارد. تنها می‌تواند تهدید کند که جلوی رفع تحریم‌های سازمان ملل را بگیرد. اما اگر آن‌گونه که آقای شرع گفته است هیات تحریرالشام منحل شود تحریم‌ها بی‌اثر خواهند شد. همچنین روسیه می‌تواند کمک‌های انسان‌دوستانه ارائه دهد، اما در این صورت باید با دیگران رقابت کند. اوکراین وعده داد که گندم مورد نیاز سوریه را تامین کند.
به زودی سوریه به کالاهای اساسی نیاز پیدا می‌کند. ممکن است سوریه از بازار لحظه‌ای نفت بخرد، اما برای آن به ارز نیاز دارد. گفته می‌شود که ذخایر ارزی کشور به زیر 200 میلیون دلار رسیده است. این ذخایر تا قبل از جنگ 17 میلیارد دلار بود. طبق گزارش‌ها آقای اسد و دوستانش میلیاردها دلار پول با خود برده‌اند.
پس از یک هفته سکوت، بیانیه منسوب به اسد در 16 دسامبر در یک حساب رسانه اجتماعی ظاهر شد. اسد در آن بیانیه ادعا کرد که هیچ‌گاه قصد ترک سوریه را نداشته است. از نظر او ادامه مبارزه تنها راه پیش‌رو بود، اما حامیان روسی او را وادار به خروج کردند. اصالت آن بیانیه قابل تایید نیست، ولی به گفتمان آقای اسد شباهت دارد. مردم سوریه آن را به سخره گرفتند و سپس فراموش کردند. این امر به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه رئیس‌جمهور سابق که دهه‌ها بر زندگی‌های مردم سوریه مسلط بود به‌سرعت به تاریخ پیوست.
